Kazak Türklerinin Geleneksel Folklor Türleri Üzerine Bir Tasnif Denemesi

Yıl 2023, Sayı: 13, 1075 - 1088, 31.12.2023

Selma Aday

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1397565

Öz

Kazak Türklerinin uzun süre bozkır yaşamını sürdürmesi onların sözlü kültürünün geleneğini zenginleştirmiştir. Başlangıçta Kazak sözlü edebî ürünlerinin türlere ayrılması Rus araştırmacılar tarafından yanlı bir şekilde yapılmasına rağmen 1980 sonrasında daha gerçekçi tür sınıflandırmaları yapılabilmiştir. Bugüne kadar Kazak folklor ürünleri üzerine çeşitli tasnif çalışmaları yapılsa da herkesin üzerinde anlaştığı bir tür tasnifi henüz yapılamamıştır. Geniş bozkır kültürünün yaşandığı Kazakeli coğrafyasında törensel kutlamalar, hayatın geçiş dönemlerine ve mevsimlere bağlı olarak kutlanmaktadır. Bu çalışmada Kazak Türklerinin geleneksel folklor örnekleri günlük hayattaki ve hayatın geçiş dönemlerindeki fonksiyonlarına göre sınıflandırılmıştır. Kazak folklorunda anonim, halk diliyle icra edilen hayatın geçiş dönemlerini, inanışları ve geleneksel yaşamı anlatan şiirlere “turmus salt jırlar/ gelenek görenekle ilgili şiirler” adı verilmektedir. Bu şiir örnekleri; meslek ve uğraşlarla ilgili, hayatın geçiş dönemleriyle ilgili, inançlarla ilgili şiirler şeklinde tasnif edilmiştir. Halkın hayatında önemli rol oynayan halk şiiri örnekleri toplumsal yapıyı, çocuğa değerlerin aktarılması, ev içindeki hayatın nasıl algılandığını, ölüm karşısında takınılması gereken davranışı, inançları kendine has anlamlarla ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kazak folklor türleri, mevsimlik folklor, aile folkloru, büyüsel folklor.

A Classification Essay on Traditional Folklore Genres of Kazakh Turks

Öz

The fact that Kazakh Turks continued to live in the steppe for a long tine enriched the tradition of their oral culture.Although Russian researchers initially did the division of Kazakh oral literacy Works into genres in a biased manner,more realistic genre classification could be made after 1980.Although various classification studies have been carried out on Kazakh folklore products up to the present,a genre classification that everyone agrees on has not done yet.In Kazakeli geography,where a wide steppe culture is experienced ceremonial celebrations are celebrated depending on transition periods of life and seasons .In this study,traditional folklore examples of Kazakh Turks are classified according to their functions in daily life and transition periods of life.In Kazakh folklore,poems that are anonymous and in folk language,describing the transition periods of life,beliefs and traditional life are called turmus salt jırs/poems about traditions and customs. These poetry examples are classified as poems about professions and occupations,poems about transition periods of life,and poems about beliefs. Examples of folk poetry,which play an important role in people’s lives,reveal the social structure,the transmission of values to children,how life in the home is perceived,the behaviour and beliefs to be adopted in the face of death,with their own meanings.

Anahtar Kelimeler

Kazakh folklore genres, seasonal folklore, family folklore, magical folklore.

Kaynakça

• Alimkulov, B. ve Abdirahmanov, E. (1994). Küyev Keltir, Kız Uza, Toyındı Kıl. Almatı: Sanat Yayınları.
• Avezov, M. (2014). Şığarmalarının Eluv Tomdık Tolık Jinağı. C.14. Almatı: Davren Jibek Joluv Yayınları.
• Aydoğmuş, E. (2020). Kazak Ninnilerinden Örnekler. Gazi Türkiyat, 27, 85-100.
• Botabayeva, Z. (2008). Kazak Halk Edebiyatı Aytısı / Giriş – Metin – Aktarma - Dizin. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Çınar, A. A. (2006). Kazak Kültürü ve Edebiyatı Araştırmaları. Muğla: Berke Ofset Yayınları.
• Ğabdullin, M. (1996). Kazak Halkının Avız Edebiyeti. Almatı: Sanat Yayınları.
• İslamjanuli, K. (1996). Tal Besikten Jer Besikke Deyin. Almatı: Ana Tili Yayınları.
• İsmail, Z. (2002). Kazak Türkleri. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Jusiopv, N.K. (2007). Kazak Folkortanuv Ğılımı, XX. Ğasırdın Birinşi Jartısı, Pavlodar.
• Kapağan E. ve Bacaklı, Y. (2017). Kazak Türklerinde Terbiye Edici Bir Unsur Olarak Alkış ve Batalar. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(2), 731-740.
• Kartaeva, T. (2014). Sır Bölgesi Kazaklarının Evlilik Törenleri Üzerine Bir Değerlendirme (19 YY. – 20. YY. Başları), Millî Folklor, 104, 167-179.
• Kaskabasov, S. (2014). Tandamalı Kazaktın Halk Prozası. C. 1. Astana: Foliant Yayınları.
• Kenjeahmetulı, S. (2010). Kazaktın Salt Destürleri men Adet Ğuruptarı. Almatı: Atamura
• Kenzhalin, K. ve Yıldırım, İ. (2009). Kazak Edebiyatı Tarihi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 28, 81-85.
• Kiyrabayev, S. S. - vd. (2008). Kazak Adebiyetinin Tarihı-Folklor Kezeni. C.1. Almatı: Kaz Akademi Yayınları.
• Koç, K. vd. (2007). Kazak Edebiyatı I, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Konıratbayev, A. (1991). Kazak Folklorunın Tarihi. Almatı: Ana Tili Yayınları.
• Mamıjanov, K. (2011). Balalar Folklorı. Babalar Sözi Jüz Tomdık (C. 72, s. 7-36). Astana: Foliant Yayınları.
• Nerkiz, M. (2021). Seyit Kaskabasov ve Kazak Folklor Çalışmaları. Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Nusipokasulı, A. (2014). Tal Besiktey Jer Besikke Deyin. Almatı: Öner 21. Ğasır Yayınları.
• Nussipkhan, G. (2021). Kazak Çocuk Folkloru. Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Sadırbayulı, S. (2020). Kazak Halık Edebiyeti: Eki Tomdık Hrestomatiya. Almatı: Kazak Üniversitesi Yayınları. Özdemir, A. (2015). Kazaklarda Jarapazan. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 40, 121-146.
• Tamir, F. (1998). Kazak Türklerinin Edebiyatı. Türk Dünyası Edebiyatları. Ankara: MEB Yayınları.
• Ünal, F. (2008). Kazak Türklerinde Defin Merasimi ve Aş Verme Geleneği. Bilig, 45, 103-130.