Yıkup Yakmak

Yıl 2024, Sayı: 14, 1 - 4, 29.02.2024

İ. Hakkı Aksoyak

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1388146

Öz

Osmanlı metinlerinde, 14-19. yüzyıllar arasında 60 kadar tanıktan 20 kadarı “yıkup yakmak”; diğer 40 tanıkta ise “yakup yıkmak” şekliyle yer almaktadır. “Yıkup yakmak”, genellikle 14-16. yüzyıllar arasında savaş konulu metinlerde (Fetihname, Manzum Osmanlı Tarihi, Mirkatülcihad, Şeh-nâme-i Sultân Murâd …) yaygındır. Bir yerin alınması esnasında o yerleşim yeri önce mancınık, top vs. ile yıkılıp daha sonra da ateşe veriliyordu. Böylece o yer tamamen tahrip edilmiş oluyordu.
Önceleri yine savaşların yoğun olduğu zamanlarda, tahribat için “yıkmak” kelimesi öncelikliydi. 15. yüzyıldan sonra yenilgilerin artmasıyla savaş esnasında “yıkmak” düşüncesi gözden uzaklaştı. Anlatımı canlandırmak için de “yakmak” ilk kelime olarak vurgulanmaya başlandı. Aslında ele geçirilecek bir yeri tahrip etmek için önce yıkmak sonra yakmak mantık sırasına uygun olur.
Ses bakımından da kalıp ifade, “y” sızıcı harfi ile başlayıp “kaf” sert ünlüsü ile bitmektedir. Aynı seslerin arka arkaya tekrar etmesi, hafif bir başlangıcı ve sert bir bitişi hissettirmekte ve hücumların dalga dalga gelişini canlandırmaktadır. Bu hayali -up zarf fiili de desteklemektedir. Nitekim bu yapı ilk fiilin çabukça bitirilip ikinci eyleme başlamayı da ifade ediyor. Bu bakımdan -up fiili de savaş ortamındaki hareketliliğe işaret eder. Söz konusu kalıp ifade, kelimelerin yer değiştirmesiyle “yakıp yıkmak” hâlinde yaygınlık kazandı.
Şunu bir kez daha görmüş oluyoruz ki Osmanlı metinlerinde kalıp ifadelerdeki yer değişiklikleri bile tarihsel sözlük oluşturmakta ve kelime anlamlandırmakta dikkat etmemiz gereken hususlardan biridir.

Anahtar Kelimeler

Savaş terminolojisi, kalıp ifade, yıkıp yakmak, yakıp yıkmak, söz dizimi.

Destroy and Burn

Öz

There is 60 witness in “yıkup yakmak” or “yakup yıkmak” (= Demolish and burn) between 14-19 centuries in the Ottoman texts (Fetihname, Manzum Osmanlı Tarihi, Mirkatülcihad, Şeh-nâme-i Sultân Murâd etc.). İn the examples some of them are “yıkup yakmak” others “yakup yıkmak”. Yıkup yakmak” in the war texts. When the soldiers attacked some areas in wars, firstly destroy with artilleries and burning them. At the end of wars all cities had destroyed and burned.
The wars intensified between 14-15. centuries. And it is used “yıkmak” (=destroy) at the beginning of “formulatic expression”. After beating of armies “yıkmak” (=destroy) isn’t used and “yakmak” (=burn) wad emphasized . to revive the expression.
Consonant “y” is a soft voice. But “k” strong consonant. Consonant “y” is a soft voice. But “k” is harsh and metallic sound. After repeating “y-k”= “y-k”same voices and same consonant is something like sea waves and give ambiquity and at the end of syllable give the confident. İn the process of time, the wars are reduced. After than the worder of “yıkup yakmak” changed and gave way to “yakup yıkmak”.
We saw again that changing of word order of formulatic expressions are are not suitable grammaticaly but it is suitable changing of word. Because of that we must take into consideration at some circumstances.

Anahtar Kelimeler

War terminology, formulatic expression, destroy and burn, burn and destroy, söz dizimi.

Kaynakça

• Akar, A. (2016). Gelibolulu Mustafa Âli, Mirkâtü’l-Cihâd (Cihadın Basamakları), Dil İncelemesi-Metin-Dizin. Ankara: TDK Yay. 305.
• Akkuş, M. (1991). Eyyubi. Menakıb-ı Sultan Süleyman=Risale-i Padişah-name. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Divanlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M. (2004). Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi.
• Dankoff, R. (2000). İskender name. Ankara:
• Demir, A. (2002). Pirî Reis - Kitab-ı Bahriye. (haz. Bülent Arı, Halil İnalcık, Nurettin Güz) Ankara: Denizcilik Müsteşarlığı, s. 233.
• Dursun, M. (1990). Nihani Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Gazel, 205. Gök, T. (2020). Defterî Divanı. İstanbul: Paradigma Akademi.
• Gökdayı, H. (2008). Türkçede Kalıp Sözler. Bilig, 44, 89-110.
• Küçük, S. (1994). Bâkî Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Lehcediz.com [Erişim tarihi: 13.04.20223].
• Öztürk, N. (1991). Hadîdî Tevârîh-i Âl-i Osman. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Seyhan, N. (2000). Mehdi Divanı: İnceleme-Transkripsiyonlu Metin. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Tulum, M. (1971). Sinan Paşa. Yusuf Tazarru-nâme. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Tulum, M. ve Ali T. (hzl.) (1977). Nev'î Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Uygur, C. V. (2007). Kıvami Fetih-nâme. Ankara: Yapı Kredi Yayınları.
• Yıldız, A. (2018). Varka ve Gülşâh Mesnevisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları