Türkiye Türkçesinde Yan Cümle ile Temel Cümle İlişkisinde Öge Ortaklığı

Yıl 2024, Sayı: 14, 515 - 525, 29.02.2024

Hasan Karaca

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1394293

Öz

Türkiye Türkçesinin tartışmalı konularından birisi de birleşik cümlenin tanımı ve sınırlarına dairdir. Buna bağlı olarak fiilimsilerin birleşik cümle kurup kurmadığı konusunda araştırmacılar arasında ihtilaf vardır. Bu çalışmada fiilimsilerin yan cümle kurduğu ve temel cümleye ortak öge ile bağlanabildiği gösterilmeye çalışıldı. İsim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil ve şart-fiil ile kurulan yan cümleler temel cümleyle öge ortaklığına sahip olabilir. En az çaba yasası doğrultusunda gerçekleşen bu ortaklıkta bazen belirsizlikler de görülmektedir. Cümlenin bazı unsurlarının yan cümleye mi temel cümleye mi ait olduğu açıkça anlaşılmaz. Dil bilgisi yönünden bir eksiklik veya kusur taşımadığı sürece bu tür belirsizlikler cümlenin derin yapısını ortaya çıkarmakla giderilebilir. Öte yandan yan cümle ile temel cümlenin öge ortaklığı söz dizimi kaynaklarında ve cümle çözümlemelerinde göz ardı edilmektedir. Hâlihazırda cümle tahlillerinde yan cümleyle ortak kullanıma sahip ögeler sadece temel cümlenin ögesi olarak değerlendirilmektedir. Konuya dair araştırmalar derinleştikçe birçok ihtilaflı veya muğlak durum da netlik kazanacaktır. Türkiye Türkçesinde yan cümle ile temel cümle ilişkisinin bütün yönleriyle ele alınıp irdelenmesi Türk dilinin yorumlanmasına katkıda bulunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cümle, yan cümle, temel cümle, birleşik cümle, ortak öge.

Element Commonality in the Relationship between Complement Clause and Main Clause within Turkey Turkish

Öz

One of the disputatious issues in Turkey Turkish is the definition and borders of compound sentence. Depending upon this, there are disputes among the researchers about whether gerunds form compound sentences or not. In this study, it is tried to be put forth that gerunds can form complement clauses and fix to main clauses by common elements. Action nominal (verbal noun), participle (verbal adjective), gerund (verbal adverb), joint suffix and complement clause formed in conditional verb, may have common element with main clause. In this commonality occurring in accordance with the principle of least effort, sometimes uncertainties have been appeared. Belonging of some elements in the sentence whether to complement clause or main clause is not comprehended clearly. As long as these kinds of uncertainties do not have any deficiency or imperfection in terms of grammar, they can be resolved by revealing the underlying structure of sentence. On the other hand, element commonality of complement clause and main clause has been disregarded in syntax resources and sentence analysing. At the present time, in sentence analysing, elements having common usage with complement clause are evaluated merely as the component of main clause. As the research related to the issue deepen, many disputatious and ambiguous matters are to come to light accordingly. In Turkey Turkish, examining the relationship between complement clause and main clause thoroughly, will contribute to interpretation of Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Sentence, complement clause, main clause, compound sentence, common element.

Kaynakça

• Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Altun, M. (2022). Türkçe Söz Dizimi Çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Aydın, İ. (2004). Türkçede Yan Tümce Türleri ve İşlevleri. Dil Dergisi, 126, 29-55.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Bilgin, M. (2002). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Delice, H. İ. (2000). Türk Dilinde İşlevsel Ek Tasnifi Denemesi. Cumhuriyet Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 221-235.
• Delice, H. İ. (2018). Türkçe Sözdizimi. İstanbul: Asitan Kitap.
• Demir, N. (2019). Türkçe Cümle Bilgisi. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Erdoğan, Ö. (2015). Türkçe Sözdiziminde Yan Cümle ve Kullanımları. Doktora Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Erdoğan, Ö. (2020). Türkçedeki Yan Cümlelerde Öznenin İfade Ediliş Biçimleri. SEFAD, (43), 195-220.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basın Yayın.
• Erkman Akerson, F. ve Özil, S. N. Ş. (2015). Türkçede Niteleme Sıfat İşlevli Yan Tümceler. Ankara: TDK Yayınları. Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Yay.
• Göğüş, B. (1969). Türkçede Cümlemsilerin Kuruluşu ve Temel Cümleciğe Bağlanma Şekilleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 16, 89-142.
• Kara, S. (2012). Girişik Cümle Problemi Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies, 7(2), 643-648.
• Karahan, L. (2010). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yay.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Karaca, H. (2014). Birlikte Eklerin İşlevleri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 13(1), 91-98.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, A. vd. (2016). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Konya: Palet Yayınları.
• Özkan, M. ve Sevinçli. V. (2017). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Özmen, M. (2016). Türkçenin Sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yay.
• Üçok, N. (2004). Genel Dilbilim (Lenguistik). İstanbul: Multılıngual.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Zülfikar, H. (1995). Girişik Cümle Sorunu. Türk Dili, 522, 643-648.