A Hagiography in Armeno-Turkish: Surp Hagop Azizin Müddet-i Ömrünün Rivayeti

Yıl 2024, Sayı: 14, 670 - 686, 29.02.2024

Zehra Hamarat Yardımcı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1400447

Öz

The article explores the Armeno-Turkish hagiography Surp Hagop Azizin Müddet-i Ömrünün Rivayeti [Narration of the Life of Saint Hagop], shedding light on the revered figure of Saint Hagop, who is considered highly sacred to Christians and even today there are churches dedicated to him in Anatolia, especially in Istanbul. The hagiography’s focus on the 1812 plague epidemic, where Saint Hagop was invoked for aid, signifies his revered status among Christians and the intercession sought through Armenian clergy. After the plague ended, this hagiography was written as a sign of gratitude. Moreover, this article delves into the cultural richness of Istanbul’s diverse religious landscape. It parallels this hagiography and Muslim saintly biographies [menakıpnamas] of the early 19th century, showcasing shared practices and highlighting cultural exchanges among religious communities. Nevertheless, the piece effectively underlines how hagiographies written in different Turkish alphabets reflect cultural exchanges and shared beliefs among diverse religious groups within the same geographical space, revealing the border tapestry of interfaith relations in Istanbul. Considering all these circumstances, the content of Saint Hagop’s hagiography has been discussed, and the hagiography itself has been published in this article.

Anahtar Kelimeler

Christian saints, Saint Hagop, hagiography, 1812 Istanbul plague epidemic, Airus.

Ermeni Harfli Türkçe Bir Hagiografi: Surp Hagop Azizin Müddet-i Ömrünün Rivayeti

Öz

Bu makalenin amacı Ermeni harfleriyle Türkçe yazılmış olan Surp Hagop Azizin Müddet-i Ömrünün Rivayeti adlı hagiografinin içeriği hakkında bilgi vermektir. Söz konusu hagiografi Hristiyanlar için son derece kutsal kabul edilen ve bugün dahi İstanbul başta olmak üzere Anadolu’nun çeşitli yerlerinde kendisine adanan kiliselerin bulunduğu Surp Hagop’un olağandışı hayatını konu almaktadır. Hagiografinin yazılış amacı 1812 yılında İstanbul’da yaşanan ve pek çok kişinin ölümüne sebep olan veba salgını ile ilgilidir. Bu salgın sırasında Ermeni din adamlarının da yönlendirmesi ile vebadan kurtulmak için insanlar, Surp Hagop’tan yardım istemiş, kendisine dua etmiştir. Salgın bittikten sonra ise bir şükran göstergesi olarak bu hagiografi kaleme alınmıştır. 19. yüzyılın başında yazılmış olan bu hagiografide anlatılanlar ile Müslüman veliler için yazılmış olan menakıpnamelerde anlatılanlar birtakım ortaklıklar taşımaktadır. Dolayısıyla bu makalede incelenen hagiografi, İstanbul hayatının kültürel zenginliğini ortaya koymakta, benzer pratiklerin farklı din mensupları tarafından sergilendiğini göstermektedir. Bu nedenle, farklı alfabelerle Türkçe yazılmış olan hagiografilerin aynı coğrafyada yaşayan farklı dinden insanlar arasındaki kültürel alışverişleri, inanç noktasındaki benzerlikleri yansıttığını söylemek mümkündür. Bütün bu durumlar göz önünde bulundurularak bu makalede Surp Hagop’un hagiografisinin içeriği hakkında bilgi verilmiş, hagiografi neşredilerek bu alanda ilgili literatüre katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hristiyan azizler, Surp Hagop, hagiografi, 1812 İstanbul veba salgını, Airus.

Teşekkür

Makaleyi okuyup değerlendirdikleri için Prof. Dr. Abdulkadir Emeksiz'e ve Dr. Evrim Ulusan Öztürkmen'e teşekkür ediyorum.

Kaynakça

• Akyüz, P. G. (1998). Nusaybin’deki Mor Yakup Kilisesi ve Nusaybin Okulu M.S. 325. Mardin: Resim Matbaacılık. , Aslan, İ. (2023). Ermenice Hagiografik Metinlerdeki İlhanlılara Dair Kayıtların Değerlendirilmesi. TOBİDER: International Journal of Social Sciences, 7(2), 19-39.
• Aziz der Gomidas Kahanaynın Mücüzeleri. (1865). İstanbol: H. Nişanyan Tabhanesi.
• Aziz Okosdinos’ın Terceme-i Ahvalı ve Tahirratı. (1894). İstanbol: Matbaa-i K. Bağdadlean.
• Câbî Ömer Efendi. (2003). Câbî Târihi: Târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-ı Sânî, Tahlîl ve Tenkidli Metin. C. II. (haz. Mehmet Ali Beyhan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Cankara, M. (2018). Armeno-Turkish Writing and the Question of Hybridity. An Armenian Mediterranean: Words and Worlds in Motion. (ed. Kathryn Babayan and Michael Pifer). Palgrave Macmillian. 173-191.
• Çelik, H. ve Sargsyan, A. (2022). Ermeni Harfli Türkçe Edebiyat Çalışmaları için Transkripsiyon Standartları Önerisi. Nesir: Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (3), 109-122.
• Coon, L. L. (1997). Sacred Fictions: Holy Women and Hagiography in Late Antiquity. Philadelphia: PENN University of Pennsylvania Press.
• Dolabani, H. (1998). Azizlerin Şefaati. (çev. Gabriyel Akyüz). Mardin: Resim Matbaacılık.
• Harman, Ö. F. (1991). Aziz. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 4, s. 332). İstanbul: TDV Yayınları.
• İnce, F. (2019). Bizans Devleti’ndeki Ariusçuluk Tartışmalarının Hristiyanlık Üzerindeki İzleri. Selçuk Üni. Sos. Bil. Ens. Der, (42), 325-331.
• İris, M. (2003). Bütün Yönleriyle Süryaniler. İstanbul: Ekol Yayımcılık. Kaçar, T. (2003). Ebioniteler’den Arius’a: Eskiçağ Doğu Hristiyanlığında İsa Teolojisi Tartışmaları. AÜİFD, XLIV(2), 187-206.
• Karakılçık, P. (2011). Hovsep H. Kurban’ın İki Kapu Yoldaşları Yahod Hakku Adaletin Zahirisi, 1885, İkinci Cilt, (İnceleme, Ermeni Harfli Türkçe Metin, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Klarvolı Aziz Bernardos’ın Terceme-i Ahvalı. (1894). İstanbol: Matbaa-i K. Bağdadlean.
• Ocak, A. Y. (2010a). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. 8. bs. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010b). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıpnameler: Metodolojik Bir Yaklaşım. 3. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pamukciyan, K. (2003). Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar: Biyografileriyle Ermeniler. C. 4. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Panzac, D. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba 1700-1850. (çev. Serap Yılmaz). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Polat, K. (2008). Katolik Hıristiyanlık’ta Azizlik ve Azizler. Ankara: Salkımsöğüt Yayınları.
• Serovpe, H. (1871). Ömr-ü Evliya. C. 2. Beşde: Mhitaryan Tabhanesi.
• Uras, E. (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. 2. bs. İstanbul: Belge Yayınları.
• Uyanıker, N. (2016). Dinler Coğrafyası Bağlamında Büyükada / Aya Yorgi (Ayios Yeorgius) Yortu Günü ve Kutlamaları. UHİVE: Uluslararası Hakemli İletişim ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (11), 1-14.
• Üzüm, İ. (2022). Kızılbaş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 25, s. 546-557). Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tietze, A. (1991). Akabi Hikyayesi: İlk Türkçe Roman (1851). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Yildirim, N. (2010). İstanbul’un Sağlık Tarihi: Sağlık Teşkilatı – Salgınlar Bulaşıcı HAstalıklar ve Mücadele Koruyucu Sağlık Kurumları – Hastaneler – Tıp Eğitimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı.
• Zeren, A. (2010). Following the Traces of a Female Saint in and out of Constantinople: The Cult of St. Euphemia and a Rescue Project Proposal fort the Church by the Hippodrome. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Koç Üniversitesi.