From Ancient Ages to XIX. Centuyr a Strategic City in the Eastern Mediterranfan: Tarsus (Port/Pier)

Yıl 2024, Sayı: 14, 889 - 903, 29.02.2024

Osman Kimya

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1401502

Öz

Tarsus is a city that has preserved its feature of being an important center of agriculture, trade and industry throughout history. The features that make Tarsus a center of attraction for every period of history can be listed as the perfection of the place where the city was founded and its location at an important point in the transition from the Mediterranean to Anatolia. The situation that gave the city of Tarsus its strategic position was the presence of Tarsus Port. Tarsus Port has been the most important port of the Eastern Mediterranean since ancient times, and this has made Tarsus a shining star in the Eastern Mediterranean. This strategic situation of Tarsus continued from the Middle Ages to the New Age. This port city, which was taken over by the Ottoman administration by Yavuz Sultan Selim in 1516, continued to be a port where important economic activities were seen for many years. Tarsus, which has developed foreign trade and hosted strong commercial connections with foreign states, has also had the feature of being an important gateway to Çukurova. Tarsus, which lost its physical position over time due to geographical factors and became a land city, continued to increase the agricultural importance of the city of Tarsus in terms of the region, as a result of the discovery of the agricultural potential of the region and an agricultural revolution in the years 1831-1840. In addition to the agricultural potential, the commercial importance of the city has always continued. Tarsus Pier, which was once an important and busy port, rich and flamboyant city of Anatolia, lost its importance to Mersin as it came today, due to the obstruction of the port due to the alluvium carried by the river.
The study will focus on the history of the city of Tarsus, the strategic location of the Tarsus Port in the Eastern Mediterranean and the activities carried out here. In addition, the main reasons for the loss of importance of this port city will be tried to be given in the light of the sources of the period.

Anahtar Kelimeler

Eastern Mediterranean, Ottoman Empire, Tarsus, Tarsus Port

Antikçağ’dan XIX. Yüzyıla Kadar Doğu Akdeniz’de Stratejik Bir Kent: Tarsus (Limanı/İskelesi)

Öz

Tarsus tarih boyunca önemli bir tarım, ticaret ve sanayi merkezi olma özelliğini koruyan bir kent konumunda olmuştur. Tarsus’un tarihin her döneminde bir cazibe merkezi haline getiren özellikler kentin kurulduğu yerin mükemmelliği ve Akdeniz’den Anadolu’ya geçişte, önemli bir noktada bulunması olarak sıralanabilir. Tarsus kentine stratejik konumu kazandıran durum ise Tarsus Limanı varlığı olmuştur. Tarsus Limanı eski çağlardan beri Doğu Akdeniz’in en önemli limanı konumunda olmuş ve Tarsus’u Doğu Akdeniz’de parlayan bir yıldız haline getirmiştir. Tarsus’un bu stratejik durumu hem ortaçağ hem de yeniçağ boyunca devam etmiştir. 1516’da Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı idaresine geçen bu liman kenti uzun yıllar boyunca önemli iktisadî faaliyetlerin görüldüğü bir liman olma özelliğini devam ettirmiştir. Dış ticareti gelişen ve yabancı devletlerle güçlü ticarî bağlantılara ev sahipliği yapan Tarsus, Çukurova’nın dışarı açılan önemli bir kapısı olma özelliğine de sahip olmuştur. Zamanla coğrafî etkenler nedeniyle bu fiziksel konumunu kaybederek bir kara kenti durumuna gelen Tarsus, 1831-1840 yıllarında, bölgenin tarım potansiyelinin keşfedilmesi ve burada bir tarım devriminin yaşanması sonucunda, Tarsus kentinin bölge bakımından tarımsal önemi artarak sürmüştür. Tarımsal potansiyelin yanı sıra, kentin ticarî önemi de hep devam etmiştir. Tarsus İskelesi, bir zamanlar Anadolu’nun önemli ve işlek limanı ve Tarsus şehri bulunduğu bölgenin zengin ve gösterişli bir kentiyken Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlar yüzünden limanın önünün tıkanması sebebiyle sahip olduğu önemi zamanla Mersin’e kaptırmıştır.
Bu çalışmada Tarsus kentinin tarihi ve Tarsus Limanı’nın Doğu Akdeniz’de sahip olduğu stratejik konumla birlikte ve burada yapılan faaliyetler üzerinde durulacaktır. Ayrıca bu liman kentinin önemin kaybetmesinin temel nedenleri dönemin kaynakları ışığında analiz edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Akdeniz, Osmanlı Devleti, Tarsus, Tarsus Limanı

Kaynakça

• Artuk, İ. (2007). Nişan. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 33, s. 154-156). İstanbul: TDV Yayınları.
• Atan, T. (1990). Türk Gümrük Tarihi, C. I. Ankara: TTK Yayınları.
• Bahadır, G (2010). Geç Antik Dönem ve Ortaçağ’da Tarsus Tarihi. Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 7(1), 39-60.
• Baltacı, C. (2010). Türk-İslâm Kültür ve Medeniyetinde Tarsus. Ankara: TDV Yayınları.
• Bilgili, A. S. (2001). Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri (Sosyo Ekonomik Tarih). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bilgili, A. S. (20119. Tarsus. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 40, s. 111-114). İstanbul: TDV Yayınları.
• Cengiz, H. E. (1983). Ermeni Komitelerinin A’mal ve Harekât-ı İhtilaliyyesi. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Çıplak, M. N. (1968). İçel Tarihi. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.
• Darkot, B. (2001). Tarsus. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 12, s. 18-24). İstanbul: TDV Yayınları.
• Dursun Y. H. (1991). Avâsım. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 4, s. 111-112). İstanbul: TDV Yayınları.
• Durugönül, S. (2001-2002). Development of Ancient Settlements in Cilicia. Adalya, 5, 107-119.
• Ebu’l-Abbas Ahmet b. Yahya b. Cabir el-Belâzurî (1987). Fütûhü’l-Büldân, Beyrut: İSAM.
• Erzen, A. (2007). Tarsus Kılavuzu. Günümüz Türkçesiyle. Mersin: Aratos Kitaplığı.
• Georg, O. (1981). Bizans Devleti Tarihi. (çev. Fikret Işıltan). Ankara: TTK.
• Gök, U. (2016). 370-389-404 Numaralı Tarsus Şer'iyye Sicili'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H.1324-1325 M.1906-1908). Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Görür, M. (1988). Hadidî (1991). Tevârih-i Ȃl-i Osman. (haz. Necdet Öztürk). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (2014). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller). İstanbul: İlgi Kültür.
• Jorga, N. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. C. III. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Kâtip Çelebi (1145). Cihannüma. İstanbul: Dersaadet Yayınları.
• Kimya, O. (2017). 293 Numaralı Tarsus Şer’iyye Sicilinin Traskripsiyon ve Değerlendirilmesi (H.1264/1266–M. 1848/1850). Yüksek Lisans Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Kutluoğlu, M. H. (2000). Kavalalı İbrâhim Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 21, s. 330-333). İstanbul: TDV Yayınları.
• Mazak, M. Ve Doğan A. (2014). Osmanlı Arşiv Vesikaları ve Fotoğraflarla Mersin Limanı Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Meydan Larousse. (1988). Tarsus Maddesi. C. XI. İstanbul: Meydan Gazetecilik ve Neşriyat.
• Öz, H. (1998). Bilinmeyen Tarsus. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özgüç, T. (1949). Gözlükule Kazıları. Belleten, 11(41), 364-367.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Piri Reis (1988). Kitâb-ı Bahriye. C. IV. (edt. Ertuğrul Zekai Ökte). Ankara: TTK.
• Poş, A. (2005). Osmanlı Dönemine Tarsus (1516-1923). Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 243-278.
• Poş, A. (2008). Arşiv Belgelerine Göre Tarsus’ta Sosyo-Kültürel Yapı (XIX. Yüzyılın İkinci Yarısı). Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Rasim, A. (2000). Osmanlı Tarihi. C. I. İstanbul: Çevik Matbaacılık.
• Refik, A. (1912). Büyük Umumi Tarih. C. I. İstanbul: Kitabhane-i İslâm ve Askeri Neşriyatı.
• Salnâmelere Göre Osmanlı Döneminde Tarsus. Cumhuriyetimizin 75. Yılında DündenBugüne 1. Tarsus Sempozyumu Bildirileri, 25-26 Aralık 1988, Tarih ve Kültür Varlıklarını Koruma Vakfı, Mersin/Tarsus: Tarih ve Kültür Varlıklarını Koruma Vakfı Yayınları, 16-31.
• Sümer, F. (2001). Ramazanoğulları, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 9, s. 442-445). İstanbul: TDV Yayınları.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî. C. III. (haz. Nuri Akbayar). İstanbul: Numune Matbaacılık.
• Şemseddin Sami. Kamusu’l-a’lam, C. IV. www.osmanlicasozlukler.com/kamusulalam/ [Erişim: 1.10.2024].
• Taeschner, F. (2010). Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı. (çev. Nilüfer Epçeli). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası. (1986). Tarsus Rehberi, Tarsus: Arba Yayınları.
• Uğuz, S. (2011). I. Meşrutiyet’ten Cumhuriyetin İlk Yıllarına Tarsus (1878-1926). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Uluğ, B. (1943). Tarih Boyunca Çukurova. C. II. Mersin: Toros Matbaası.
• William M. R. (2000). Tarsus: Aziz Pavlus’un Kenti. (çev. Levent Zoroğlu). Ankara: TTK.
• Yeni Türk Ansiklopedisi. (1985). Tarsus Maddesi. C. IX. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Yıldız, S. (2010). Tarsus’un Müslümanlar Tarafından Fethi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 87-103.
• Yurt Ansiklopedisi. (1982). İçel. C. 5. İstanbul: Anadolu Yayıncılık, s. 3617-3764.