Osmanlı Sahası Eserlerinden Tarih-i Yakub Paşa’da /ŋ/ Sesinin Nun-Kefle Yazılması

Yıl 2024, Sayı: 14, 424 - 430, 29.02.2024

Alpay İğci Kübra Uysal

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1403576

Öz

Türk dilinin imlası için Uygur alfabesinin kullanıldığı dönem içinde bu alfabeye paralel şekilde Arap alfabesi de kullanılmıştır. Eserler bu alfabelerden birisi veya ikisiyle yazıya geçirilmiştir. Arap alfabesinin birçok farklı dile uygulanması, bu alfabenin ilgili diller için ıslahını gerekli kılmıştır. Türk dilinin yazılmasında da çeşitli ıslahlar yapılmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı sahası eserlerinden biri olan Tarih-i Yakub Paşa’da (Tārīḫ-i Ya‘ḳūb Paşa) /ŋ/ sesinin özel imlası incelenmiştir. Tarih-i Yakub Paşa eseri, konu bakımından Yakub Paşa’nın Balkan topraklarındaki uzun seferi ve Kırbova Savaşı’ndaki zaferine dairdir. Bu savaş sırasında Yakub Paşa, Bosna sancak beyi görevinde bulunmuştur. Bu makalede Tarih-i Yakub Paşa’da nun ve kef harflerinin beraber /ŋ/ sesi için kullanıldığı örnekler tasnif edilip incelenmiştir. Türk dilinin “tanrı” sözünün Tarih-i Yakub Paşa eserindeki imlasında nun ve kef harf bütününün /ŋ/ sesini karşılamak için kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu ses transkripsiyon işareti olarak “n͡g” şeklinde gösterilir ve tek bir sesin karşılığı olarak kullanılır. Eski Uygur imlasının özelliği olarak bilinen bu özellik, Hazar’ın batısında Arap alfabesiyle yazılan Türkçe metinlerde de bir imla etkisi olarak yansımıştır. İncelenen eserde eski imla tarzı olarak nun-kefli kullanımın yanında, kefli kullanıma da rastlanmıştır. Anılan durumlarla beraber burada Tarih-i Yakub Paşa eserinde konuyla ilgili örnekler verilerek incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Transkripsiyon, çengelli ng (”n͡g”), Tarih-i Yakub Paşa, Tanrı, Eski Uygur imlası.

Writing /ŋ/ Sound with Nun-Kâf in “Tarih-i Yakub Paşa” One of the Works of Ottoman Area

Öz

During the period when the Uyghur alphabet was used for the spelling of the Turkic language, the Arabic alphabet was also used in parallel with this alphabet. The works were written with one or both of these alphabets. The application of the Arabic alphabet to many different languages has necessitated the reformation of this alphabet for the relevant languages. Various reforms have been made in the writing of the Turkic language. In this study, the special spelling of the /ŋ/ sound in “Tarih-i Yakub Paşa” (Tārīḫ-i Ya‘ḳūb Paşa), one of the works of Ottoman area, was examined. The work “Tarih-i Yakub Paşa” is about Yakub Pasha's long campaign in the territories of the Balkan and his victory in the Battle of Krbava. During this war, Yakub Pasha served as the sanjak-bey of Bosnia. In the “Tarih-i Yakub Paşa”, examples where the letters nun and kef were used together for the /ŋ/ sound were classified and examined. It has been determined that in the spelling of the Turkic word “tanrı” (god) in the work “Tarih-i Yakub Paşa”, letters nun and kāf are used for the /ŋ/ sound. This sound is shown as the transcription sign “n͡g” and is used as the equivalent of a single sound. This feature, known as the characteristic of the Old Uyghur orthography, was also reflected as an orthographic effect in Turkish texts written in the Arabic alphabet in west of Caspian Sea. In the work, in addition to the use of nun-kāf as the old spelling style, the use of kāf was also encountered. In this study within these situations, relevant examples of work “Tarih-i Yakub Paşa” was examined.

Anahtar Kelimeler

Transcription, ng with hook (“n͡g”), Tarih-i Yakub Paşa, “tanrı”, Old Uyghur orthography.

Kaynakça

• Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I: Metin (4. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayrak Ferlibaş, M. (2020). Selanik’teki XVI. Yüzyıla Ait Vakıflardan Biri: Yakub Paşa’nın Vakıf Eserleri ve Vakfettikleri. Belleten, 84(299), 135-202.
• Çapanoğlu, G. (2014). Ümmî Îsâ Mihr ü Vefâ (Dil İncelemesi-Metin-Gramatikal Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Gül, A. (2014). Damak N’sinin Yazımına İlişkin İlgi Çekici Bir Örnek: British Library or 9515’te Kayıtlı Satırarası Kur’an Tercümesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, (35), 165-183.
• Gülsevin, G. ve Erdoğan Boz (2010). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• İğci, A. (2016). Dede Korkut Kitabı’nda Bir İmlâ ve Onun Okunması. Metin Ekici, Muvaffak Duranlı (Ed.), III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi: Dede Korkut ve Türk Dünyası Bildiriler Kitabı (2. Cilt) (s. 775-784). Ege Üniversitesi Matbaası.
• Kaya, E. K. (2021). Hazînî’nin Eski Oğuz Türkçesi İle Yazılmış Manzum Hadîs-İ Erba’în Tercümesi (Giriş, İnceleme, Metin, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Kaytaz, F. (2018). 15-16. Yüzyıllarda Bosna Sancakbeyleri. Uluslararası Dünden Bugüne Bosna-Hersek ve Aliya İzzetbegoviç Sempozyumu (s. 61-75). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Gaziosmanpaşa Belediyesi.
• Şirin User, H. (2006). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri. Ankara: Akçağ.
• Tārīḫ-i Ya‘ḳūb Paşa. (Uppsala Universitetsbibliotek, Nr 55587)
• Yastı, M. (2010). Esrârü’l-‘Ârifîn ve İmla Özellikleri Üzerine Bir Değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (28), 69-100