Kırgız Atasözleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma

Yıl 2024, Sayı: 14, 175 - 194, 29.02.2024

Bahtiyar Bahşi

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1403823

Öz

Kırgız Türkçesi Türk dilinin coğrafi tasnifinde kuzey, kuzey-batı grubunda yer alan; Kuzeybatı Türkçesi, Kıpçak Türkçesi veya Volga grubu olarak adlandırılan bir Türk lehçesidir. Kırgız Türkçesinde “makal” olarak adlandırılan atasözleri bir dilin söz varlığını oluşturan en önemli ögelerden biridir. Atasözleri toplumun kültürel, tarihsel hafızasını taşıyan ve toplumların asırlar boyunca karşılaştıkları olaylardan ve tecrübelerden ilham alarak ortaya çıkan hikmetli özlü sözlerdir. Bu çalışmada sözlü edebiyat kültürünün önemli ürünlerinden olan atasözleri her iki sahada karşılaştırma yapılarak benzer ve farklı yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada 1818 atasözünün karşılaştırma yapılarak Türkçe atasözlerindeki karşılıkları tespit edilmiştir. Karşılaştırma yapılırken Eyüpoğlu’nun (1975) ”Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler”, Aksoy’un (19988) “Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü”, Aksu, Akalın ve Toparlı’nın (2022) hazırlamış oldukları “Türk Atasözleri Sözlüğü” kullanılmıştır. Tespit edilen atasözleri “Biçim ve Anlam Bakımından Aynı Olanlar”, “Yakın Anlamda Olanlar”, “Türk Atasözlerinin Kırgız Türkçesinde Kelime veya Kelime Gruplarının Çıkarılmasıyla Daraltılmış Şekiller”, “Türk Atasözlerinin Kırgız Türkçesinde Kelime veya Kelime Gruplarıyla Genişletilmiş Şekilleri” olmak üzere toplam dört başlık altında gruplandırılmış ve alfabetik olarak sıralanmıştır. Çalışmanın sonucunda her iki sahada kullanılan atasözleri arasında büyük ölçüde benzerlikler olduğu, anlam bakımından birbirine zıt olan atasözünün ise olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgız Türkçesi, atasözleri, karşılaştırma.

A Comparative Study on Kyrgyz Proverbs

Öz

Kyrgyz Turkish is located in the northern, north-western group in the geographical classification of the Turkish language; Northwest Turkish is a Turkish dialect called Kypchak Turkish or Volga group. Proverbs, called "makal" in Kyrgyz Turkish, are one of the most important elements that make up the vocabulary of a language. Proverbs are wise sayings that carry the cultural and historical memory of the society and are inspired by the events and experiences that societies have encountered over the centuries. In this study, proverbs, which are important products of oral literature culture, were compared in both fields and tried to determine their similar and different aspects. In the study, 1818 proverbs were compared and their equivalents in Turkish proverbs were determined. While making the comparison, Eyüpoğlu's (1975) "Proverbs and Idioms in Poetry and Folk Language", Aksoy's (19988) "Proverbs and Idioms Dictionary", Aksu, Akalın and Toparlı's (2022) "Turkish Proverbs Dictionary" were used. The identified proverbs are under four headings: "Those with the Same in Form and Meaning", "Those with Close Meanings", "Narrowed Forms of Turkish Proverbs in Kyrgyz Turkish by Removing Words or Word Groups", "Expanded Forms of Turkish Proverbs with Words or Word Groups in Kyrgyz Turkish". grouped and sorted alphabetically. As a result of the study, it was determined that there were great similarities between the proverbs used in both fields, and that there were no proverbs that were opposite in meaning.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz Turkish, proverbs, comparison.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Aksu, B. T., Akalın Ş. H. ve Toparlı R. (2022). Türk Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Buran, A. ve Alkaya, E. (2013). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Buran, A. (2015). Türklük Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Cumakunova, G. (1999). Kırgız ve Kıbrıs Türkçesi Atasözlerindeki Paralelizm. Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Cüneyt, A. (2017). Kırgız Atasözlerinde Yönelim Metaforu Kullanımı. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (44), 9-17.
• Çelik Şavk, Ü. (2002). Kırgız Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk Halk Kültüründe “Tör/Başköşe” Kavramı ve Anlam Yaratmadaki Simgesel Sürekliliği. Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 5(7), 33-44.
• Doğan, L. (2000). Kırgız Atasözlerinin Sınıflandırılması. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (9), 206-241.
• Duman, G. B. (2016). Kırgız Atasözlerinin Söz Dizimi Bakımından İncelenmesi. Aşmarinskie Çteniya Aşmarin Blavsem H Mejdunarodnaya Nauçno- Praktiçeskaya Konferentsiya, Çeboksarı, s. 105- 109.
• Eyüpoğlu, E.K. (1975). Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Yayıncılık.
• İslamoğlu, A. (2010). Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’nde Bulunan El Yazması Bir Eser: Atalarsözü Külliyâtı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(1), 273-293.
• Gültekin, M. (2013). Kırgız Atasözlerinin Cümle Yapısı Üzerinde Bazı Gözlemler. Electronic Turkish Studies, 8(1), 1495-1509.
• Gülüm, K., & M. Boz. (2013). Doğa Üzerine Söylenmiş Türk Dünyası Ortak Atasözlerinin Coğrafi Analizi (Kırgızistan-Türkiye Örneği). Marmara Coğrafya Dergisi, (24), 354-369.
• Güven, E. (2023). Hakas ve Kırgız Atasözlerindeki Misafirlik Kavramı Üzerine Değerlendirmeler. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 145-153.
• Kıldıroğlu, M. (2013). Kırgızlar ve Kıpçaklar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tan, A. (2018). Kırgız Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.