Yap- Fiili Yardımcı Fiil Mi? (Sözdizimsel Bir İnceleme)

Yıl 2024, Sayı: 14, 661 - 669, 29.02.2024

Yalçın Kulaç

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1407999

Öz

Dil bilgisinin önemli konularından biri de yardımcı fiillerdir. Esasında Türkçede başlı başına bir yardımcı fiil olgusundan bahsetmek mümkün değildir. Zira yardımcı fiiller, esas fiillerden ortaya çıkan görevli sözcüklerdir. Dil bilgisiyle ilgili kaynaklarda yardımcı fiiller, birleşik fiiller başlığı altında ele alınır. Yardımcı fiiller, genel olarak isimlere getirilen yardımcı fiiller ve fiillere getirilen yardımcı fiiller olmak üzere iki başlıkta incelenir. Bu konuyla ilgili yapılan çalışmalara bakıldığında Türkçede hangi fiillerin yardımcı fiil olarak kabul edilmesi gerektiği üzerinde bir uzlaşmanın olmadığı görülmektedir. Bu durum alan araştırmacıları açısından bir kavram kargaşasına yol açmaktadır. Özellikle son zamanlarda kullanım sıklığı artan yap- fiilinin ise kimi araştırmacılar tarafından yardımcı fiil ya da yarı yardımcı fiil olarak değerlendirildiği; kimilerince de yardımcı fiiller arasında gösterilmediği tespit edilmiştir. Konuya yeni bir bakış açısı getirmek adına bu makalede et- yardımcı fiilinin yerine kullanılan yap- fiilinin sözdizimsel incelemeleri yapılmadan yardımcı fiil olarak değerlendirilmesinin yanlışlığı üzerinde durulacaktır. Ayrıca çalışmada yap- fiilinin yardımcı fiil olarak kabul edildiği birçok durumda aslında asıl fiil olduğu ve müstakil bir şekilde yüklem görevinde kullanıldığı vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yap- fiili, yardımcı fiil, söz dizimi, birleşik fiil.

Is the Verb Yap- an Auxiliary Verb? (A Syntactic Analysis)

Öz

One of the important topics of grammar is auxiliary verbs. In fact, it is not possible to talk about the phenomenon of auxilary verb in Turkish. This is because auxiliary verbs are function words that arise from main verbs. In grammar sources, auxiliary verbs are discussed under the title of compound verbs. Auxiliary verbs are generally analysed under two headings: auxiliary verbs brought to nouns and auxiliary verbs brought to verbs. When we look at the studies on this subject, it is seen that there is no consensus on which verbs should be accepted as auxiliary verbs in Turkish. This situation leads to a confusion of concepts for researchers in the field. The verb yap-, whose frequency of use has increased especially in recent times, is considered as an auxiliary verb or semi-auxiliary verb by some researchers, while it is not considered as an auxiliary verb by others. In order to bring a new perspective to the subject, this article will emphasise the inaccuracy of evaluating the verb yap-, which is used instead of the auxiliary verb et-, as an auxiliary verb without syntactic analyses. In addition, it will be emphasised that in many cases where yap- is accepted as an auxiliary verb, it is actually the main verb and is used independently as a predicate.

Anahtar Kelimeler

Verb to yap-, auxiliary verb, syntax, compund verb.

Kaynakça

• Alibekiroğlu, S. (2014). Çağdaş Türk Lehçelerinde Yardımcı Fiiller. Doktora Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Alibekiroğlu, S. (2018). Türkiye Türkçesinde Yarı Yardımcı Fiiller. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 15, 1140-1147.
• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baydar, T. (2013). İsim + Yardımcı Fiil Şeklinde Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 49, 55-66.
• Bıçakçı, B. (2010). Bizim Büyük Çaresizliğimiz. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (2009). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Boeschoten, H. (2003). Yapmak Neden Etmek Yerine Kullanılıyor-Tarihsel Bir Bakış- (çev. Muna Yüceol Özezen). Türkbilig, 5, 149-156.
• Bozkurt F. (2010). Türkiye Türkçesi/Türkçe Öğretiminde Yeni Bir Yöntem. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Delice, H. İ. (2008). Sözcük Türleri. Sivas: Asitan Yayıncılık.
• Dizdaroğlu, H. (1963). Türkçede Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, A. T. (2017). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiiller Üzerine Değerlendirmeler. International Journal of Language Academy, 5, 192-221.
• Ediskun, H. (2005). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil-. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Ergin, M. (2005). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hengirmen, M. (2007). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2012). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koç, N. (1999). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kükey, M. (1972). Uygulamalı Örneklerle Türkçede Fiiller. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaası.
• Nazarov, Z. (2005). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Fiillerin Leksik-Gramer Özellikleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 28, 83-89.
• Öner, M. (2006). Türkçede İsimden Fiil Yapımı Üzerine Notlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1, 60-76.
• Özkan, F. ve Bağdagül, M. (2004). Yabancı Dillerin Türkçenin Söz Dizimi Üzerindeki Etkisi. Bilig, 30, 95-139.
• Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2012). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi-Kelime Çözümlemeli-. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Tanpınar, A. H. (2000). Yaşadığım Gibi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tekin, L. (2014). Sevgili Arsız Ölüm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uzuner, B. (2000). Kumral Ada Mavi Tuna. Ankara: Remzi Kitabevi.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Zülfikar, H. (2009). Dünden Bugüne Türkçe (Türkçede Kaç Yardımcı Fiil Var?). Türk Dili, 689, 435-443.