“Güzeli Herkes Sever”: Türk Dünyası Atasözlerinde Estetik ve Beden Algısı

Yıl 2024, Sayı: 14, 221 - 242, 29.02.2024

Fatma Tekin

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1409972

Öz

Beden; sınırları belirlenen, denetim altına alınan, itaatin ve isyanın sembolü ya da bu sembolleri üzerinde taşıyan bir yapı olarak “mekân” ve “zemin” özelliği göstermektedir. Beden bilgisi, kültüreldir. Kültür; tanımlamak, sınırlandırmak, biçimlendirmek, anlamlar ve özellikler yüklemek, kullanımına ilişkin normlar belirlemek suretiyle bedeni inşa eder. Bu normlar ise cinsiyet, yaş, giyim, güzellik, tutum ve davranışları vb. içerir. Beden 1980’li yıllardan itibaren felsefe, psikoloji, antropoloji gibi çeşitli disiplinlerden beslenen bir konu olmuş, bedenin folklorik bir malzeme hüviyetinde araştırma konusu olmasıyla da “beden folkloru” ortaya çıkmıştır. Sözlü geleneğe ait mit, destan, masal, efsane, atasözü vb. ürünler kolektif belleğin yansıması niteliğindedir. Bu nedenle de halkbiliminin bir alt çalışma alanı olarak tanımlanan beden folkloru ile ilgili verilerin tespit edilebileceği önemli kaynak alanlarıdır. Bu bağlamda, çalışmada Türk Dünyası’na ait 200 adet atasözü örnekleminde, Türk kültürünün estetik ve beden algısı incelenmiştir. Yapılan incelemede, bedenin bazı bölümlerinin öne çıkarıldığı ve beden unsurlarının estetik kadar sembolik anlamlarının da olduğu görülmüş; bedenin genç-yaşlı, güzel-çirkin gibi görünümleri ile birlikte bedenle ilişkili toplumsal kabullere dair iletiler tespit edilmiştir. Buna göre atasözleri, beden algısının kültürel olduğunu göstermiştir. Bedenden kasıt, kadın bedenidir ve kadın bedeni, saçından birçok uzvuna kadar yorumlanan bir konu alanıdır. Bedenin öne çıkarılan unsurları ile dış görünüş temelli bir stereotip çizilmiş, böylece oluşturulmuş belirli normlarla kültürel ekoloji çemberinde bir estetik anlayışı ortaya çıkarılmıştır. Bedenin fiziksel özellikleri, zihinsel niteliklere, karaktere, tutum ve davranışa bağlanmış; kadın bedeni üzerinden sözlü gelenekte neyin iyi, neyin kötü, neyin istenilir ya da istenilmez olduğuna ilişkin kabuller ve beklentiler aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kültür, halkbilimi, beden folkloru, atasözleri, kadın.

“Everyone Loves Beauty”: Aesthetics and Body Perception in the Turkic World Proverbs

Öz

The body exhibits the characteristics of “space” and “ground” as a symbol of obedience and rebellion, whose boundaries are determined and controlled, or as a structure that carries these symbols on it. Knowledge of the body is cultural. Culture constructs the body by defining, limiting, shaping, assigning meanings and characteristics, and establishing norms for its use. These norms include gender, age, clothing, beauty, attitudes and behaviors, etc. Since the 1980s, the body has become a subject nourished by various disciplines such as philosophy, psychology, anthropology, and with the research of the body as a folkloric material, “body folklore” has also emerged. Myths, epics, tales, legends, proverbs, and other products of oral tradition are reflections of collective memory. Therefore, they are important source areas where data related to the field of body folklore, defined as a subfield of folklore studies, can be determined. In this context, the study examines the aesthetics and body perception of Turkic culture through a sample of 200 proverbs from the Turkic World. In the examination, it has been observed that certain parts of the body are emphasized, and it has been found that the elements of the body have not only aesthetic but also symbolic meanings. Messages related to societal norms associated with the appearances of the body, such as young-old, beautiful-ugly, have also been identified. Accordingly, proverbs have demonstrated that the perception of the body is cultural. The reference here is to the female body, and the female body is a subject area that is interpreted from hair to many other body parts. A stereotype based on the highlighted elements of the body and external appearance has been drawn, thus creating an aesthetic understanding within the circle of cultural ecology with specific norms. The physical characteristics of the body have been linked to mental qualities, character, attitude and behavior; through the female body, oral tradition has conveyed societal norms and expectations regarding what is good, bad, desirable, or undesirable.

Anahtar Kelimeler

Culture, folklore, body folklore, proverbs, woman.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Deyimler ve Atasözleri, Atasözleri Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Aktaş, E. (2020). Hakas Atasözleri. Konya: Kömen Yayınları.
• Asiltürk, B. (2004). Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde Sevgilinin Saçı. Saç Kitabı (ed. Emine Gürsoy Naskali). 436-455, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aşırov, A. (2007). Türkmenistan Türklerinin Atasözleri. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi (C. 8. s.199-212). Ankara: AKMB Yayınları.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi I. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Berktay, F. (2023). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bilgin, R. (2016). Geleneksel ve Modern Toplumda Kadın Bedeni ve Cinselliği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 219-243.
• Bilton, T. -vd. (2008). Sosyoloji (çev. Kemal İnal). Ankara: Siyasal Yayınları.
• Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (2016). (haz. Mustafa Kaçalin). Ankara: TDK Yayınları.
• Breton, D. (2011). Yüz Üzerine Antropolojik Bir Deneme (çev. Orçun Türkay). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Ceylan, E. (1996). Çuvaş Atasözleri ve Deyimleri, Çuvaşça-Türkçe/TürkçeÇuvaşça Sözlük. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Çeneli, İ. (1985). Nogay Atasözleri. Türklük Araştırmaları Dergisi, (1), 11-54.
• Delaney, C. (2004). Türk Toplumunda Saçın Anlamı. Saç Kitabı (ed. Emine Gürsoy Naskali). 89-110, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Delaney, C. (2022). Tohum ve Toprak (çev. Selda Somuncuoğlu, Aksu Bora). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demez, G. (2009a). Giriş. Toplumbilim Dergisi, (24), 9-12. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Demez, G. (2009b). Sınıfsal ve Bireysel Kimlik Oluşumunda Beden Sorunu: Habitus. Toplumbilim Dergisi, (24), 17-25. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Dilek, İ. (2017). Altay Türklerinin Atasözleri. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi (C. 8, s. 248-256). Ankara: AKMB Yayınları.
• Doğan, L. (2014). Türkmen Atasözleri (Türkmen Nakılları). Edirne: Parafiks Yayınları.
• Doğan, L. (2020). Uygur Atasözleri. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Durbilmez, B. (2017). Türk Dünya Kültürü I. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ekici, M. (2016). Türk Kültüründe “Al” Renk. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 6(2), 103-107.
• Gökçeoğlu, M. (1997). Kıbrıs Türk Atasözleri ve Deyimler. Kıbrıs: Galeri Kültür Yayınları.
• Gürçayır, S. (2007). Çağdaş Kentte Beden Folkloru. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniv.
• Haşlakoğlu, O. (2009). Uçurum Konak: Ben/Beden. Toplumbilim Dergisi, (24), 13-16. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Hekman, S. (2016). Toplumsal Cinsiyet ve Bilgi (çev. Bekir Balkız, Ümit Tatlıca). İstanbul: Say Yayınları.
• Işık, E. (1998). Beden ve Toplum Kuramı. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Hünerli, B ve Aktaş E. (2021). Kırımçak Atasözleri (İnceleme-Metin). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• İsmail, Z. ve Gümüş M. (1995). Türkçe Açıklamalı Kazak Atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi.
• Kesim, S. ve Kar A. (2016). Plastik Cerrahi, “Tanrım beni baştan yatar!.. Metaforunu Mümkün Kılabilir mi?. Kadın ve Bedeni (ed. Yasemin İnceoğlu, Altan Kar). 191-217, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Keskin, A. (2019). Halkbilimi Çalışmalarında Disiplinlerarasılık: “Neden”, “Ne Zaman”, “Nerede” ve “Nasıl”?. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(28), 925-944.
• Kılıç, M. (1996). Türkçe Açıklamalı Türkmen Atasözleri Türkmen Folklorı. Bursa: Özsan Matbaacılık.
• Kümbetoğlu, B. (2016). Değersizleştirme: Kadın Bedeninin Maruz Kaldığı Şiddet. Kadın ve Bedeni (ed. Yasemin İnceoğlu, Altan Kar). 45-69, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Küntay, E. (2016). Bedene Şiddet-Özbenlik Değerlendirmeleri Toplumbilimsel Bir Analiz. Kadın ve Bedeni (ed. Yasemin İnceoğlu, Altan Kar). 21-42, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Musaoğlu, M. ve Gümüş M. (1995). Türkçe Açıklamalı Azerbaycan Atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi.
• Nazlı, A. (2009). Sosyolojik Bakışın Eşiğindeki Beden. Toplumbilim Dergisi, (24), 61-68, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Oy, A. (1972). Tarih Boyunca Türk Atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özen, A. ve Aslan H. (2009). Cinsiyetli Us: Yunanlılardan Aydınlanma Mirasına. Toplumbilim Dergisi, (24), 33- 43, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Özön, M. N. (1958). Türk Ata Sözleri. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Öztopçu, K. (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2007). Atasözleri ve Deyimler I-Atasözleri. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Pekacar, Ç. (2006). Kumuk Türklerinin Atasözleri, İnceleme-Metin-Dizinler. Ankara: Meyil Matbaacılık.
• Qoyçumanov, I. C. (2007). Kırgızistan Türklerinin Atasözleri. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi (C.8 s. 168-191). Ankara: AKMB Yayınları.
• Schipper, M. (2019). Bir Kemikten Bir Söze//Dünya Atasözlerinde Kadın (çev. Taciser Ulaş Belge, Nurkalp Devrim). İzmir: Delidolu Yayınları.
• Simmel, G. (2009). Bireysellik ve Kültür (çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Şavk, Ü. Ç. (2002). Kırgız Atasözleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Taş, İ. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları.
• Tavkul, U. (2001). Karaçay-Malkar Atasözleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• User, İ. (2016). Biyoteknolojiler ve Kadın Bedeni. Kadın ve Bedeni (ed. Yasemin İnceoğlu, Altan Kar). 147-188, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İnceoğlu, Y. ve Kar A. (2016). Yeni Güzellik İkonları: İnsan Bedeninin Özgürlüğü mü, Mahkumiyeti mi?. Kadın ve Bedeni (ed. Yasemin İnceoğlu, Altan Kar). 73-99, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Yoldaşev, İ. ve Gümüş M. (1995). Türkçe Açıklamalı Özbek Atasözleri. Ankara: Engin Yayınları.
• Young, K. (1998). Beden Folkloru (çev. Serpil Cengiz). Millî Folklor, 5(38), 136-139.