Jeolog Mülteci Bilim İnsanı W. Salomon-Calvi’nin Hayatı ve Türkiye’ye Katkıları

Yıl 2024, Sayı: 14, 743 - 757, 29.02.2024

Erkan Dağlı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1412541

Öz

Sakarya Savaşı’ndan sonra M. Kemal Paşa’ya; “İşte zaferi kazandınız, şimdi ne yapmak isterdiniz?” diye soranlara; “Milli Eğitim Bakanı olarak memleketimin irfanına hizmet etmek isterdim” diye cevap vermişti. Eğitime böyle değer veren bir lider olarak Atatürk, 1933’te Türk yükseköğretimini çağdaş seviyeye çıkarmak için Üniversite Reformunun gerçekleştirilmesini desteklemiştir. Bu reformla da 31 Temmuz 1933’te Darülfünunun kapatılarak yerine 1 Ağustos 1933’te İstanbul Üniversitesi açılmıştı. Darülfünun kapatılarak medrese kökenli hocaların çoğu emekliye sevk edilmiştir. Yeni açılan İstanbul Üniversite’nin ihtiyacı olan akademisyenler Adolf Hitler’in zulmünden Almanya’dan kaçmak durumunda olan akademisyenlerden karşılanmıştır. 1933 senesi Alman profesörler için zulüm yılı olurken, Türk yükseköğretimi için zirve yılı olmuştur. Çünkü alanında dünyaca ünlü Ordinaryüs unvanına sahip bilim insanları yönlerini Türkiye’ye dönmek zorunda kalmışlardır. İstanbul Üniversitesi’nde görevlendirilen Alman akademisyenlerin çoğunluğu Yahudi kökenli ve bazılarının da Hitler’e muhalefet ettikleri için üniversitedeki görevlerinden uzaklaştırılan bilim insanlarından oluşturulmuştur. Fakat İstanbul’da mülteci Alman akademisyenler görev yaparken, Ankara’daki yükseköğretim kurumlarında Hitler Almanya’sı tarafından vazifelendirilen Alman hocalar görev yapmıştır. Buna rağmen Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü’nde İstanbul Üniversitesindeki gibi mülteci akademisyen olarak dört bilim adamı da çalışma imkânı bulmuştur. Bu dört bilim insanından birisi olan jeolog/yer bilimci Ord. Prof. Dr. Wilhelm Salomon-Calvi olmuştur. S. Calvi’nin hayatı, Ankara’daki görevleri ve Anadolu coğrafyasına olan katkıları arşiv belgeleri başta olmak üzere yerli ve yabancı kaynaklar araştırılarak hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, üniversite reformu, Ankara YZE, mülteci akademisyenler, W. Salomon-Calvi, jeoloji/yer bilimi.

The Life of Earth Scientist Refugee Scientist Wilhelm Salomon-Calvi and Its Contributions to Turkey

Öz

When the Sakarya Victory was won, Mustafa Kemal Pasha; “There you have won the victory, what would you like to do now?” to those who ask; “As the Minister of National Education, I would like to serve the wisdom of my country,” he replied. As a leader who values education in this way, Atatürk supported the realization of the University Reform in 1933 to bring Turkish higher education to the modern level. With this reform, Darülfünun was closed on 31 July 1933 and Istanbul University was established on 1 August 1933. Darülfünun was closed and two-thirds of the faculty members were dismissed. The academics needed by Istanbul University were met from scientists who had to leave Germany due to the persecution of Adolf Hitler. While 1933 was the year of persecution for German professors, it was the peak year for Turkish higher education. Because the world-famous Ord. prof. Dr. scientists had to turn their direction to Turkey. The majority of those assigned to Istanbul University were scientists who were dismissed from their positions at the university because they were of Jewish origin and/or opposed to Hitler in those years. In turn, German scientists officially appointed by the German government were appointed to the Higher Agricultural Institute. However, in return for these scientists, four refugee scientists worked at the Higher Agricultural Institute. One of these four scientists, geologist/geologist Ord. Prof. Dr. Wilhelm Salomon-Calvi’s life, his duties in Ankara and his contributions to the Anatolian geography have been prepared by researching domestic and foreign sources, especially archival documents.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, university reform, Ankara YZE, refugee academics, W. Salomon-Calvi, geology/earth science.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri ve Gazeteler
• Cumhurbaşkanlığı Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (B.C.A.), Fon: 30.18.1.2, Kutu: 69, Gömlek: 81, Sıra: 11, 14 Ekim 1936.
• Abalıoğlu, Y. N. 1935, 15 Mayıs. “Ankara ovasının altında bol su vardır”. Cumhuriyet, s. 1.
• Akşam, 19 Ekim 1934. “Ziraat enstitüsü”, s. 4.
• Aydemir, Ş. S. 1971, 28 Haziran. Prof. Salomon Calvi’nin raporu. Cumhuriyet, s. 4.
• Cumhuriyet, 1936, 15 Mayıs. Ankara ovasında yerin altında bol su vardır. s. 1.
• Cumhuriyet, 1935, 15 Mayıs. s. 2.
• Cumhuriyet, 1944, 6 Haziran. s. 1.
• Haksöz Gazetesi, 2020, 29 Ocak. Profesör Wilhelm Salomon-Calvi’yi hatırlamak. s. 3.
• Ulus, 1941, 16 Temmuz. Jeolog Salomon- Calvi öldü. s. 3.
• Kitaplar ve Makaleler
• Aydoğan, E., Mahmutoğlu, T. B. (2018). Yeni Belgeler Işığında 1934 Trakya Yahudi Olayları. Belgi Dergisi, 2(16), 878-894.
• Bir, A. (2021). Max Pfannenstiel’in Yüksek Ziraat Enstitüsü Kütüphane Müdürlüğü Yılları (1938-1941). Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 22(2), 341-354.
• Calvi, S. - Kleinsorge, H. (1940). Türkiye’deki Zelzelelere Dair Müteallik Etüdler. Ankara: M.T.A. Yayınları.
• Calvi, S. - Kleinsorge, H. (1940). Türkiye’nin Maden Suları ve Ilıcaları Hakkında Jeolojik ve Kimyevî Tedkikler. Çev. Hamdi Dilevurgun, Türk Hijyen ve Tecrübi Biyoloji Dergisi, 1(1), 7-40.
• Calvi, S. (1936). Türkiye Cumhuriyetinde Jeolojik Görümler-Nr.6, Kütahya Civarındaki Kaolin Teşekkülü Ve Silisleşme Hadiseleri Hakkında (Çev. M. Nafiz). Ankara: Yüksek Ziraat Enstitüsü Yayınları.
• Calvi, S. (1940). Anadolu’nun Tektonik Bünyesi Hakkındaki Almanca Tezin Bir Hülasası. M.T.A. Dergisi, 1(18), 30-40.
• Calvi, S. (1940). Ankara’nın Dört Kaplıcası. M.T.A. Dergisi, 4(21), 594-601.
• Calvi, S. (1940). Avrupa Şifalı Su Kaynaklarının Türkiye’de Emsalleri Var mı?. Türk Hıfzısıhha ve Tecrübevi Biyoloji Mecmuası, 2(2), 29-62.
• Calvi, S. (1940). Merkezi Anadolu Ovalarının Jeolojik ve Hidrolojik Müşahedeleri Hakkında Almanca Makalenin Hülasası. M.T.A. Dergisi, 19, 181-185.
• Calvi, S. (1941). Birleşik Amerika’daki Georgia (Wami Springs) Banyoları Şeklinde Türkiye’de de Sıcak Banyolar Tesis Etmek Kabil mi?. M.T.A. Dergisi, 24(3), 353-360.
• Calvi, S. (1941). Karlsbad-Mühlbrunnen Maden Suyu’na Kimyevi Bakımdan Çok Benzeyen Düzce-Derdin (Bolu Vilayeti) Maden Suyu Menbaası. M.T.A. Dergisi, 23(2), 192-197.
• Çiftçi, Y. C. (2008). Kuruluşunun 75. Yılında Yüksek Ziraat Enstitüsü (1933-1948). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi Ziraat Fakültesi Yayın No: 1496.
• Çolak, F. (2023). Türkistan’da Yahudi Varlığı ve Onların Seyahatnamelere Yansımaları. Karadeniz Araştırmaları, XX(77), 43-66.
• Dağlı, E. (2022). Darülfünundan Üniversiteye Mülteci Alman Bilim İnsanlarının Türk Yükseköğretimine Katkıları. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları
• Duran, M. Ö. (2021). A. E. Shmidt – Biografiya, Nauchnaya Perepiska, İzbrannıye Trudy, Bibliografiya. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 371-376.
• Kadıoğlu, S. (2008). Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü’nde Mülteci Bilim Adamları. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, IX(1-2), 184-197.
• Kleinsorge, H. - İnel, E. N. (1947). Orta Anadolu’da Bazı Tuz Göllerinde Yapılmış Olan Tetkikata Ait Rapor. İstanbul: (Salomon Calvi’nin ölümünden sonra H. Kleinsorge ve Ekrem Necmi İnel tarafından yayınlanmıştır).
• Komisyon, (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Komisyon, (2012). Türkiye’de Deprem Gerçeği ve Tmmob Makina Mühendisleri Odasının Önerileri Oda Raporu. Ankara.
• Mussgnug, D. (1988). Die Vertriebenen Heidelberger Dozenten. Zur Geschichte Der Ruprecht-Karls Universität Nach 1933. Heidelberg.
• Namal, A. (2020). Mülteci Jeolog Ord. Prof. Dr. Wilhelm Salomon-Calvi’nin Türkiye Termal Sularının Araştırılmasına Katkıları. Tarih ve Kültür Penceresinden Su ve Sağlık İlişkisi Uluslararası Sempozyumu. İstanbul: Beykoz Belediyesi Yayınları, 61-181.
• Rüger, L. 1953. Geburtstag von Salomon-Calvi am 15. Februar 1953. Ruperto-Carola (5), 9(10), 156-157.
• Shaw, J. S. (2013). Yahudi Soykırımı ve Türkiye 1933-1945. Çev: Fahir Armaoğlu. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Şengör, C. (2021). Max Pfannenstiel’in Yaşam Öyküsü: Yirminci Yüzyılın Bir Bilim Adamının Biyografisindeki Yansıması. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 22(2), 355-358.
• Toprak, G. (2019). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Doğa Bilimleri ve Uygulanışı (1923-1946). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Turan, O. (2020). Ms Pauline Espir’in Anadolu Seyahati Notları (7 Eylül-15 Ekim 1950). Ekev Akademi Dergisi, 24(82), 559-582.
• Widmann, H. (1999). Atatürk ve Üniversite Reformu. (Çev., Aykut Kazancıgil ve Serpil Bozkurt(. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Wurm, A. (1950). Wilhelm Salomon Calvi. Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft: Stutgart.