Balıkesirli Zâtî’nin ‘Urmışdur’ Redifli Gazelinin Şerhi

Yıl 2024, Sayı: 14, 28 - 40, 29.02.2024

Lütfi Alıcı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1413481

Öz

Balıkesirli Zâtî XV. asrın ikinci yarısı ile XVI. asrın ilk yarısında yaşamıştır. XV. asrın üstat şairleri Ahmet Paşa ve Necâtî Bey’in klasik şiir üsluplarını XVI. asra taşımıştır. Bu asrın başında İstanbul’a gelen Zâtî, tahsilinin azlığına rağmen katıldığı şiir meclislerinde vehbî şairlik kudretiyle kısa zamanda tanınmıştır. Devrin devlet erkânının himayesi ve padişahların ihsanlarıyla bir müddet müreffeh bir hayat sürmüştür. Hamilerinin vefatıyla rağbet ve itibardan düşen şair açtığı remil dükkânı vasıtasıyla maişetini temin etmeye çalışmıştır. Bir müddet sonra bu dükkân İstanbul’un en önemli şiir mahfillerinden biri hâline gelmiştir. Zâtî, bu dönemde henüz genç olan Bâkî, Hayâlî Bey, Taşlıcalı Yahyâ gibi asrın şairlerine üstatlık yapmıştır. Devrinde bir şiir otoritesi olarak kabul edilen, genç şairlere hocalık yapan Zâtî, bütün şöhretine rağmen yaşlılık döneminde âdeta unutulmaya terk edilmiştir. Bu döneminde yazdığı şiirlerine engin edebî birikiminin yanı sıra tabii olarak yaşadığı sıkıntılı hayatı da yansımıştır. Şerhe konu olan “urmışdur” redifli gazel bahsedilen muhtevada bir gazeldir. Bu gazelde şairane bir üslupla talihten, felekten ve kadir bilmezlikten şikâyet edilmektedir. Gazel, Zâtî’nin dünya hayatına rindane bakışını, kendi hayatından bir yansıma olarak yalnızlık ve kimsesizliğini dile getirmesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Balıkesirli Zâtî, gazel, şerh, hikemî üslup.

Commentary of Zâtî from Balıkesir's Ghazale with Redif ‘Urmışdur’

Öz

Zâtî of Balıkesir XV. The second half of the century and the 16th century. He lived in the first half of the century. XV. The classical poetry styles of the master poets of the century, Ahmet Pasha and Necâtî Bey, were developed in the 16th century. carried it to the century. Zâtî, who came to Istanbul at the beginning of this century, quickly became known for his power as a vehbi poet in the poetry assemblies he attended, despite his low education. He lived a prosperous life for a while with the protection of the state officials and the grants of the sultans. The poet, who fell out of favor and disgrace after the death of his patrons, tried to earn his living through the remil shop he opened. After a while, this shop became one of the most important poetry gatherings in Istanbul. Zâtî was a mentor to the poets of the century, such as Bâkî, Hayâlî Bey, Taşlıcalı Yahyâ, who were still young in this period. Zâtî, who was accepted as a poetry authority in his time and taught young poets, was almost forgotten in his old age, despite all his fame. In addition to his vast literary knowledge, his difficult life was also reflected in the poems he wrote during this period. The ghazal with the redif “urmışdur”, which is the subject of the commentary, is a ghazal with the mentioned content. In this ghazal, people complain about luck, fate and ignorance in a poetic style. The ghazal is important in that it expresses Zâtî's cautious view of world life and his loneliness and desolation as a reflection of his own life.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, Balıkesirli Zâtî, ghazal, commentary, hikemi style.

Kaynakça

• Akdoğan, Y. Ahmedî Dîvân. http://www.kulturturizm.gov.tr [Erişim tarihi: 24.10.2023].
• Akyüz, K. vd. (1990). Fuzûlî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Armutlu, S. (2018). Zâtî: Hayatı, Kişiliği, Sanatı ve Eserleri, ATASOBED, 22 (Özel Sayı), 1935-1956.
• Arslan, M. (2007). Mihrî Hâtun Divânı. Ankara: T.C. Amasya Valiliği Yayınları.
• Bilkan, A. F. (1997). Nâbî Divânı. C I. İstanbul: MEB. Yayınları.
• Coşkun, V. S. (2013). Zâtî. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 44, s. 150-51). İstanbul: TDV Yayınları.
• Doğan, M. N. (2000). Fuzulî Leylâ ve Mecnun Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar. İstanbul: YKY Yayınları.
• http://lugatim.com [Erişim tarihi: 08.11.2023].
• https://sozluk.gov.tr [Erişim tarihi: 08.11.2023].
• İsen, M.; Kurnaz, C. (1990). Şeyhî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2013). Zâtî, Ivaz. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zati-ivaz [Erişim tarihi: 03.11.2023].
• Öztoprak, N. vd. (2019). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Metin Şerhi [14-16. Yüzyıllar]. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Pala, İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: LM Yayınları.
• Şentürk, A. A. ve Kartal, A. (2007). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: İÜ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1970). Zâtî Divanı Gazeller Kısmı. I, II. Cilt. İstanbul: İÜ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1997). Necâtî Bey Divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• TYEKB Yayınları.
• Uzun, S. (2011). Üsküdarlı Aşkî Divanı Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. Yy. Osmanlı Hayatının Divandaki Yansımaları. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniv.
• Yavuz, K.; Yavuz, O. (2016). Muhibbî Dîvânı Bütün Şiirleri (İnceleme-Tenkitli Metin) 1. Cilt. İstanbul:
• Yıldız, E. (2019). Klasik Türk Şiirinde Şikâriyyeler/Saydiyyeler. Türklük Bilimi Araştırmaları, (46), 177-221.