Peyami Safa’nın Romanlarında Allah İnancı, Din Anlayışı ve Tasavvuf

Yıl 2024, Sayı: 14, 343 - 363, 29.02.2024

Esma Polat

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1418760

Öz

Peyami Safa, Türk edebiyatının en önde gelen roman yazarlarından biridir. 1899’da İstanbul’da dünyaya gelen yazar, ilk romanını kaleme aldığı 1922’den, vefat ettiği 1961’e kadar kendi adını kullanarak on bir farklı roman yayımlamıştır. Türk edebiyatının en çok okunan ve edebiyat araştırmacıları tarafından en çok dikkate alınan Türk romanları arasında yer alan bu eserlerde, yazarın yaşadığı dönemde Türk cemiyet hayatını hızla etkisi altına alan kültürel yozlaşma ve inanç buhranına karşı Allah inancı, sabır, tevekkül, dua, kadere rıza, ibadet gibi dini kavramlar, romanların olay örgüleri çerçevesinde işlenmiş; geleneksel Türk-İslâm kültüründen koparak materyalizme yönelmenin toplumsal ve ferdî düzlemde ortaya çıkaracağı zararlar, roman kahramanlarının yaşadıkları olaylar üzerinden ortaya konulmuştur. Ayrıca, yazarın Matmazel Noraliya’nın Koltuğu adlı eserinde, romanın mutasavvıf kahramanı Matmazel Noraliya’nın yaşamı üzerinden, İslam’ın mistik düzlemdeki yaşam tasavvuru diyebileceğimiz tasavvufun umdeleri ve tasavvufî hayat tarzının niceliği işlenmiştir. Safa’nın romanlarındaki dine ve tasavvufa ilişkin bu yönün akademik düzlemde etraflıca ele alınmasının, bu eserlerin daha iyi anlaşılması bakımından gerekli olduğu görülmüş; bu bağlamda, yazarın Peyami Safa imzasıyla kaleme aldığı Sözde Kızlar (1924), Mahşer (1924), Canan (1925), Şimşek (1925), Bir Akşamdı (1925), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930), Fatih-Harbiye (1931), Bir Tereddüdün Romanı (1933), Matmazel Noraliya’nın Koltuğu (1949), Yalnızız (1951), Biz İnsanlar (1959) adlı romanları incelenerek bu çalışma ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Peyami Safa, Peyami Safa romanları, romanda Allah inancı, romanda din, romanda tasavvuf.

Belief in God, Understanding of Religion and Sufism in Peyami Safa’s Novels

Öz

Peyami Safa, one of the leading novelists in Turkish literature, was born in Istanbul in 1899. From his first novel in 1922 until his death in 1961, he published eleven different novels under his own name. These works have been among the most read and critically acclaimed in Turkish literature. In these novels, Safa addressed the cultural degeneration and crisis of faith rapidly influencing Turkish society at the time, emphasizing the importance of religious concepts such as belief in God, patience, trust in divine plan, prayer, contentment with fate, and worship within the framework of the novel’s plot. He depicted the societal and individual harms of drifting away from traditional Turkish-Islamic culture towards materialism, through the experiences of his characters. Additionally, in his work “Matmazel Noraliya’nın Koltuğu” (Miss Noraliya’s Chair), the life of the novel’s mystic protagonist, Matmazel Noraliya, is used to explore the tenets of Sufism and the nature of a Sufi lifestyle within Islam. The religious and Sufi aspects in Safa’s novels have been thoroughly examined in the academic sphere, revealing the necessity of such study for a better understanding of his works. This research has been conducted through an analysis of the novels “Sözde Kızlar” (1924), “Mahşer” (1924), “Canan” (1925), “Şimşek” (1925), “Bir Akşamdı” (1925), “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu” (1930), “Fatih-Harbiye” (1931), “Bir Tereddüdün Romanı” (1933), “Matmazel Noraliya’nın Koltuğu” (1949), “Yalnızız” (1951), and “Biz İnsanlar” (1959).

Anahtar Kelimeler

Peyami Safa, the novels of Peyami Safa, belief in God in the novel, religious content in the novel, sufism in the novel.

Kaynakça

• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ateş, C. (2004). İslam İnancında İlahi Adalet Kavramı. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Ayvazoğlu, B. (1998). Peyami: Hayatı Sanatı Felsefesi Dramı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ayvazoğlu, B. (2008). Safa, Peyami. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 35, s. 437-440). İstanbul: TDV Yayınları.
• Başpınar, A. (1984). Peyami Safa: Romancılığı, Eserleri. Doktora Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Bayram, S. (2021). Peyami Safa’nın Romanlarında Sözünü Emanet Ettiği İkinci Derecede Roman Kişileri. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 4(2), 65-86.
• Bozdoğan, C. T. (2017). Soğuk Savaş Sürecinde Türkiye’de Komünizm Meselesi ve Komünizmle Mücadele (1945-1991). Doktora Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Çiftçi, O. Z. ve Ovacık, Z. (2015). Cumhuriyet Dönemi Lise Müfredatlarında Din Algısı ve İdeolojik Arka Plan. Mütefekkir, 2(4), 329-341.
• Erkol, M. (2014). Cumhuriyetin Din Politikası (1923-1939). Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Filiz, Ş. (1994). Mistisisizm ile Tasavvuf Arasındaki Temel Farklar. Diyanet İlmî Dergi, 30 (1), 103-123.
• Karagöz, İ. – vd. (2015). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2022). İbnü’l Arabî. İstanbul: İsam Yayınları.
• Kızak, E. B. (2021). Soğuk Savaş Ortamında Anti-Komünizm ve Peyami Safa. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 643-659.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli (2011). (çev. H. Altuntaş – M. Şahin). Ankara: DİB Yayınları.
• Moran, B. (1979). Peyami Safa Romanlarında İdeolojik Yapı. Birikim, (54/55), 51-56.
• Önal, M. (1989). Peyami Safa İmzalı Romanlarda Fiktif Yapı. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Safa, P. (1956) Egzistansiyalizm I. Türk Düşüncesi, 6 (34), 2-6.
• Safa, P. (2018). Yalnızız. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2019). 20. Asır Avrupa ve Biz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2020). Bir Tereddüdün Romanı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2021). Sözde Kızlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2022a). Bir Akşamdı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2022b). Biz İnsanlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2022c). Cânân. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2022d). Dokuzuncu Hariciye Koğuşu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2022e). Mahşer. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2022f). Matmazel Noraliya’nın Koltuğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2022g). Şimşek. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2023). Fatih Harbiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sarı, M. A. (2015). Türkiye’de Pozitivizm ve İlk Yansımaları. Turkish Studies International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10/14(654), 635-656.
• Serinsu, N. - vd. (2009). Dinî Terimler Sözlüğü. Ankara: MEB Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2007). Klasik Materyalizmin Mahiyeti ve Son Dönem Osmanlı Düşünürleri Arasında Yayılışı. Felsefe Dünyası, (45), 111-124.
• Topaloğlu B. ve Çelebi İ. (2017). Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İsam Yayınları.
• Uğurcan, S. (2012). Zihniyetlerin Yansıma Alanı Olarak Peyami Safa’nın Romanları ve Şahıslar Dünyası. Erdem, (62), 261-276.
• Usta, M. (2019). Tasavvuf Eğitimi Yöntemleri. İstanbul: Mana Kitap Yayınları.
• Yetiş, K. (2012). Peyami Safa’nın Türk Romancılığındaki Yeri. Erdem, (62), 289-298.
• Yıldız, A. (2012). Peyami Safa’nın Düşünce ve Sanat Dünyasında Mistisizm. Erdem, (62), 299-318.
• Yılmaz, K. (2016). Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat.