Tasvir (Betimleme) Tekniğinin Anlatının Zamanı ve Ritmine Tesiri Üzerine Bir Tasnif Denemesi

Yıl 2024, Sayı: 14, 364 - 385, 29.02.2024

Fatma Şükran Elgeren

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1419098

Öz

Romancının kurmaca dünyasını okura görünür kılmada vazgeçilmez bir unsur olan tasvir, bir anlatım tekniği olmanın ötesinde romanda mekân ve zaman gibi unsurlar üzerinde de belirleyici bir role sahiptir. Onun zamanla olan bu münasebeti, anlatının ritmi üzerinde tesirli olmasını da beraberinde getirir. Tasvirin eserin ritmi üzerindeki görünümü, hatalı bir genelleme neticesinde salt bir duraklama olarak ifade edilir. Oysa tasvirin öykü içinde ya da dışında oluşu, ritimli ya da kesik sunulması gibi hususlar göz önüne alındığında, süre bakımından tek bir kategoride değerlendirilmesi mümkün değildir. Bu çalışmada, tasvirin romanda bir anlatım tekniği olarak eserin zamanı ve ritmi üzerindeki tesirleri ilk kez ele alınarak bir tasnif denemesi sunuldu. On beş farklı roman üzerinde yapılan içerik analizleri neticesinde genel kanının aksine tasvirin süre bakımından sadece bir durma ya da duraklamaya karşılık gelmediği; aksine eserde özetleme tekniği ile birlikte kullanılarak öykü zamanını hızlandırma; genellikle roman kişilerinin ruhi tecrübelerinin anlatılmasına karşılık gelen öznel zamanın eş zamanlı sunulması yoluyla anlatı zamanını yavaşlatma; kendi içinde bir öyküleme ile sunulduğunda öykü zamanından bağımsız yeni bir zaman yaratma ve ayna hilesi, diyalog, iç konuşma ve bilinç akışı teknikleriyle iç içe kullanılarak öykü zamanıyla eş zamanlı kullanılabilmesinin yanında; eserde kronolojik zamanın bozulması neticesinde ortaya çıkan ileriye sapım (prolepsis) ve geriye sapım (analepsis) örneklerinde, anlatının zaman katmanlarını genişlettiği ve zamanda ileri ya da geri gidişler sırasında önemli işlevler yüklendiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Roman, zaman, tasvir, süre, ritim.

A Classification Essay on the Effect of Depiction Technique on the Time and Rhythm of Narrative

Öz

Depiction is indispensable for making the fictional world of the novelist visible to the reader. It serves as a narrative technique and also plays a crucial role in shaping the spatial and temporal elements in the novel. This relationship with time influences the rhythm of the narrative. The impact of the description on the rhythm of the work is mistakenly oversimplified as a mere pause. However, when considering factors such as whether the depiction occurs within or outside the story, and whether it is presented rhythmically or intermittently, it is not possible to evaluate it within a single category in terms of duration. This study presents a classification essay that explores the use of depiction as a narrative technique in the novel for the first time and its effects on the novel's time and rhythm. The content analysis of fifteen novels revealed that, contrary to popular belief, depiction does not only correspond to a stop or a pause in terms of duration. On the contrary, it was used in conjunction with the summarizing technique in the work to accelerate the story time. It slows down the narrative time through the simultaneous presentation of subjective time, which generally corresponds to the narration of the psychic experiences of the novel's characters. When presented with a narrative in itself, the mirror trick, which creates a new time independent of the story time and can be used simultaneously with the story time by using it intertwined with dialogue, inner speech, and stream-of-consciousness techniques, has crucial functions in the examples of forward deviation (prolepsis) and backward deviation (analepsis) that occur as a result of the disruption of chronological time in the work and has expanded the time layers of the narrative.

Anahtar Kelimeler

Novel, time, depiction, duration, rhythm.

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2014). Sinekli Bakkal. İstanbul: Can Yayınları.
• Aktaş, Ş. (2003). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• “Asr Suresi”, Kur’an-ı Kerim’in 103/1.
• Atay, O. (2002). Tutunamayanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bekiroğlu, N. (2009). Lâ Sonsuzluk Hecesi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Bourneur, R. ve Quellet, R. (1989). Roman Dünyası ve İncelenmesi. (çev. H. Gümüş). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çetin, N. (2015). Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çetişli, İ. (2016). Metin Tahlillerine Giriş / 2. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dervişcemaloğlu, B. (2016). Anlatıbilime Giriş. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Dumantepe, S. (2018). Roman ve Öyküde Zaman. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Elmalı, H. (2011). Tasvir. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 40, s. 135-136). İstanbul: TDV Yayınları
• Friedman, N. (2017). Romanda Bakış Açısı: Eleştiri Kavramının Gelişmesi. çev. Sevim Kantarcıoğlu. Roman Teorisi. Philip Stevick. 104-129. Ankara: Akçağ Yayınları, 2
• Genettte, G. (2020). Anlatının Söylemi. (çev. Ferit Burak Aydar). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gürpınar, H. R. (1969). Muhabbet Tılsımı. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Hançerlioğlu, O. (1980). Zaman. Felsefe Ansiklopedisi. İstanbul: Remzi Kitabevi
• Jahn, M. (2015). Anlatıbilim. (çev. B. Dervişcemaloğlu). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Nâmık Kemal. (2021). Cezmi. İstanbul: Kapra Yayıncılık.
• Narlı, M. (2002). Romanda Zaman ve Mekan Kavramları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(7), 91-106.
• Pamuk, O. (2016). Kara Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Recaizâde Mahmut Ekrem. (1963). Araba Sevdası. (sadeleştiren F. Yenisey). İstanbul: Kanaat Yayınları.
• Safa, P. (2005). Fatih – Harbiye. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Sazyek, H. (2021). Roman Terimleri Sözlüğü. Ankara: Hece Yayınları.
• Şafak, E. (2009). Aşk. (çev. K. Yiğit Us.).İstanbul: Doğan Kitap.
• Şükûfe Nihal (2005). Yalnız Dönüyorum. İstanbul: L&M Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2005). Saatleri Ayarlama Enstitüsü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (t.y.). Huzur. İstanbul: Tercüman Kitapçılık.
• Tanpınar, A. H. (1976). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tekin, M. (2016). Roman Sanatı I. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Topakkaya, A. (2012). Zaman Kavramı Bağlamında Platon-Aristoteles Karşılaştırması. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 13, 219-231.
• Turan, Ş. (2016). Alaturka Münzevi. İstanbul: Doğan Kitap.
• Ümit, A. (2008). Bab-ı Esrar. İstanbul: Everest Yayınları.
• Yalsızuçanlar, S. (2019). Gezgin. İstanbul: Profil Kitap.