Şiir Meclislerinin Doğu Kültüründeki Yeri ve Karabağ’daki Edebî Meclisler

Yıl 2024, Sayı: 14, 687 - 695, 29.02.2024

Zulfiyye Memmedhuseynova

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1421958

Öz

Azerbaycan edebiyat tarihini incelediğimiz zaman tarih boyunca devlet yöneticilerinin şairleri koruduklarını ve saraylarında edebi meclisler düzenlediklerini gözlemliyoruz. Kendisi de şair olan Cihânşâh Hakikî Karakoyunlu sarayında şairleri etrafına toplamış ve himaye etmiştir. Safevi devletinin kuruluşundan itibaren Azerbaycan Türkçesinde şiir yazmaya önem verilmiştir. Şah İsmail Hatâî’nin sarayında teşkil edilmiş olan şairler meclisine Sürurî, Şâhî, Mâtemî, Tufeylî, Kâsımî gibi sanatçılar katılmaktaydı. Bu meclisler melikü’ş-şuarâ Habibî başkanlığında gerçekleştiriliyordu. Fuzûlî’nin üstadı olarak anılan Habibî’yi 15. yüzyılda Şah İsmail döneminde, Fuzûlî’nin takipçisi Sâib-i Tebrîzî’yi 17. yüzyılda Şah Abbas döneminde, Mirza Nasrullah Bahar’ı ise 19. yüzyılda Nasreddin Şah’ın sarayında melikü’ş-şuarâ unvanında görüyoruz. Edebi meclis geleneği sonraki dönemlerde de devam etmiştir.
XIX. yüzyıl Azerbaycan edebiyatında edebi meclisler önemli roller üstlenmişti. Edebi meclisler, yalnızca kurulup faaliyet gösterdikleri bölgede yaşayan şairler arasında değil, aynı zamanda ülkenin farklı bölgelerinde, hatta yakın ve uzak çevrelerde bulunan şairler arasında ilişkilerin kurulmasında, tanınmasında, yeni yetenekli kalemlerin keşfedilmesinde ve eserlerin geniş kitlelere yayılmasında önemli görevler almıştır. XIX. yüzyılda Azerbaycan’da çeşitli edebi meclisleri faaliyet gösteriyordu: Gence’de (daha sonra Tiflis’te) “Divan-i Hikmet”, Bakü’de “Mecmauş-Şuara”, Şamahı’da “Beytüs-Sefa”, Guba’da “Gülistan”, Lenkeran’da “Fevcül-Füseha” , Karabağ’da “Meclis-i Üns” ve “Meclis-i Ferâmûşan” adı verilen meclislerin üyeleri ve onların eserleri Azerbaycan dışında da tanınmıştır.
Makalede, nitel araştırma yöntemi kullanılarak XIX. yüzyılda Karabağ’da ortaya çıkan ve faaliyet gösteren edebi meclisler; geçmişi çok eskilere dayanan Türk kültür coğrafyalarındaki şiir meclisleri geleneğinin arka planında incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edebi meclis, Karabağ, Şuşa, “Meclis-i Üns”, “Meclis-i Ferâmûşan”.

The Place of Poetry Assemblies in Eastern Culture and Literary Gatherings in Karabakh

Öz

When we scrutinize the history of Azerbaijan literature, we observe that throughout history, state rulers protected poets and organized literary assemblies in their palaces. Cihanshah Hakiki, who was also a poet, gathered the poets around him and protected them in the Karakoyunlu palace. Since the establishment of the Safavid state, great significance has been given to writing poems in Azerbaijani Turkish. Poets such as Sururi, Shahi, Matemi, Tufeyli, and Kasimi participated in the assemblies of poets organized in the palace of Shah Ismail Hatai. These assemblies were held under the chairmanship of Meliku’sh-shuara Habibi. Habibi, who is known as Fuzuli’s master, was born in the 15th century during the reign of Shah Ismail and was seen in Meliku’sh-shura Habibi gatherings. Fuzuli’s follower Saib Tebrizi in the 17th century during the Shah Abbas period, and Mirza Nasrullah Bahar in the 19th century in the palace of Nasreddin Shah attended the Meliku’sh-shura. The tradition of literary councils continued in later periods.
Literary gatherings played a major role in the literary process of the 19th century. Literary gatherings not only played an important role among writers and poets living and creating their literary activity in the region but also in establishing close connections between writers engaged in literary creativity in different regions of the country, even in neighboring and vicinity countries, in their recognition and being famous, in discovering new talented writers, and the wide spreading of their works, and in conveying them to the general public notion.
Several literary gatherings were active in Azerbaijan: “Divani-hikmat” in Ganja (later in Tbilisi), “Majmaush-shuara” in Baku, “Beytus-Safa” in Shamakhi, “Gulustan” in Guba, “Fouvdgul-fusaha” in Lankaran, “Majlis-i-uns” and “Majlis-i-Feramushan”, in Karabakh. The members of these literary gatherings and their works became very popular outside of Azerbaijan.
In the article, using the qualitative research method, literary gatherings that emerged and functioned in Karabakh in the 19th century are investigated on the background of the tradition of poetic assemblies in Turkish cultural geographies, whose history dates back to ancient times.

Anahtar Kelimeler

Literary gatherings, Karabakh, Shusha, “Mejlis-i Uns”, “Mejlis-i Feramushan”.

Kaynakça

• Aruz, S. (2022). “Məclisi-üns”ün Fəaliyyətinin Bərpasına Ziyalıların və İctimaiyyətin Reaksiyası //Ədəbiyyat qəzeti. 17 sentyabr.- S.18.
• Çeltik, H. (2007). Halep’te Kınalızâde Hasan Çelebi’nin Şairler Meclisi. Gazi Türkiyat, 1(1), 137-147.
• Hacıyeva, A. (2004). Mir Möhsün Nəvvabın ədəbi-bədii irsi. Bakı: Nurlan.
• Kartal, A. (2020). Klasik Türk Şairinin Dilinden “Baykara Meclisi”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 43, 185-208.
• Kartal, A. (2021). Baykara Meclisi’nden Yansımalar -Edebî Meclisler, Vâsıfî Etrafında Gelişen Olaylar 7-. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 27(27), 403-453.
• Krımski, A. (2022). Nizami və Müasirləri. (Tərcümə edənlər Asəf Zamanov, Təhminə Bədəlova). Bakı: “Aspoliqraf”.
• Qarayev, N. (2010). XIX əsr Azərbaycan Ədəbi Məclisləri. Bakı: “Nurlan”.
• Qədimov, Ə. (2010). XIX Ordubad Ədəbi Mühiti. Ali Məktəblər Üçün Dərslik. Bakı: ADRU nəşriyyatı.
• Fəhmi, İ. (2015). Məclisi-üns /Mədəniyyət.az.2015.- № 7. 40-41.
• Həbibbəyli, İ. (2021). Qarabağ Ədəbi Mühiti: Ənənə və Müasirlik. Filologiya və sənətşünaslıq. №1. 6-15.
• İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Köken, M. (2019). Tanzimat Dönemi’nden Bir Mizah Gazetesi: Latife (inceleme, indeks, metin). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mahmudov, M. (2006). Ərəbcə Yazmış Azərbaycanlı Şair və Alimlər (VII-XII əsrlər). Bakı: “Şərq-Qərb”.
• Məmməd, T. (2020). Şuşa Ədəbi Məclisləri: Funksiya və Missiyası. / “Ədəbiyyat Qəzeti”, səh. 7.
• Muradov, C. (2018). Hər kəs 100 il Yaşamasa, Günah Onun Özündədir. / Ədəbiyyat Qəzeti. 10 fevral.- S.31.
• Musalı, V. (2023). Bağımsızlık Dönemi Azerbaycan Edebiyatında Klasik Geleneğin Devamı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 63(1), 771-826.
• Musalı, V. (2022). Mir Möhsün Nevvâb’ın Araştırılmamış Yazma Eserleri: The Unresearched Manuscrıpt Works Of Mır Mohsun Navvab. Edeb Erkan, 2, 55-70.
• Nəvvab, Mir Möhsün. (2006). Seçilmiş Əsərlər. Bakı: “Şərq-Qərb”.
• Pala, İ. (2012). Şiirler, Şairler, Meclisler. İstanbul: Kapı