Irk Bitig’de Duygu Fiilleri

Yıl 2024, Sayı: 14, 495 - 514, 29.02.2024

Esra Kılınç

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1425698

Öz

Duygu, zihin ve dil birbiri ile bağlantılı kavramlardır. Duygular bireyin, birey vasıtası ile de toplumun zihin yapısı hakkında fikir sahibi olmamızı sağlar. Zihnin algılaması ile başlayan sürecin ikinci aşamasında duygular vardır. Duygular, ilk etapta algılanan verinin bireyde oluşturduğu etki ve bireyin bu etki karşılığında gösterdiği ruhsal ve bedensel tepkilerdir. Duyguların sözcüklerle fiil şeklindeki ifadesi ise duygu fiillerini oluşturur. Sev-, kork-, kaygılan-, neşelen- ve öfkelen- gibi fiiller duygu ifade eden fiillerdir. Irk Bitig, sonu iyi ya da kötü olarak değerlendirilen falların yer aldığı, Uygurlardan kalan, 9. yüzyılda yazıldığı düşünülen bir eserdir.
Çalışmada, söz konusu eserdeki duygu fiilleri anlambilimsel bir bakış açısıyla incelenmiştir. Ayrıca falların iyi ya da kötü olarak değerlendirilmesinde, eserde kullanılan duygu fiillerinin bir etkisinin olup olmadığı da araştırılmıştır. Çalışma sonucunda Irk Bitig’de tanıklanan duygu fiillerinin anlam özelliklerinin belirlenmesi, etimolojik incelemelerinin yapılması, duygu değerlerine göre sınıflandırılması ve iyi ya da kötü olarak sonuçlandırılan falların sonucunu etkileyip etkilemediklerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Duygu fiilleri, Irk Bitig, anlambilim, mental fiil, fiil.

Emotion Verbs in Irk Bitig

Öz

Emotion, mind, and language are interrelated notions. Emotions enable us to have an idea about the mind structure of the individual and, through the person, of society. Emotions are in the second stage of the process, which starts with the perception of the mind. Emotions are the effect of the data perceived in the first place on the individual and the mental and physical reactions of the individual in response to this effect. The expression of emotions in the form of verbs with words constitutes emotion verbs. Verbs such as love, fear, worry, rejoice, and anger is express emotion. Irk Bitig is a Uighur text, thought to have been written in the 9th century, which contains fortunes evaluated as good or bad.
In this study, the emotional verbs in the text are analyzed from a semantic perspective. In addition, it is also investigated whether the emotion verbs used in the text effect the evaluation of fortunes as good or bad. As a result of the study, it is aimed to determine the semantic features of the emotion verbs witnessed in Irk Bitig; to make an etymological analysis, to classify them according to their emotional values, and reveal whether they affect the outcome of the fortunes that are concluded as good or bad.

Anahtar Kelimeler

Emotion Verbs, Irk Bitig, semantics, mental verb, verb.

Kaynakça

• Aksoy, G. B. (2022). Azerbaycan Türkçesinde Duygu Fiillerinin Anlam Bilimsel Yapı Görünümleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (29), 72-87.
• Argunşah, M. & Boz, F. (2022). 15. Yüzyıl Anadolu Türkçesinde Negatif Temel Duygu Fiilleri. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 8 (17), 208-225.
• Bozkurt, F. (2014). Sözlüklerdeki Temel Duygu Kavramlarının Yeniden Tanımlanması: Bir Yöntem Önerisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 21(1), 25-34.
• Clauson, S. G. (1961). Notes on Irk Bitig. Ural-Altaische Jahrbücher. 33, 218-225.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• Çelik, N. (2022). Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Geçen Temel Duygu Fiillerinin Derleme Sözlüğü’ndeki Durumu Üzerine Bir Değerlendirme. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (57), 143-156.
• Erdem, M. (2016). Türkçede Fiiller ve Sınıflandırma Sorunları. Turkish Studies, 11 (20), 185-200.
• Erdal, M. (1977). Irk Bitig Üzerine Yeni Notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 87-119.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2016). Kırgız Türkçesinde Duygu Fiilleri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2022). Kazak Türkçesinde Duygu Fiilleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 11(3), 991-1016.
• Gençöz, T. (1998). Korku: Sebepleri, Sonuçları ve Başetme Yolları. Kriz Dergisi, 6(2), 9-16.
• Hacızade, N. (2012). Bilişsel Dilbilim Açısından Duyguların Dili. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Hamilton, J. (1975). Le Colophon de l’Irq Bitig. Turcica, 7, 7-19.
• Isse, Y. (2008). On Psych Verbs in English and Japanese. Fukuoka University review of literature & humanities, 39(4), 967-984.
• İbe, P. (2004a). Psych Verbs In Turkish: A Structural and Semantic Analysis. Yüksek Lisans Tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi.
• İbe, P. (2004b). Türkçe Ruh Durumu Eylemleri İçin Bir Sınıflama Önerisi. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 1(1), 35-45.
• Kılınç, E. (2023). Karahanlı Türkçesinde Duygu Fiilleri. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Kuliev, G. K. (1998). Semantika Glagola v Tyukskih Yazıkah. ELM.
• Levin, B. (1993). English Verb Classes and Alternations a Preliminary Investigation, Chicago and London. Chicago: The University of Chicago.
• Malov, S. Y. (1951). Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pis’mennosti. Moskva.
• Mathieu, Y. (2006). A Computational Semantic Lexicon of French Verbs of Emotion. (edit. G. Shanahan, Yan Qu, ve Janyce Wiebe) Computing Attitude and Affect in Text: Theory and Applications, 20, 109-123.
• Niiranen, L. (2008). Effects of Learning Contexts on Knowledge of Verbs. Doktora Tezi. Tromso: Unıversıty Of Tromso.
• Orkun, H. N. (1938). Eski Türk Yazıtları. İstanbul: Devlet Basımevi.
• TDK (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T (2004). Irk Bitig, Eski Uygurca Fal Kitabı. (E. Yılmaz, N. Demir, Eds.). Ankara: Öncü Kitap.
• Thomsen, V. (1912). Dr. M. A. Stein’s Manuscripts in Turkish ‘Runic’ Scripts from Miran and Tun-Huang. Journal of Royal Asiatic Society, 181-227.
• Seçkin, K. (2019). Eski Türkçede Mental Fiiller. Doktora Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Smith, T. W. (2018). Duygular sözlüğü (H. Şirin, Çev.). İstanbul: Kolektif Kitap.
• Şahin, S. (2013). Eski Türkçede Duygu Fiilleri. UTEK13 Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, Saraybosna, Bosnia And Herzegovina.
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Şaş, A. K. (2023). Türkiye Türkçesinde Deyimleşmiş Birleşik Duygu Fiilleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (10), 602-631.
• Van Voorst, J. (1992). The Aspectual Semantics of Psychological Verbs. Linguistics and Philosophy, 15(1), 65-92.
• Vanhoe, H. (2002). Aspects of the Syntax of Psychological Verbs in Spanish. A lexical functional analysis (Miriam Butt & Tracy H. King, Ed.). Proceedings of the LFG02 Conference, Stanford: CSLI Publications, 373–389.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 1, 17-51.
• Yaylagül, Ö. (2010). Türkiye Türkçesindeki Duygu Fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 7, 100-111.
• Yıldırım, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon Yazılı Metinlerin Dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yıldız, H. (2017). Türk Dilinde Fiillerin Semantik Sınıflandırılması Problemi. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 3(1), 337-362.
• Zieme, P. (2001). Runik Harfli Birkaç Pasaj Üzerine Kimi Yorum Önerileri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 377-382.