From Sheikhdom to Shahdom: A Study on the Efforts of Orders and Sheikhs to Establish Influence on the Government and Their Ruling Activities

Yıl 2024, Sayı: 14, 947 - 959, 29.02.2024

Yusuf Kenan Bezgin , Fatih Köse

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1427900

Öz

Following the rapid growth of the Sufi movement in the aftermath of the passing of Prophet Muhammad, Sufi orders swiftly organized and institutionalized through various tariqas. Initially centered around spiritual development and drawing closer to Allah, these tariqas quickly reached broad audiences and garnered numerous followers. Within these orders, which possess their own internal dynamics, principles, and hierarchies, charismatic leaders and spiritual figures, often believed to be endowed with divine authority, emerged as pivotal figures. Although the primary focus of these orders lies in the realm of spirituality, with strong traditions in preserving their boundaries, certain tariqas and leaders have, at times, targeted political power or sought to include it within their sphere of influence. This endeavor and interaction occasionally manifest as collaboration between political authorities and certain tariqas. However, in some instances, certain tariqas engage in efforts to dominate political power, even going so far as attempting to overthrow or seize control of the government. This study explores the foundations and trajectories of tariqas, the function of the sheikhdom institution, and the factors and instruments that transform sheikhs into power centers. Through an examination of historical events, the study investigates the activities of tariqas and sheikhs in establishing influence over political power and their attempts to seize control.

Anahtar Kelimeler

Shah, sheikh, sufism, sufi order, power

Şeyhlikten Şahlığa: Tarikatların ve Şeyhlerin İktidar Üzerinde Nüfuz Kurma Çabaları ve Hükümranlık Faaliyetleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Hz. Muhammed’in vefatının ardından hızla büyüyen tasavvuf cereyanı tarikatlar aracılığı ile sistemleşerek kurumsallaşmıştır. Temelde manevi olgunlaşma ile Allah’a yakınlaşma yolu olan tarikatlar kısa zamanda geniş kitlelere ulaşmış ve zamanla pek çok takipçi kazanmıştır. Kendi iç dinamiklerine, kaidelerine ve hiyerarşisine sahip olan tarikatlarda en önemli figürler hiç şüphesiz çoğu zaman ilahi menşeli bir manevi güce sahip olduklarına inanılan karizmatik liderler, şeyhler olmuştur. Her ne kadar temel odakları ve etki alanları mana âlemi olup sınırları muhafaza etmek hususunda güçlü geleneklere sahip olsalar da bazı tarikatların ve şeyhlerinin zaman zaman siyasi iktidarı da hedef aldıkları yahut etki alanlarına dâhil etmeye çalıştıkları görülür. Bu çaba ve etkileşim bazı dönem ve hâllerde iktidar ile kimi tarikatların iş birliği şeklinde cereyan ederken bazı dönem ve hâllerde ise kimi tarikatların siyasi iktidara yön verme amacı ile gerçekleştirdikleri tahakküm çabaları ve hatta iktidarı devirmek yahut ele geçirmek için giriştikleri isyan faaliyetleri ile temayüz etmektedir. Bu çalışmada, şeyhlik müessesesinin fonksiyonu ve şeyhleri güç odakları haline getiren etkenlerle enstrümanlar incelenerek, tarikatların ve şeyhlerin siyasi iktidar üzerinde nüfuz kurma ve iktidarı ele geçirmeye yönelik faaliyetleri tarihî hadiseler ışığında incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Şah, şeyh, tasavvuf, tarikat, iktidar

Etik Beyan

yoktur

Destekleyen Kurum

yoktur

Teşekkür

yoktur

Kaynakça

• Acar, H. (2019). Türk Siyasal Hayatında Şeyh Sait İsyanı. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8(3), 2934-2952. Akpınar, T. (1994). Türk Tarihinde İslâmiyet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ay, R. (2020). Anadolu’da Derviş ve Toplum. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Babinger, F. ve Köprülü, M. (2003). Anadolu’da İslâmiyet. (Çev. Ragıb Hulusi). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (2021). İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri. (Haz. Yayha Kemal Taştan). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bolat, A. (2022). Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Burckhardt, T. (1982). İslam Tasavvuf Doktrinine Giriş. (Çev. Fahreddin Arslan). İstanbul: Ribat Yayınları. Coşkun, A. (2004). Mehdilik Fenomeni. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Deveci Bozkuş, Y. (2022). İslamiyet Öncesi Dönemin Türk Kültür ve Uygarlığına Genel Bir Bakış. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 335-349.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe Lugat. Ankara: Aydın Kitapevi.
• Döğüş, S. (2015). Şeyh Bedreddîn ve Rumeli Gazileri. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 18, 71-94.
• Eflâkî, A. (1986). Âriflerin Menkıbeleri I (Çev.Tahsin Yazıcı). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Faroqhi, S. (1973). XVI-XVIII. Yüzyıllarda Orta Anadolu’da Şeyh Aileleri. Türk İktisat Tarihi Semineri.
• Fığlalı, E. R. (2006). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Güngör, E. (2018). İslâm Tasavvufunun Temelleri. Ankara: Yer-Su Yayınları.
• Haykıran, K. R. (2017). Şeyh Bedreddin ve İsyanı Üzerine Bazı Düşünceler II Müridin Fendi: Börklüce Mustafa ve Şeyh Bedreddin. Yeni Fikir Dergisi, 19, 299-308.
• Işık, Z. (2015). Osmanlı Toplumunda Devlet Tarikat İlişkileri. Yayımlanmış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Işık, Z. (2017). 19. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Tarikatların Devlet Otoritesi Karşısındaki Tutumları. Belleten, 81(290), 191-226.
• Kalafat, Y. (2003). Bir Ayaklanmanın Anatomisi: Şeyh Sait İsyanı. Ankara: ASAM Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Karamustafa, Ahmet (2012). Tanrının Kural Tanımaz Kulları. (Çev. Ruşen Sezer). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karamustafa, A. (2020). Tasavvufun Oluşumu. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1981). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kutlu, S. (2018). Türkler ve İslâm Tasavvuru. Ankara: İsam Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2017). Selçuklular, Osmanlılar ve İslam. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2018). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2020a). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidiler XV-XVIII. Yüzyıllar. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2020b). Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sufilik Kalenderiler. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2020c). Babailer İsyanı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2021). Türkler, Türkiye ve İslâm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öngören, R. (2008). Safevîyye. Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. XXXV, s. 460-462). İstanbul: TDV Yayınları. Öztürk, E. (2016). Velilik ile Delilik Arasında. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Rahman, F. (2018). İslâm. (Çev. Mehmet Dağ ve Mehmet Aydın). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Şeker, M. F. (2010). İslamlaşma Sürecinde Türklerin İslâm Tasavvuru. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Turan, O. (1993). Selçuklular ve İslamiyet. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Uludağ, S. (1979). İslâm Düşüncesinin Yapısı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ülken, Z. H. (2014). Türk Tefekkürü Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları