Türkçede Sezdirimin İşlevleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Sayı: 14, 643 - 660, 29.02.2024

Vural Akboğa

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1433965

Öz

Dilin günlük kullanımı başta olmak üzere medya, siyaset, hukuk, reklamcılık, sanat vb. farklı alanlardaki tüm kullanımlarına bakıldığında sezdirimlerden sıklıkla faydalanıldığı görülmektedir. Sezdirimin farklı alanlarda kullanılmasını sağlayan özelliği, onun doğruluk koşullu olmayan ve edimsel bağlama dayalı anlama işaret ediyor olmasıdır. Sezdirimlerin bu özelliği, onu bildirişimin temel kavramlarından biri hâline getirmekle birlikte bildirişim sırasında anlam yorumlamada belirsizliklerin ortaya çıkmasına da yol açmaktadır. Bu belirsizliklerin ya da yorumlama farklılıklarının sezdirimin farklı işlevlerinin tespitiyle anlaşılabileceği/açıklanabileceği düşünülmektedir.
Sezdirimle ilgili çalışmalar büyük oranda onu tanımlamak, sınırlarını belirlemek, benzer edimbilimsel ve anlambilimsel kavramlardan ayırt etmek amacıyla yapılmıştır. Bu çalışmalarda sezdirimlerin işlevlerine değinilmiş olsa da toplu bir çalışmanın varlığından bahsedilememektedir. Bu nedenle bu çalışmayla birlikte sezdirimlerin kullanıldığı farklı işlevleri belirlemek ve bu işlevlerde kullanılmasını sağlayan özelliklerini ortaya koymak amaçlanmaktadır.
İşlevlerin belirlenmesi sürecinde tiyatro metinlerinden, günlük hayatta karşılaşılan örneklerden, farklı çalışmalarda tespit edilmiş örneklerden ve varsayımsal olarak oluşturulan olası dil kullanımlarından faydalanılmıştır. Bahsi geçen tiyatro metinleri ve konuşma örnekleri Türkçe metinlerle sınırlandırılmıştır.
Sezdirimlerin işlevlerinin ve bu işlevlerde kullanılmasını sağlayan özelliklerin belirlenmesi amacıyla yapılan bu çalışmanın sonucunda: 1. Sorumluluktan kaçma, 2. Dilde tasarruf / En az çaba, 3. Nezaket, 4. Etkinliği, gücü artırma, 5. Tabu, günah, yasak, utanç verici vb. olduğu düşünülen ifadelerden kaçınma, 6. Hedef gizleme ve 7. Bildirişim alışkanlıkları olmak üzere temelde yedi farklı işlev tespit edilmiştir. Bu işlevlere sebep olduğu düşünülen sezdirim özellikleri ilgili bölümlerde açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sezdirim, bildirişimsel sezdirim, sezdirimin işlevleri.

A Study on the Functions of Implicature in Turkish

Öz

When looking at various fields such as media, politics, law, advertising, art, etc., it is observed that implicatures are frequently utilized, especially in daily use of language. The feature that enables implicature to be utilized in different areas is its indication of non truth conditional and context-dependent understanding. This characteristic of implicature not only makes it a fundamental concept in communication but also leads to uncertainties in interpreting meanings during communication. It is believed that these uncertainties or interpretation differences can be explained by the varied functions of implicature.
Previous studies on implicature have largely been conducted to define it, delineate its boundaries, and distinguish it from similar pragmatic and semantic concepts. While some of these studies have touched upon the functions of implicature, there has not been a comprehensive examination of its various functions. Therefore, this study aims to identify the different functions of implicature and elucidate the features that enable its use in these functions.
In the process of determining these functions, examples have been drawn from theater texts, everyday encounters, examples identified in various studies, and hypothetically constructed possible language uses. The mentioned theater texts and speech examples have been limited to Turkish texts.
As a result of this study, conducted to determine the functions of implicature and the features enabling its use in these functions, seven fundamental functions have been identified: 1. Avoidance of responsibility, 2. Linguistic economy / Minimal effort, 3. Politeness, 4. Effectiveness, enhancing power, 5. Avoidance of expressions considered taboo, sinful, prohibited, shameful, etc., 6. Concealing targets, and 7. Communication Habits. The implicature features thought to cause these functions are explained in the relevant sections.

Anahtar Kelimeler

Implicature, conversational implicature, the functions of implicature.

Kaynakça

• Akboğa, V. (2022a). Türkçede Sezdirim. Doktora Tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Akboğa, V. (2022b). Türkçede İki Tür Sezdirim: Edimsel ve Anlatısal Sezdirim. Kerime Üstünova Armağanı, (Ed. H Aydın ve İ. Karahancı). (s. 793-810). İstanbul: Efe Akademi Yayınları.
• Al Fajri, M. S. (2017). The Functions of Conversational Implicatures ın Print Advertising. Jurnal Pendidikan Bahasa dan Sastra, 17(1), 1-14.
• Allott, N. (2018). Conversational İmplicature. Oxford Research Encyclopedia of Linguistics (Online Encyclopaedia), (ed. M. Aranoff.). Oxford: Oxford University Press.
• Aslan, S. (2005). Türkiye Türkçesinde Sezdirmeye Dayalı Rica Stratejileri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, (2), 114-126.
• Ayan, A. (2021). Dilsel ve Dil Ötesi Veriler Aracılığıyla Cinsellik / Erotizm Kodlayıcılarının Sezdirilmesi: Senaryo Örnekleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(2), 526-538.
• Aydın, H. (2011). Dilde En az Çaba İlkesi. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi, 1(1), 1-6.
• Başkan, Ö. (2003). Bildirişim: İnsan-Dili ve Ötesi. İstanbul: Multilingual.
• Bayat, N. (2017). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Şikâyet ve Özür Edimine İlişkin Görünümler. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (41), 1-16.
• Brown, P. ve Levinson, S. C. (1987). Politeness Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2007). Reklam Söyleminde Yanıltıcı Argümanlar ve Tüketici Farkındalığı. Tüketici Yazıları (I), (ed. Müberra Babaoğul ve Arzu Şener). (s. 97-115). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Channel, J. (1994). Vague Language (Describing the English Language). Oxford: Oxford University Press.
• Company. M. (2019). The Role of Gricean Determinacy and The Strenght Condition In The Relevance Theory for Interpreting Implicatures. Unisinos Journal of Philosophy, 20 (3), 246-255.
• Çürük, M. S. (2014). Konuşmaya Dayalı Sezdirimler –Harezm Türkçesi Örneğinde Bir İnceleme-. Türkbilig, 20, 13-33.
• Doğan, A. (2017). Sözlü ve Yazılı Çeviri Odaklı Söylem Çözümlemesi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Erenus, B. (1996). Kırmızı Karaağaç. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Ergüt, M. (2022). Türkiye Türkçesinde Sezdirim ve Çıkarım –Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak Adlı Eseri Örneğiyle-. İstanbul: Efe Akademi Yayınları.
• Geis, M. L. (1982). The Language of Television Advertising. New York: Academic Press.
• Grice, H. P. (1975). Logic and conversation. Syntax and Semantics 3: Speech Acts, (ed. P. Cole ve J. L. Morgan). (s. 41-58). New York: Academic Press.
• Günay, D. (2003). Metin Bilgisi. İstanbul: Multilingual.
• Günay, D. (2018). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Kanatlı, F. (1998). Dilbilimsel Gerekçelendirme Çözümlemesi. Doktora Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2018). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kocakaplan, İ. (2005). Açıklamalı Edebi Sanatlar. İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Külekçi, N. (2013). Açıklamalar ve Örneklerle Edebi Sanatlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Lazim, M. J. (2020). Conversational Implicatures in the Political Talk of Sayyed Hassan Nasrallah. Palarch’s Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(6), 15608-15627.
• Lakoff, R. (1975). Language and Woman’s Place. New York: Harper and Row Publishers.
• Liu, F. (2012). A Study of Principle of Conversation in Advertising Language. Theory and Practice in Language Studies, 2(12), 2619-2623.
• Martinet, A. (1985). İşlevsel Genel Dilbilim (çev. Berke Vardar). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• O’Barr, W. M. ve Atkins, B. K. (1980). “Women’s language” or “powerless language”?. Women and Language in Literature and Society, (ed. Sally McConnell-Ginet vd.). (s. 93-110). New York: Praeger.
• Onursal Ayırır, İ. (2020). Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler: Nezaket Kuramı Açısından Edimbilimsel Bir Değerlendirme. Milli Folklor, (16), 86-98.
• Pop, A. (2010). Implicatures Derived through Maxim Flouting in Print Advertising. A Contrastive Empirical Approach. Toronto Working Papers in Linguistics, 33(1), 1-8.
• Ratu, D. M. – vd. (2018). Pragmatic Implicature of Manado Malay Speakers’ Questions. ICSS, (226), 908-912.
• Tanaka, K. (1994). Advertising Language: A Pragmatic Approach to Advertisements in Britain and Japan. Taylor and Francis Routledge.
• Tannen, D. (1994). “Why Don’t You Say What You Mean?”: Indirectness at Work. Talking From 9 To 5, (s. 78 – 106). New York: William Morrow and Company.
• https://archive.org/details/talkingfrom9to5h00tann/page/n3/mode/2up?view=theater (Erişim tarihi: 13.08.2022).
• Tarlan, A. N. (2017). Edebiyat Meseleleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Trudgill, P. (1983). Sociolinguistics: An Introduction to Language and Society. England: Penguin Books.
• Tutaş, N. ve Demirkol Azak, N. (2014). Harold Pinter’ın Doğum Günü Partisi ve Eski Zamanlar Oyunlarında Kabalık Stratejileri ve Hakimiyet Yarışı. Dil ve Edebiyat Dergisi, (12), 14-25.
• Ünsal, A. (2016). Gazete Haberleri Bağlamında 13 Mart 2016 Tarihli Ankara Terör Saldırısı. Culture and Communication in Anatolia: Past, Present and Future, (ed. İrfan Erdoğan). (s. 163-185). Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları.
• Üstünova, K. (2018). Yüzey Yapıdaki Çıkarım Cümlelerinin İletişime Katkısı. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 1-10.
• Wardhaugh, R. (1998). An Intoduction to Sociolinguistics. Oxford: Blackwell Publishing.
• Wilson, D. ve Sperber, D. (2004). Relevance Theory. The Handbook of Pragmatics, (ed. Laurence R. Horn ve Gregory Ward). (s. 607-632). Malden: Blackwell Publishing.
• Yemenici, A. (1995). Söylem Çözümlemesinde Üç Temel Yaklaşım ve Kültürlerarası İletişimde Söylem Çözümlemesinin Önemi. Dilbilim Araştırmaları, (6), 152-166.
• Yıkmış, S. (2023). Türkçede Sezdirim: Duvar Yazıları Örneği. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 1, 371-390