Kızılderili Kültüründe Dar Dokumalar ve Türk Kültüründe Kolan Dokumalar

Yıl 2024, Sayı: 15, 1227 - 1245, 28.04.2024

Mehmet Ali Eroğlu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1447777

Öz

Kültür; bir toplumu diğer toplumlardan ayıran, toplumların yaşayış biçimlerinden, düşünce yapılarından ve sanatlarından oluşan bilgi birikimidir. Bir toplumun kültürü oluşurken, diğer toplumlardan etkilenildiği gibi toplumlar arası farklı kültürel özellikler de görülmektedir. Bu çalışmada; toplumlar arası kültürel farklılıkların ve benzerliklerin ortaya koyulması amacıyla, Kızılderili Kültürüne ait dar dokumalar ile Türk Kültürüne ait kolan dokumalar araştırılmıştır. Kızılderililer, kendilerine has yaşam biçimleri ile dış dünyaya kapalı ve birçok el sanatıyla uğraşan topluluklardır. Kuzey Amerika Yerlileri (Kızılderililer) dış dünyaya kapalı yaşamakta olan bir kültür iken, 1492 yılında Amerika kıtasının keşfi ile etkileşime açık bir kültür haline gelmiştir. Kuzey Amerika Kızılderilileri; sepet örücülüğü, dokumacılık, çömlekçilik, boncuk işlemeciliği, kum boyama gibi birçok el sanatı ürünleri üretmişlerdir. Kuzey Amerika Kızılderili kültüründe dokumacılık köklü bir geçmişe sahip el sanatlarındandır. Dokuma alanında geniş bir yelpazeye sahip olan Kızılderililer, farklı ebat ve tekniklerde, farklı renk ve kompozisyonlarda dokumalar üretmişlerdir. Özellikle Kuzey Amerika’da yaşayan, en büyük Kızılderili kabilelerinden olan Navajoların dokumaları, dokumacılık literatüründe kendinden bahsettirecek kalite ve güzelliktedir. Navajolarda dokumaların mistik ve mitolojik anlamları vardır. Ürün çeşitliliği fazla olan Navajo dokumalarından olan dar dokumalar aynı zamanda parmak dokumalar “finger weaving” olarak da adlandırılmaktadır. Bu dokumalar; bel, bacak, baş, kemer, yük taşıma kayışları gibi günlük hayatta önemli bir yere sahip olan dokumalardandır. Kızılderili kültüründe önemli bir yeri olan dar dokumaların benzerleri Türk kültüründe kolan ve çarpana dokuma olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Anadolu’da konar/göçer yaşam sürdüren yörükler tarafından kullanılan ve üretilen çarpana ve kolan dokumaları genellikle taşıma amaçlı kullanılmaktadır. Bu dokumalar; göç zamanlarında eşyalarını binek hayvanlarına veya araçlarına sabitlemek için, bebeklerini sırtlarına bağlamak için, kıyafetlerinde kemer veya kuşak olarak kullanmak için üretilmektedir. Kolan dokumaları Türk kültüründe genellikle taşıma amaçlı kullanılırken, Kızılderili kültüründe karşılaşılan dar dokumalar dini ritüellerde kullanılmaktadır. Konuyla ilgili olarak 2015 yılında Navajo rezervasyon alanında alan araştırması yapılmıştır. Alan araştırması sırasında özellikle Hubbel, Ganado, Santa Fe, Shiprock ve Albuquerque de karşılaşılan ve Kızılderili kültüründe önemli bir yere sahip powwow festivallerinde rastlanılan dar dokumalar fotoğraflanmıştır. Alan araştırması ve literatürdeki karşılaşılan görsellere ve bilgilere çalışmanın ilgili bölümlerinde yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çarpana, kolan dokuma, dar dokuma, Kızılderili, Navajo.

Native American Narrow Weavings and Turkish Girth Weavings in Cultural Context

Öz

Culture is the accumulation of knowledge that distinguishes one society from others, consisting of their ways of life, thought processes, and arts. As a society’s culture develops, it is influenced by other societies, and differences in cultural characteristics between societies are observed. This study investigates the narrow weavings of Native American culture and the pile weavings of Turkish culture to illustrate the cultural differences and similarities between societies. Native Americans, with their unique lifestyles, have been communities engaged in various handicrafts while being secluded from the outside world. The Indigenous Peoples of North America (Native Americans) lived in isolation from the external world until the discovery of the American continent in 1492, which led them to become a culture open to interaction. Indigenous North Americans have produced a wide array of handicrafts, including basket weaving, textile weaving, pottery, beadwork, and sand painting. Weaving in Native American culture has a deep-rooted history among crafts. With a broad spectrum in the field of weaving, Native Americans have created textiles in various sizes, techniques, colors, and compositions. Particularly, the weavings of the Navajos, one of the largest Native American tribes in North America, are renowned for their quality and beauty in the literature on weaving. Navajo weavings carry mystical and mythological meanings. Narrow weavings among the diverse Navajo textiles are also known as “finger weaving.” These weavings play a significant role in daily life, used for waist, leg, head, belt, and carrying straps. Similar to the significant narrow weavings in Native American culture, Turkish culture features pile and loop weaving, known as “kolan” and “çarpana.” These are commonly used and produced by the nomadic Yörüks of Anatolia, primarily for carrying purposes. These textiles are crafted for securing belongings on pack animals or vehicles during migrations, tying babies to backs, or as belts or sashes in clothing. While kolan weavings in Turkish culture are generally used for carrying purposes, the narrow weavings encountered in Native American culture are utilized in religious rituals. Field research was conducted in the Navajo reservation area in 2015 regarding this subject. During the field research, narrow weavings significant to Native American culture and encountered at powwow festivals in locations such as Hubbel, Ganado, Santa Fe, Shiprock, and Albuquerque were photographed. The findings from the field research and relevant visual and textual information from the literature are included in the pertinent sections of this study.

Anahtar Kelimeler

Çarpana, kolan weaving, narrow weaving, Native American, Navajo

Kaynakça

• Addison, G. A. (1895). Amie and Carrie, Kiawah Cabinet. Erişim Adresi: https://nationalcowboymuseum.org/explore/documenting-native-american-life/ [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Akyüz, T. (2022). Kızılderili Ayakkabı ve Giysilerindeki Motifler İle Anadolu Motiflerindeki Benzerlikler. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Altuntaş, M. E. (2014). Çarpanalı Kolan ve Yer Tezgahında Kolan Dokumaların Teknik ve Geleneksel Özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Atlıhan, Ş. (2020). Çarpana Dokumaların Sanatsal Özellikleri. Folklor Akademi Dergisi, 3(4), 190-201.
• Bilir, R. (2021). Geleneksel Dokuma Haritası Akdeniz Bölgesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. Brasser, T. J. (2009). Native American Clothing: An Illustrated History: Firefly Books.
• Brown, R. C. (2013). The Crafts of Florida’s First People: 12,000 Years of Human History. Sarasota, FL: Pineapple Pres.
• Diker, C., & Diker, V. (2018). Wendat/ Huron, Native American Sash, Env. Nu.: 2018.867.9. Erişim Adresi: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/751503 [Erişim tarihi: 21.11.2023].
• Diker, C., & Diker, V. (2019). Wendat/ Huron, Native American Sash, Env. Nu.: 2019.456.24. Erişim Adresi: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/751500 [Erişim tarihi: 15.12.2023].
• Eroğlu, M. A. (2015). Navajo Rezervasyon Alanı Görsel Arşivi [Fotoğraf Çekimi]. Amerika Birleşik Devletleri.
• Eroğlu, M. A. (2018). Kızılderililer ve Kıyafetler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1677-1694.
• Fingerweaving & Other Sundry Items: Bags. (t.y.). Erişim Adresi: https://www.condetrading.com/bags.html [Erişim tarihi: 23.11.2023].
• Fingerweaving & Other Sundry Items: Sashes. (t.y.). Erişim Adresi: http://www.condetrading.com/sashes.html [Erişim tarihi: 31.12.2023].
• Fingerweaving & Other Sundry Items: Straps. (t.y.). Erişim Adresi: http://www.condetrading.com/straps.html [Erişim tarihi: 02.12.2023].
• Fingerweaving & Other Sundry Items: Tumplines. (t.y.). Erişim Adresi: http://www.condetrading.com/tumplines.html [Erişim tarihi: 03.12.2023].
• Gem, G. (2019). Elazığ İli Geleneksel Dar Dokumalarında Kullanılan Motiflerin Endüstriyel Dar Dokumalarda Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Günday, M. (2023). Güncel Sanatta Geleneğin Temsili Olarak Çarpana Dokuma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Kaya, B. K. (2021). Kolan ve Çarpana Dokuma Örneklerinin İncelenmesi: Antalya Müzesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Kosif, B. (2014). Elazığ İli Kolan ve Çarpana Dokumaların İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Kosswig, L. (1969). Çarpanacılık ve İstanbul Topkapı Saray Müzesinde Bulunan Çarpana Dokumaları. Türk Etnografya Dergisi, 0(62), 83-110.
• Native American Finger Weaving in the Eastern Forests. (t.y.). Erişim Adresi: https://www.nativetech.org/finger/belts.html [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Navajo Sash Belt or Ssis’łichí, Env. Nu: 2020.6.3. Erişim Adresi: https://collections.bowers.org/objects/147068/belt-sisichii [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Nickens, P., & Nickens, K. (2007). Native Americans of Arizona (Postcard History Series): Arcadia Pub.
• Soule, W. S. (1858). Chief Show-e-tat, or Little boy, a.k.a. “George Washington”. Erişim Adresi: https://collections.bowers.org/objects/811/chief-showetat-or-little-boy-aka-george-washington [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Soysaldı, A. (2022). Yörük Çuvalları. Arış Dergisi, 0(20-21), 183-207.
• Türkoğlu, V. M. (t.y.). Kızılderililer. Erişim Adresi: https://www.academia.edu/45117516/KIZILDERİLİLER [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Zeytinoğlu, Ö. (2020). Bir İnsanlık Trajedisi: Kuzey Amerika Kızılderililerinin Trajik Öyküsü. Uluslararası Suçlar ve Tarih, 0(21), 191-213.