Organoloji Bağlamında Bendir

Yıl 2024, Sayı: 15, 1379 - 1396, 28.04.2024

Kamil Karaoğlu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1451577

Öz

Çalgılar arka planında barındırdığı müzik geleneğini günümüze aktaran önemli bir araçtır. Dolayısıyla çalgıların araştırılması, bir kültürün geçmişine ışık tutma konusunda değerli ipuçları sağlayabilir. Bu noktadan hareketle literature bakıldığında geçmişten günümüze birçok müzik geleneğinde kullanıldığı gözlemlenen bendir çalgısına yönelik kapsamlı bir organolojik araştırmanın bulunmadığı tespit edilmiştir. Bu eksikliğin giderilmesine hizmet eden bu araştırmanın amacı, geleneksel Türk müziğinde aktif olarak kullanılan bendir çalgısının tarihsel gelişim sürecini, yapısal özelliklerini, tutuş ve çalım tekniklerini tespit etmektir. Bu amaç doğrultusunda, araştırmada durum çalışması deseni benimsenmiş, veriler doküman incelemesi ile elde edilmiştir. Verilerin analizinde ise içerik analizi tekniğinden faydalanılmıştır. Ayrıca araştırma örnekleminin belirlenmesinde “amaçlı örnekleme” yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen bilgiler ışığında bendirin ilk izlerine şaman inancında rastlanıldığı gibi Mısır, Mezopotamya ve Anadolu’dan Avrupa’ya kadar yayılan bir çalgı konumunda olduğu, din ve din dışı müzik türlerinde kullanıldığı, geçmişten günümüze kadar dairesel formunu koruduğu, çalgıyı oluşturan malzeme ve akort sistemi noktasında insanlığın, teknolojinin, çalgı yapımcılığının gelişim çizgisine paralel olarak, günün şartları ve ihtiyaçlarına göre üretilebildiği ve günümüzde tercihen diz üzerinde, tek el ile havada, bacak arasında veya bir sehpaya tutturularak icra edildiği sonuçlarına varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bendir, vurmalı çalgı, organoloji.

Bendir in the Context of Organology

Öz

Instruments are an important tool that conveys the musical tradition it harbors in its background to the present day. Therefore, research on instruments can provide valuable clues to shed light on the past of a culture. From this point of view, it has been determined that there is no comprehensive organological research on the bendir instrument, which has been used in many musical traditions from past to present. The aim of this research, which serves to overcome this deficiency, is to determine the historical development process, structural features, holding and playing techniques of the bendir instrument, which is actively used in traditional Turkish music. In line with this purpose, the case study design was adopted in the research and the data were obtained through document analysis. Content analysis technique was used to analyze the data. In addition, “purposive sampling” method was used to determine the research sample. In the light of the information obtained, the first traces of the bendir were found in shaman beliefs, it is an instrument that spread from Egypt, Mesopotamia and Anatolia to Europe, it is used in religious and non-religious music genres, and it has preserved its circular form from the past to the present, It has been concluded that the instrument can be produced according to the conditions and needs of the day in parallel with the development line of humanity, technology and instrument making in terms of the material and tuning system that make up the instrument, and today it is preferably performed on the knee, in the air with one hand, between the legs or attached to a stand.

Anahtar Kelimeler

Bendir, percussion instrument, organology.

Kaynakça

• Açın, C. (1994). Enstrüman Bilimi (Organoloji). İstanbul: Yenidoğan Basımevi.
• Akdağ, C. (2016). Bendirin Yapısına Göre Ses Özellikleri ve El-Parmak Tekniğinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi.
• Akdemir, M. (2011). Bendir Çalgısının Profesyonel Performansına Yönelik Metodolojik Bir Çalışma. Sanatta Yeterlilik Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi.
• Ateş, G. (2018). Kybele İkonografisinde Tympanon. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 291-318.
• Baldan, O. (2019). Antik Sümer Medeniyetinden 21. yy Şanlıurfa’sına Mezopotamya’da Müziğin Kökleri. İnönü Üniversitesi Kültür Sanat Dergisi, 5(2), 58-65.
• Başer, F. Â. (2013). Türk Musikisinde Abdülbaki Nasır Dede. İstanbul: Fatih Üniversitesi Yayınları.
• Bourrilly, Joseph. (1932). Elements D’éthnographie Marocaine, Librairie Coloniale et Orientaliste Larose.
• Bozdemir, O. Özçelik H. (2019). Şamanist Ritüeller Kapsamında Şaman Davulunda Bulunan Sembollerin Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Akademik Sanat; Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 4(8), 102-117.
• Chobineh, (2021). Tympanon- World History En+cyclopedia, [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Civelek, A. (2021). VII. Antik Dünyada Tympanon, Uluslararası Müzik ve Dans Kongresi Bildiriler Kitabı, Çeşme.
• Creswell, W. J. (2016). Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. Çvr: Selçuk Beşir Demir, Ankara: Eğiten Kitap.
• Çak, Ş. E. (2010). Osmanlı Eğlence Hayatında Dans Unsurları Olarak Köçekler, Çengiler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 3(5), 82-95.
• Doğrusöz, N., Gardner, O. M. ve Tunçer, D. (2020). 17. Yüzyıl Osmanlı/Türk Müziği: Ali Ufki Araştırma ve İnceleme Yazıları-1. İstanbul: İTÜ VAKFI Yayınları.
• Dönmez, B. M. (2015). Müziğin Kökeni Üzerine: Müziğin Etimolojisi, Ontolojisi, Tanımı, Oluşumu, Bağlamları ve İşlevleri Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Draucker CB, Martsolf DS, Ross R, Rusk TB. (2007). Theoretical Sampling and Category Development in Grounded Theory. Qualitative Health Research, 17(8), 1137-48.
• Emnalar, A. (1998). Tüm Yönleri ile Türk Halk Müziği ve Nazariyatı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Erdoğan, Y. (2019). Türk Halk Müziği Ritmik Yapılarının Bendir ile İcrasında Dizüstü Çalım Tekniği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi.
• Gazimihal, M. R. (1975). Türk Vurmalı Çalgıları: Türk Depki Çalgıları. Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Güray, C. (2010). Semâ’dan Semah’a Bir Sonsuz Devir. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (56), 119-152.
• Işık Tetik, S. (2015). Türkiyede Organoloji Çalışmaları/Organology Studies in Turkey. Mukaddime, 6(1), 197-220.
• Kalaycı, E. (2021). Eski Türklerde Toplumsal ve Siyasal Açıdan Şaman’ın Rolü. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(3), 1038-1053.
• Karabulut, Barış. (2015). Müzik Kültürü. 2. Baskı. Ankara: Pegem Yayın Evi.
• Mandaloğlu, M. (2011). Türk Kültür Çevresinde Şamanizm ve Şamanlık Meselesi. TSA, 15, 3.
• Mills, A. J., Durepos, G., & Wiebe, E. (Eds.). (2010). Encyclopedia of case study research. Sage publications.
• Molina, M. (2014). Tympanum Tuum Cybele: Pagan Use and Christian Transformationof a Cultic Greco-Roman Percussion Instrument. (34) Tympanum tuum Cybele: Pagan Kullanımı ve Bir Kült Greko-Romen Vurmalı Çalgısının Hıristiyan Dönüşümü | mauricio molina - Academia.edu [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Olgun, C. K. (2008). Nitel Araştırmalarda İçerik Analizi Tekniği. Sosyoloji Notları, 66-71
• Orhan, Y. (2022). Türkiye’de Lisans Düzeyinde Mesleki Müzik Eğitimi Veren Kurumlardaki Vurma Çalgılar Eğitiminin Uzman Görüşleri Doğrultusunda İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Özkan, E. B. (2016). Antik Literatürden Örneklerle Akdeniz Dünyasında Kybele Kültü. PHILIA, 657-681.
• Özkızıltaş, C. (2018). Ankara Devlet Konservatuvarı Derleme Kayıtlarında Yer Alan Erzurum Yöresi Halk Ezgilerinde Ritim Sazların İcra Ettiği Kalıpların İncelenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Öztürk, O. M. (2022). Türk Müziğinin Temeli Olarak Halk Müziği Teorisi ve Uygulaması I, Ankara: Müzik Eğitim Yayınları.
• Redmond, L. (1997). When the Drummers Were Women. New York: 1 Edition, Three Rivers Press.
• Redmond, L. (2000). When the Drummers Were Women. When The Drummers Were Women - DRUM! Magazine (drummagazine.com), [Erişim tarihi: 13.12.2023].
• Robson, C. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemleri Gerçek Dünya Araştırması. Çınkır Ş. ve Demirköseoğlu, N. (Editörler). (2. Baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Roderic, C. Knight (2015). Knıght Revısıon of Hornbostel-Sachs: a New Look at Musical İnstrument Classification. Oberlin College Conservatory of Music, Rev.2017.
• Say, A. (2006). Müziğin Kitabı. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Somakçı, P. (2003). Türklerde Müzikle Tedavi. Erciyes Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü Dergisi, 1(15), 131-140.
• Somakçı, P. (2016). Geleneksel Türk Müziği’ne Özgü Çalgıların Organolojik Gelişimi. Konservatoryum, 3(1), 15-39.
• Suri, H. (2011). Purposeful Sampling in Qualitative Research Synthesis. Qualitative Research Journal, 11(2), 63-75.
• Şimşek C. D. (2023). Sanal Kamusal Alanda Sınıf ve Kimliklerin Sunum Pratikleri: Twıtter, Instagram ve Facebook Örneğinde Bir Alan Araştırması. Doktora Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Tanrıkorur, C. (2005). Osmanlı Dönemi Türk Musikisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tetik I. S. (2015). Türkiyede Organoloji Çalışmaları/Organology Studies in Turkey. Mukaddime, 6(1), 197-220.
• Turabi, H. A. (2008). Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Uludağ, S. (1999). İslam Açısından Musıki ve Sema. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Uzunbaş, F. (2012). Türk Dünyasında Kullanılan Geleneksek İdiofon ve Membranafon Vurmalı Çalgılar ve Koltuk Davulu Notasyon Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Üngör, E. R. (2004). Türklerde Çalgılar. I. Uluslararası Tarihte Anadolu Müziği ve Çalgıları Sempozyumu, Ankara, 12-13 Kasım 1999. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yay, O. (2010). Klasik Türk Müziğinde Süreç İçerisinde Kullanılan Vurmalı çalgılar ve Kullanım Yerleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Haliç Üniversitesi.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yönetken, H. B. (1991). Derleme Notları II. Orkestra Yayınları.
• Zvelebil, M. (2010). Innovating Hunter-Gatherers: The Mesolithic in Baltic. G. Bailey – P. Spikins (eds.), Mesolithic Europe, Cambridge, 18-59