Türk Mûsikîsi Tarihinde Müellifi Bilinmeyen “Edvâr” (Risâle) Üzerine Bir Analiz

Yıl 2024, Sayı: 15, 1397 - 1410, 28.04.2024

Turgut Yahşi

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1453569

Öz

Müellifi bilinmeyen ve tam olarak hangi yüzyılda telif edildiği belli olmayan eserleri inceleme kapsamına almak zordur. Bununla ilgili öncelikle bazı hareket noktaları belirlenmesi gerekmektedir. Örneğin incelenecek olan eserin yazı dili, kullanılan hat formatı, ilgili alanda kullanılan terminoloji, bahse konu sahadaki yaklaşımları irdelemek lazımdır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Risâle’ye dair daha önce bir çalışma yapılmamıştır. Bu da makalenin özgünlüğü ortaya koymaktadır. Bu makale çalışmasında nitel araştırma yöntemi kullanılarak doküman ve veri analizinden faydalanılmıştır. Elde edilen bulgular farklı müzikoloji kaynakları ile karşılaştırmalar yapılarak değerlendirmiştir. Bu çalışmanın örneklemindeki müellifi meçhul Risâle, yukarıda zikredilen göstergelerle analiz edilip bir döneme konumlandırmaya gayret edilmiştir. Elde edilen bulgulardan en önemlisi müellifin Risâle’deki mûsikî meselelerini farklı kaynaklardan istifade ederek ele alması ve bunlara dair referans vermemesidir. Bu kaynakların çoğu farklı yüzyıllarda telif edilmiştir. Risâle’de Türk mûsikîsi ile alakalı pek çok mesele ele alınmıştır. Müellifi bilinmeyen bu eserin bir yerinde “Edvâr” olarak isimlendirildiği görülmektedir. Edvâr sistemindeki metot takip edilmiş ise de sadece bir yerde daire kullanılmıştır. Risâle, genel anlamda mûsikînin etimolojik açıdan incelenmesi, riyazî ilimler kapsamında kabul edilmesi, makam ve diğer unsurların kozmoloji ile ilişkilendirilmesi konularında geçmiş dönemin kaynakları ile kısmen paralel bir yol izleyerek ele almıştır. Risale’de perdelere karşılık Safiyyüddin Urmevî’nin (öl. 693/1294) başlattığı ebced sistemi kullanılmıştır. Güzel sesin Kur’an tilaveti ile ilişkisi ve makamların vakitlere göre konumlandırılması meselesi bu çalışmada ele alınan diğer konulardandır.

Anahtar Kelimeler

Mûsikî, edvâr, risâle, riyazî ilimler, ebced.

An Analysis on “Edwâr” (Treatise), an Unknown Author in the History of Turkish Music

Öz

It is difficult to include in the scope of the review works whose authors are unknown and whose exact century it is not known. Regarding this, first of all, some starting points need to be determined. For example, it is necessary to examine the written language of the work to be examined, the calligraphy format used, the terminology used in the relevant field, and the approaches in the field in question. As far as we can determine, no study has been done on The Risâle before. This reveals the originality of the article. In this article, qualitative research method was used and document and data analysis was used. The findings were evaluated by comparing them with different musicology sources. The Risâle, whose author is unknown, in the sample of this study was analyzed with the indicators mentioned above and an effort was made to position it in a period. The most important of the findings obtained is that the author deals with musical issues in The Risâle by making use of different sources and does not give references to them. Most of these sources were copyrighted in different centuries. Many issues related to Turkish music are discussed in The Risâle. It is seen that this work, whose author is unknown, is named “Adwâr” somewhere. Although the method in edvâr system was followed, a circle was used only in one place. The Risâle in general, deals with the etymological examination of music, its acceptance within the scope of mathematical sciences, and the association of maqam and other elements with cosmology, in a partially parallel way with the sources of the past period. In The Risâle, the abjad system initiated by Safi al-Din al-Urmawī (d. 693/1294) was used instead of the pitch. The relationship between the beautiful voice and the recitation of the Quran and the positioning of the maqams according to the times are other issues discussed in this study.

Anahtar Kelimeler

Music, adwâr, treatise, etymology, mathematical sciences, abjad.

Kaynakça

• Aksu. F. A. (1988), Abdülbâkî Nâsır Dede ve Tedkîk u Tahkîk. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Arısoy, M. (1988). Seydî’nin el-Matla’ Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Arslan, F. (2004). Safiyyüddin Abdülmümin el-Urmevî ve er-Risâletü’ş-Şerefiyye’si. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Dimitri C. (2001). Kitabu İlmi’l-Mûsikî Ala Vechi’l-Hurufat, (Mûsikîyi Harflerle Tesbit ve İcra İlminin Kitabı: Tıpkıbasım-Çevriyazı-Çeviri-Notlar, (haz. Yalçın Tura). (C. I/II) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çetin, A. (2003). Lahn. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 27, s. 55-56). Ankara: TDV Yayınları.
• Çetin, A. (2012). Tilavet. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 41, s. 155-157). İstanbul: TDV Yayınları.
• Çetinkaya, Y. (1995). İhvan-ı Safa’da Mûsikî Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Değirmençay, V. (2023). Nizâmî-i Gencevî’de Besmele, Hamdele ve Salvele. Doğu Esintileri, (2)19, 27-39.
• Demir, H. (2009). XVIII. Yüzyıl Klasik Türk Edebiyatı Şairlerinden Laziki-zade Feyzullah Nafiz ve Divan’ı Üzerine. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 26 (2), 61-79.
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğrusöz, N. (2007). Harîrî Bin Muhammed’in Kırşehrî Edvârı Çevirisi Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi,
• Dugan, M. ve Turgut, A. K. (2020). Kindî ve Fârâbî’nin İlimler Tasnifinde Müziğin Yeri ve Önemi. Academic Research Review, 5(2), 289-308.
• Edvâr. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazma, 78/560, 1b-28a.
• Fârâbî, Ebû N. T. (967) Kitâbu’l-Mûsîkâ’l-Kebîr, (thk. şrh. Ğattâs Abdülmelik Haşebe, Mahmûd Ahmed el-Hıfnî). Kahire.
• Faruqi, L. I. (1981). An Annotated Glossary of Arabic Musical Terms. London: Greenwood Press.
• el-Hindî, M. (2005). Kenzü’l-ʿUmmâl fî Süneni’l-Aḳvâl ve’l-Efʿâl. Beyrut: Beytü’l-Efkâru’l-İmiyye.
• Kamiloğlu, R. (2007). Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvar-ı Musiki Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kurtuluş, R. (2022). Kemâleddîn-i Hârizmî. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 25, s. 233). Ankara: TDV Yayınları. Luvis, M. (ts.) Muncid fi’l- Luğati. Beyrut: Daru’l-Maşrik
• Mertoğlu, M. S. (2009). Salâtü Selâm. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 36, s. 23-24). İstanbul: TDV Yayınları. Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Okan, B. (2015), Müzikte Batılılaşma Hareketleri Işığında Hâşim Bey Mecmûası. Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Öncel, M. ve Yahşi T. (2022). Salahaddin Safedî’nin Risâle fi İlmi’l Mûsikâ ile Müellifi Meçhul eş-Şeceretu Zati’l-İkmâm el-Haviye li-Usuli’l-Engam İsimli Eserlerin Şekil ve İçerik Bağlamında Karşılaştırılması. Rast Müzikoloji Dergisi, 10(4), 509-530.
• Öncel, M. (2018). XI. Yüzyıl Mûsikî Nazariyesi İbn Zeyle’nin el-Kâfî fi’l-Mûsikâsı. İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Özcan, N. ve Çetinkaya, Y. (2020). Mûsikî. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 31, s. 257-261). Ankara: TDV Yayınları.
• Özçimi, M. S. (1989). Hızır Bin Abdullah ve Kitabı’l-Edvâr. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Öztürk, O. M. (2014). Makam, Âvâze, Şûbe ve Terkîb: Osmanlı Mûsikî Nazariyatında Pisagorcu “Kürelerin Uyumu/Mûsikîsi” Anlayışının Temsili. Rast Müzikoloji Dergisi Uluslararası Müzikoloji Dergisi, 2(1), 1-49.
• Pekşen, A. (2002). Zeynü’l-Elhân İsimli Eserin Metin ve Sözlük Çalışması (Ladikli Mehmet Çelebi). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Sezikli, U. (2000). Kırşehirli Nizameddin İbn Yusuf’un Risâle-i Musiki Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risâletü’l-Fethiyyesi. Doktora Tezi. Niğde: Niğde Üniversitesi.
• Tıraşçı, M. (2020). Türk Mûsikî Tarihi Terimler Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Turabi, A. H. (2002). İbn Sina’nın Kitabü’ş -Şifa’sında Musikî. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Uygun, M. N. (1990). Kadızade Tirevî ve Mûsikî Risâlesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Uygun, M. N. (1996). Safiyüddin el-Urmevî ve Kitabu’l-Edvârı. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Yavuz, Y. Ş. (1997). Hamdele. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 15, s. 448-449). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yekta, R. (1986). Türk Mûsikîsi, (çev. Orhan Nasuhioğlu). İstanbul: Pan Yayınları