Leyla and Mejnun Matnawi by Muîdî from Kalkandelen

Yıl 2024, Sayı: 15, 1 - 13, 28.04.2024

M. Fatih Köksal

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1467200

Öz

Muîdî from Kalkandelen (16th century) is a poet whose name is mentioned in all poet biographies of his period, but we have limited information about his life. It is understood that the life of the poet, who was not able to continue his path of knowledge with the same success, which he started with promising a bright future as an assistant to Zenbilli Ali Efendi, passed through many troubles. A typical feature of Muîdî, a productive poet, is that he writes quickly. Muîdî’s only known prose work is Miftâh al-teşbîh. Although it is recorded in the sources that he was the owner of hamse, only copies of his mathnawis named Şamʿ ü Parvâna and Gul u Nevrûz are available; The poet’s Vâmıq u Azrâ has not been found yet.
In this article, a new mathnawi of Muîdî, whose existence is not mentioned in the sources, will be introduced. This work, which we think is his first work on the path of writing hamsa (five mathnawi), is the Leylâ and Mejnûn mathnawi, whose existence is not mentioned in either old sources or new studies. The only copy we have identified of the poet’s completely unknown work called Aşq-efzâ is registered in the Dresden Library, Mscr.Dresd.Ea.63, in Germany. The copy in question, which appears to have at least three leaves broken off, consists of 96 leaves. Aşq-efzâ, written in the mefâîlün mefâîlün feûlun pattern of hezec (aruz meter), consists of 2756 couplets according to the text we have prepared. While creating his work, Muîdî adopted Hâtifî’s Persian Leylâ and Mejnûn as a model.
This article was written to introduce the work, which is prepared to be published as a book by us, to the scientific world. In the article, some conclusions about Muîdî’s life and works will be shared, especially based on this work; the manuscript in question will be introduced, and after giving information about the work, information will be given about the relationship of Aşq-efzâ with Hâtifî’s work and its originality.

Anahtar Kelimeler

Leylâ and Mejnûn, mathnawi, hamsa, Muîdî, Hâtifî.

Kalkandelenli Muîdî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi

Öz

Kalkandelenli Muîdî (16. yy.) devrinin bütün şair tezkirelerinde adından bahsedildiği hâlde hayatına dair bilgilerimizin sınırlı olduğu bir şairdir. Zenbilli Ali Efendi’ye muid olacak kadar parlak bir gelecek vaat eden bir başlangıç yaptığı ilim yolunu aynı başarıyla devam ettiremeyen şairin hayatının birçok sıkıntılarla geçtiği anlaşılmaktadır. Üretken bir şair olan Muîdî’nin tipik bir özelliği de hızlı yazmasıdır. Muîdî’nin bilinen tek mensur eseri Miftâhu’t-teşbîh’tir. Kaynaklarda hamse sahibi olduğu kaydedilmesine rağmen sadece Şem’ ü Pervâne ve Gül ü Nevrûz adlı mesnevilerinin elde nüsha veya nüshaları vardır. Şairin Vâmık u Azrâ’sına ise henüz ulaşılamamıştır.
Bu makalede Muîdî’nin kaynaklarda varlığından söz edilmeyen yeni bir mesnevisi tanıtılacaktır. Onun hamse yazma yolunda kaleme aldığı ilk eseri olduğunu düşündüğümüz bu eseri, varlığından eski kaynaklarda da yeni çalışmalarda da bahsedilmeyen Leylâ vü Mecnûn mesnevisidir. Şairin bütünüyle meçhul olan Aşk-efzâ adını verdiği eserinin tespit ettiğimiz yegâne nüshası Almanya’da Dresden Kütüphanesi Mscr.Dresd.Ea.63 numarada kayıtlıdır. En az üç yaprağın kopuk olduğu anlaşılan mezkûr nüsha 96 yapraktan müteşekkildir. Hezec bahrinin mefâîlün mefâîlün feûlün kalıbıyla yazılan Aşk-efzâ, hazırlamış olduğumuz metne göre 2756 beyitten müteşekkildir. Muîdî eserini oluştururken Hâtifî’nin Farsça Leylâ vü Mecnûn’unu model olarak benimsemiştir.
Bu makale, tarafımızdan kitap olarak yayıma hazırlanan eserin bilim dünyasına tanıtılması amacıyla kaleme alınmıştır. Makalede, özellikle bu eserden hareketle Muîdî’nin hayatı ve eserlerine dair ulaşılan kimi sonuçlar paylaşılacak; söz konusu yazma nüsha tanıtılacak, eser hakkında bilgi verildikten sonra Aşk-efzâ’nın Hâtifî’nin eseriyle ilişkisi ve özgünlüğü hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Leylâ vü Mecnûn, mesnevi, hamse, Muîdî, Hâtifî.

Kaynakça

• Ali Nihâd [Tarlan] (1922). İslâm Edebiyâtında Leylâ vü Mecnûn Mesnevisi. Doktora Tezi. İstanbul: Dârulfünûn Edebiyat Fakültesi.
• Armutlu, S. (2021). Şem’ ü Pervâne (Muîdî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/sem-u-pervane-muidi [Erişim Tarihi: 17.01.2024].
• Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Canım, R. (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Çakar, E. (2003). XVI. Yüzyılda Halep Sancağı (1516-1566). Elazığ: Fırat Üniversitesi Yay.
• Durmuş, İ. (2003). Mecnûn. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 28, s. 277-278). İstanbul: TDV Yay.
• Emecen, F. (2000). İbrâhim Paşa, Makbul. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 21, s. 331-333). İstanbul: TDV Yay.
• Erdoğan Taş, M. (2022). Miftâhu’t-teşbîh (Muîdî). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü (E.T.: 12.01.2024). https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/miftahu-t-tesbih-mu-idi
• Erünsal, İ. (1988). Mu’îdî’nin Miftâhu’t-Teşbîh’i. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, VII-VIII, 215-272.
• Hâtifî (yz.). Leylâ vü Mecnûn. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, FY. 420.
• İpekten, H.; Kut, G.; İsen, M.; Ayan, H. ve Karabey, T. (2017). Sehî Bey Heşt Bihişt. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. e-kitap https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf? 0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD771F0E5&crefer=09DBB86996BEB26E5F1AE7C1A578E7E9E47B07640E7215372C2D85068BBBF7C1, [Erişim Tarihi: 25.12.2023].
• İsen, M. (1994). Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire Kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Kaçar, M. ve Özden, S. (2021). Hubbî’nin Kayıp Hurşîd ü Cemşîd Mesnevisinin Minyatürlü Bir Nüshası. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 25, 491-514.
• Kara, N. (2009). Kalkandelenli Muîdî’nin Şem’ ü Pervâne Mesnevisi. Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’-şu’arâ (İnceleme-Metin). 3 cilt. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• Köksal, M. F. (2006). Mu’îdî. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi. Cilt VI. Ankara: AKM Yay., s. 423.
• Köksal, M. F. (2013). Mu’îdî. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muidi [Erişim Tarihi: 25.12.2023].
• Kutluk, İ. (1989). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ. 2. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kutluk, İ. (1997). Beyâni Mustafa bin Carullah Tezkiretü’ş-şuarâ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kütük, R. (2002). Lârendeli Hamdî’nin Leylâ ile Mecnûn Mesnevîsi (İnceleme/Metin ve diğer Leylâ ile Mecnûn Mesnevîleriyle Mukayesesi). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Mehmed Süreyyâ (t.y.). Sicill-i Osmânî yâhud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. C.4. İstanbul: Matbaa-i Âmire. Muîdî (yz.). Aşk-efzâ. Dresden Kütüphanesi Mscr.Dresd.Ea.63
• Muîdî (yz.). Şem’ ü Pervâne. Millet Kütüphanesi Ali Emiri Mnz. 1193.
• Özden, S.; Karakuş, Y. ve Arslan, Ö. (2023). Ayşe Hubbî – Hurşîd ü Cemşîd. İstanbul: DBY Yayınları.
• Özgül, H. (2008). Mu’îdî Şem’ ü Pervâne (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 cilt, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Solmaz, S. (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâ’sı (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
• Şemsedîn Sâmî (1317). Kāmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası.
• Tanrıbuyurdu, G. (2012). Mu’îdî-Dîvân (Metin-Çeviri). Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018). Kalkandelenli Mu’îdî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı. E-kitap [E.T. 21.12.2023]. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59883,kalkandelenli-mu39idi-divanipdf.pdf?0.
• Tanrıbuyurdu, G. (2021). Dîvân (Mu’îdî). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/divan-muidi, [Erişim Tarihi: 25.12.2023].
• Taşkın, G. (2014). Kalkandelenli Mu’îdî’nin Gül ü Nevrûz’u. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12 (Prof. Dr. Orhan Bilgin Armağan Sayısı 2), 177-190.
• Taşkın, G. (2015). Kalkandelenli Mu’îdî-Gül ü Nevrûz. İstanbul: Simurg Yay.
• Taşkın, G. (2021). Gül ü Nevrûz (Muîdî). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gul-u-nevruz-mu-idi, [Erişim Tarihi: 25.12.2023].
• Tuman, N. (2001). Tuhfe-i Nâilî -Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2, (haz. Cemal Kurnaz – Mustafa Tatcı). Ankara: Bizim Büro Yay