Toponomy Geography of the Villages of Altınözü (Hatay) District

Yıl 2024, Sayı: 16, 643 - 670, 28.06.2024

Eylül Karagel

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1471616

Öz

The villages of Altınözü district were examined within the framework of “komonim”, which is called a sub-branch of science that examines village names in terms of various features. As one of the different sub-branches classified within the science of toponomy, komonim examines village names for purposes such as origin (etymology), meaning, naming procedures / traditions, and detection of changes in names. In this context, 45 village settlements in the study area were analysed. Together with 3 urban settlements in the district centre, there are 48 settlements in total in the study area. Qualitative and quantitative research methods were used together in the study. The analyses obtained as a result of the literature review were supported by field studies. The old names that the current village names have taken towards the past were first determined. In order to determine the old names of the villages, historical sources, works published by the Ministry of Interior, population statistics of State Institute of Statistics and Turkish Statistical Institute were used. The origins and meanings of the old names were tried to be revealed. Changes in village names from 1940 to the present day were identified. It was determined that the highest number of changes occurred between 1940 and 1960. All over Turkey, the changes made in the village names, which were determined to be non-Turkish, were also applied in the study area. Accordingly, Altınözü district was found to be the district in Hatay province where the most changes were made in village names. Village names were classified according to geographical features. According to this classification, it is understood that there are more village names originating from human environmental characteristics.

Anahtar Kelimeler

Geography, Hatay, Altınözü, Kuseyr Plateau, toponomy, komonim.

Altınözü (Hatay) İlçesi Köylerinin Toponomi Coğrafyası

Öz

Altınözü ilçesi köyleri, köy adlarını çeşitli özellikleri açısından inceleyen bir alt bilim kolu olarak adlandırılan “komonim” çerçevesinde incelemeye tabi tutulmuştur. Toponomi biliminin içerisinde sınıflandırılan farklı alt kollardan birisi olarak komonim, köy adlarını köken (etimoloji), anlam, adlandırma usulleri/gelenekleri, adlarda yapılan değişikliklerin tespiti gibi amaçlarla inceler. Bu kapsamda çalışma sahasında bulunan 45 köy yerleşmesi incelenmiştir. İlçe merkezinde bulunan 3 şehirsel karakterli yerleşme ile birlikte çalışma alanında toplam 48 yerleşme vardır. Çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Literatür incelemesi sonucunda elde edilen analizler saha çalışmaları ile desteklenmiştir. Güncel köy adlarının geçmişe doğru almış oldukları eski adlar öncelikle tespit edilmiştir. Köylerin eski adlarını tespit edebilmek için tarihi kaynaklar, İçişleri Bakanlığı tarafından yayınlanmış eserler, DİE ve TÜİK’e ait nüfus istatistikleri kullanılmıştır. Eski adların köken ve anlamları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Köy adlarında 1940 yılından günümüze kadar yapılan değişiklikler tespit edilmiştir. En fazla değişikliğin 1940 ile 1960 yıllarında olduğu saptanmıştır. Tüm Türkiye’de, Türkçe olmadığı tespit edilen köy adlarında gerçekleştirilen değişiklikler çalışma sahasında da uygulanmıştır. Buna göre Altınözü ilçesinin Hatay ilinde köy adlarında en fazla değişikliğin yapıldığı ilçe olduğu görülmüştür. Köy adlarının coğrafi özelliklere göre sınıflaması yapılmıştır. Bu sınıflamaya göre beşerî çevre özelliklerinden kaynağını alan köy adlarının daha fazla olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya, Hatay, Altınözü, Kuseyr Platosu, toponomi, komonim.

Etik Beyan

Etik beyana gerek yoktur

Kaynakça

• Akbayar, N. (2001). Osmanlı Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 127.
• Aksan, D. (1968). Birkaç Türkçe Yer Adı ve Bunların Dilbilimi ve Kültür Bakımından Önemi. DTCF Dergisi, 26, 81-85.
• Alagöz, C.A. (1944). Coğrafya Gözüyle Hatay, A.Ü. DTCF Dergisi, II (2), 203-216.
• Alagöz, C.A. (1984). Türkiye Yer Adları Üzerine Bazı Düşünceler. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 11-23.
• Aliağaoğlu, A. & Uzun, A. (2011). Şehirsel Toponimi (Hodonimi): Türkiye İçin Bir Tipoloji Denemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(2), 123-133.
• Arifoğlu, Y. (2020). Adlandırma, Toponomi ve Anadolu’nun Türkleşmesindeki Adlandırma Geleneği. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 46, 123-134.
• Başkan, Ö. (1971). Türkiye Yer Adları Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten 1970, Türk Dil Kurumu Yayınları, 319, 237-251.
• Caferoğlu, A. (1966). Aydın İli Ağızlarından Örnekler ve Etnografya Bakımından Özellikleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten 1965, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1-28.
• Çakar, E. (2006). 17. Yüzyılda Halep Eyaleti ve Türkmenleri. Fırat Üniversitesi, Elazığ: Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:13, Tarih Şubesi Yayınları No: 11.
• Çelik, M. Y. (2009). 397 No (1536 Tarihli) Haleb Tapu-Tahrir Defterine Göre Antakya Şehri ile Antakya, Süveyde ve Altunözü Nahiyeleri. Tarih Bölümü Mezuniyet Tezi. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Devellioğlu, F. (2004). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügât. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Eren, H. (1965). Yer Adlarımızın Dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten 1965, 155-165.
• Eröz, M. (1969). Türk Onomastiği Bakımından Adapazarı Yer Adları. Adapazarı: Sakarya Sosyal Araştırma Merkezi, Seri No. 20.
• Eröz, M. (1984). Sosyolojik Yönden Türk Yer Adları, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 43-53.
• Geray, C. (1966). Toplum Kalkınması Programlama ve Uygulama Birimi Olarak İlçe. 8. İskân ve Şehircilik Haftası Konferansları (14-18 Aralık 1964), 197-248, Ankara: Türkiye’de Bölge Planlaması, Mahalli İdareler ve Toplum Kalkınması, İskân ve Şehircilik Derneği Yayın No: 3.
• Gökçeer, F. (1984). İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürü Fikri Gökçeer’in Konuşması. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 1-5.
• Göyünç, N. (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Ankara.
• Gülensoy, T. (1984). Elazığ, Bingöl ve Tunceli İlleri Yer Adlarına Bir Bakış. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi:17, 149-156.
• Gülensoy, T. (1995). Türkçe Yer Adları Kılavuzu. Atatürk Kültür, Ankara: Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 618.
• Gündüz, A. (2009), XVI. Yüzyılda Antakya Kazası. Hatay: Mustafa Kemal Üniversite Yayınları No: 23.
• Gündüz, A. & Çelik, M.Y. & Akgül, İ. (2010). Salnamelere Göre Antakya Kazasının İdari, Demografik ve Ekonomik Yapısı (1867-1906). (Ed. Ahmet Gündüz, Selim Kaya). İçinde: Hayat Araştırmaları-I. s. 77-101. Antakya: Antakya Belediyesi Yayınları.
• İçişleri Bakanlığı, (1946). Türkiye’de Meskûn Yerler Kılavuzu. Cilt: I-II. Ankara: İç İşleri Bakanlığı Yayınları, Seri: II, Sayı: 2, Başbakanlık Devlet Matbaası.
• İçişleri Bakanlığı, (1968). Köylerimiz (1 Mart 1968 Gününe Kadar). Ankara: İç İşleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Seri: II, Sayı: 3, Başbakanlık Basımevi D.S.İ.
• İzbırak, R. (1992). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yay. Öğretmen Kitapları Dizisi: 157
• Kara, A. (2004). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Antakya (1800-1850). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Karaboran, H.H. (1984). Türkiye’de Mevkii Adları Üzerine Bir Araştırma. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 97-148.
• Karaçetin, H. (1984). Antik Çağ’da Anadolu’da Tarihi Yer Adları. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 219-223.
• Karagel, E. (2022). Toponomi (Yer Adları) Coğrafyası Okuryazarlığı. (Ed. Ramazan Sever). İçinde: Eğitimde Coğrafya Okuryazarlığı-II. s. 155-190. Ankara: Pegem Akademi.
• Karagel, H. (2012). Mülki İdare Sınırlarının Belirlenmesi ile İlgili Kuramsal Yaklaşımlar ve Türkiye’deki Geçerli Uygulamalar. Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (AÜ. TÜCAUM). VII. Coğrafya Sempozyumu (18-19 Ekim 2012), Bildiriler Kitabı, 96-106.
• Karagel, H. (2021). Coğrafya Kader Değildir: Göç Olgusu. (Ed. İsa Kalaycı & Gökhan Kalmış), Çağlar Boyu Göç (Tarih-Kültür-Medeniyet), 1. Bölüm, 1-31, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (1984). Köy Envanter Etüdü 1981. Hatay Kitapçığı ve İlçelerine Ait Köy Bilgileri. Ankara: Köy İşleri Bakanlığı Yayınları.
• Kurgun, L. (2007). Türk Yeradlarının Sistematiği. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu (25-27 Nisan 2007), 735-747, Erzurum: Mega Ofset Matbaacılık.
• Kütükoğlu, M.S. (2012). Osmanlı’dan Günümüze Yer Adları. Türk Tarih Kurumu, Belleten, 76 (275), 147-166. Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Orhan, F. (2021). Artvin İlindeki Köy Yerleşmelerinin Toponomik Özelliklerine Coğrafi Bir Bakış. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 43, 278-297.
• Orcan, S. (1984). Toponomi «Coğrafi Yer Adları Standardizasyonu» nun Milli ve Milletlerarası Önemi. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 55-62.
• Özçağlar, A. (1996). Türkiye’nin İdari Coğrafyası Bakımından Köy, Bucak, İlçe, İl ve Belde Kavramları Üzerine Düşünceler, A.Ü. DTCF Coğrafya Araştırmaları Dergisi 12, 7-24.
• Özçağlar, A. (2005). Türkiye’de Mülki İdare Bölümlerinin İdari Coğrafya Analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 3(1), 1-25.
• Öztürk, M. (2004). 16. ve 17. Yüzyılın Başlarında Antakya. VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 101-122.
• Pierre Bazantay. (1935). La penetration de I’enseignement dans le Sandjak Autonome d’Alexadrette. Beyrouth Sancaktar, H. & Karagel, E. (2020). Altınözü (Hatay)İlçesi Kırsal Kesiminde Sürdürülen Bitkisel Üretim Faaliyetleri. Turkish Studies-Social, 16(1), 249-279.
• Sarı, C. (2007). Doğal ve Kültürel Coğrafya Özellikleri Açısından Beyşehir İlçesi’nde Yerleşme Adlarının Sınıflandırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 487-501.
• Şahin, İ. (2013). Türkiye Yeradbiliminde Terim ve Tür Sınıflandırması Sorunları. Avrasya Terim Dergisi, 1 (1), 46-58.
• Şaşmaz, M. (2014). Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, VII (1).
• Şerifgil, E.M. (1980). Toponomik Bir Araştırma: Göçler ve Yer Adları (Türkler, Pomaklar ve Bulgarlar). Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, II (7), 81-126.
• Tekin, M. (2000). Hatay Tarihi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını 231 Telli, B. (2018). Yer Adları Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, Language/Literature, 13(12), 507-526.
• Tunçel, H. (2000). Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler, F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 23-34.
• Tutar, A. (2003). XIX Yüzyılın İkinci Yarısında Halep Sancağında Dini Yapı. Elazığ: ISBN:975-288-346-X Türkmen, A. F. (1937). Mufassal Hatay. 1. Cild - Coğrafya, Cumhuriyet Matbaası.
• Üçeçam Karagel, D. (2018-a). Hatay İli Yerleşme Coğrafyası-I: Yerleşmelerin Kuruluşu, Gelişmesi ve İdari Coğrafya Özellikleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. ISBN: 978-605-241-221-3.
• Üçeçam Karagel, D. (2018-b). Hatay İli Yerleşme Coğrafyası-II: Yerleşme Tipleri, Dağılışı ve Meskenler. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. ISBN: 978-605-241-457-6.
• Ünlüer, E. (1949). Altınözü İlçesinin İdari Coğrafyası. İdare Dergisi, (Mart-Nisan 1949), (197), 231-239.
• Yediyıldız, B. (1984). Türkiye’de Yer-Adı Verme Usulleri. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları:60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, 25-41.
• Yıldırım, D. (1984). Coğrafyadan Vatan’a Geçiş ve Vatan ile Göç Ediş Problemi. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları:60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi:17, 157-168.
• Yusifov, Y. & Kerimov, S. (2017). Toponiminin Esasları Üzerine Bir İnceleme. (Çev. Serdar Yavuz), Elazığ: Asos Yayınları.