Ortaokul Öğrencilerinin Çevre Sorunları, Ekolojik Ayak İzi ve Su Ayak İzi Kavramları ile İlgili Bilişsel Gelişimlerinin İncelenmesi

Yıl 2024, Sayı: 16, 515 - 543, 28.06.2024

Gülistan Ayhan , Ufuk Töman

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1471798

Öz

Bu çalışmada; ortaokul öğrencilerinin çevre sorunları, ekolojik ayak izi ve su ayak izi kavramlarına ilişkin bilişsel gelişimlerinin incelenmesi hedeflenmiştir. Çalışmada, gelişimsel araştırma yöntemi kullanılmıştır. 5. sınıf kademesinden 16, 6. sınıf kademesinden 16, 7. sınıf kademesinden 27 ve 8. sınıf kademesinden 21 olmak üzere toplam 80 öğrenci araştırmaya katılmıştır. Veri toplama aracı olarak; çevre sorunları, ekolojik ve su ayak izi hakkında senaryolandırılmış açık uçlu sorular ve yarı yapılandırılmış görüşme soruları kullanılmıştır. Çalışmanın birinci aşamasında öğrencilere çevre sorunları, ekolojik ve su ayak izi başlıkları altında senaryolarla hazırlanmış açık uçlu sorular yöneltilmiştir. Verilen yanıtlar literatürdeki tanımlara uygun ve bilimsel olarak ifade edilip edilmemesine göre kategorize edilmiştir. Verilen yanıtlara temalar ve kodlar tayin ederek frekansları belirlenmiştir. 5., 6., 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin büyük bir kısmının “Çevre Sorunları” başlığı altında su kirliliği, toprak kirliliği, hava kirliliği kavramları hakkında sorulan soruları cevaplayabildikleri tespit edilmiştir. “Ekolojik Ayak İzi” başlığı altında sorulan sorularda öğrencilerin büyük bir kısmının ekolojik ayak izinin bilimsel tanımını yapamadıkları ortaya çıkmıştır. “Su Ayak İzi” başlığı altında sorulan sorularda öğrencilerin hiç birinin su ayak izinin tanımını bilimsel olarak yapamadıkları görülmüştür. Araştırmanın ikinci aşamasında ise senaryolarla oluşturulmuş açık uçlu sorulara paralel olarak hazırlanmış yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. 5., 6., 7. ve 8. sınıflardan beşer öğrenci seçilmiş; toplam 20 öğrenci ile yüz yüze yarı yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir. Öğrencilerin çevre sorunları hakkında bilgi sahibi oldukları ancak ekolojik ve su ayak izini bilimsel olarak tanımlayamadıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Su kirliliği, toprak kirliliği, hava kirliliği, ekolojik ayak izi, su ayak izi.

Examination of Middle School Students' Cognitive Development Regarding Environmental Problems, Ecological Footprint and Water Footprint Concepts

Öz

This research aims to examine the cognitive development of middle school 5th, 6th, 7th and 8th grade students' concepts of environmental problems, ecological footprint and water footprint. Developmental research method was used in the study. A total of 80 students, 16 from the 5th grade, 16 from the 6th grade, from the 7th grade and 21 from the 8th grade, participated in the research. Scripted open-ended questions and a semi-structured interview form about environmental problems, ecological footprint and water footprint concepts were used as data collection tools. In the first stage of the study, open-ended questions prepared with scenarios were asked to the students under the headings of environmental problems, ecological footprint and water footprint. The answers given were categorized according to whether they were scientifically expressed or not, identical to the definitions in the literature. Frequencies were determined by assigning themes and codes to the answers given. It has been determined that most of the 5th, 6th, 7th and 8th grade students could answer the questions asked about the concepts of water pollution, soil pollution and air pollution under the title of environmental problems. In the questions asked under the heading of ecological footprint, it was determined that most of the students could not define the ecological footprint. In the questions asked under the title of water footprint, it was seen that none of the students could scientifically define the water footprint. In the second stage of the research, a semi-structured interview prepared in parallel with open-ended questions created with scenarios was conducted. Five students from each of the 5th, 6th, 7th and 8th grades were selected, and a face-to-face semi-structured interview was conducted with a total of 20 students. It was determined that students were knowledgeable about environmental problems, but could not define the concepts of ecological footprint and water footprint.

Anahtar Kelimeler

Water pollution, soil pollution, air pollution, ecological footprint, water footprint.

Kaynakça

• Ağtaş, B., Bektaş, O. ve Güneri, E. (2019). Ortaokul Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Tutum Düzeylerinin Belirlenmesi. Online Science Education Journal, 4 (1), 66-85.
• Akkurt, N. D. (2007). Aktif Öğrenme Tekniklerinin Lise 1. Sınıf Öğrencilerinin Ekoloji ve Çevre Kirliliği Konusunu Öğrenme Başarılarına ve Çevreye Yönelik Tutumlarına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Aslan, İ. (2020). Sınıf Öğretmenlerinin Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Değerlendirilmesi ve Sınıf İçi Uygulamalarının Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çağlar, A. (2017). 4. ve 5. Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Algıları. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 9 (1), 311-320.
• Çelikler, D., Aksan, Z. ve Yenikalaycı, N. (2019). İlkokul Öğrencilerinin Çevreye Yönelik Farkındalıklarının Belirlenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 425-438 .
• Çepni, S. (2014). Araştırma ve proje çalışmalarına giriş (5. baskı). Trabzon: Celepler Matbaacılık.
• Demirer, T. ve Şaşmaz Ö. F. (2020). 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Çevresel Vatandaşlık ve Ekolojik Ayak İzi Kavramlarına İlişkin Düşünceleri: Kelime İlişkilendirme Örneği. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (1), 603-642.
• Doğan, Ö. F. (2019). Ortaokul Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Metaforik Algıları. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi.
• Demirbaş, M. ve Pektaş, H. M. (2009). İlköğretim Öğrencilerinin Çevre Sorunu İle İlişkili Temel Kavramları Gerçekleştirme Düzeyleri. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 3 (2), 195-211.
• Gül, F. (2013). İnsan-Doğa İlişkisi Bağlamında Çevre Sorunları ve Felsefe. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14) , 17-21 .
• Güngör, H. (2019). Bir Okul Öncesi Eğitim Kurumunda Ekolojik Ayak İzi Uygulamaları ile Sürdürülebilir Yaşam Fırsatlarının Geliştirilmesi. Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kavruk, S. B. (2002). Türkiye'de Çevre Duyarlılığının Artırılmasında Çevre Eğitiminin Rolü ve Önemi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Keleş Ö. (2007). Sürdürülebilir Yaşama Yönelik Çevre Eğitimi Aracı Olarak Ekolojik Ayak İzinin Uygulanması ve Değerlendirilmesi. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Kırılmazkaya, G. (2022). Ortaokul Öğrencilerinin Çevre ve Çevre Sorunlarına İlişkin Görüşleri. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 13 (1) , 1-11 .
• Kızıloluk, H. (2007). Ekonominin Eğitimin Amaçları ve İçeriği Üzerindeki Etkileri. C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8 (1), 21-30.
• Kurt, P. ve Çavuş Güngören, S. (2020). Ortaokul 7. ve 8. Sınıf Öğrencilerinin Sürdürülebilirliğe Yönelik Tutum, Davranış ve Farkındalıkları ile Karbon Ayak İzi Bilgi Düzeylerinin İncelenmesi. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14 (34), 529-552.
• Kurtuldu, A. (2019). Ekoloji Temelli Eğitimlerin Ortaokul Öğrencilerinin Ekolojik Ayak İzi Farkındalığına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• MEB (2018). İlköğretim Kurumları (İlkokullar ve Ortaokullar) Fen Bilimleri Dersi (3,4,5,6,7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı. Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. Ankara.
• Mert, M. (2006). Lise Öğrencilerinin Çevre Eğitimi ve Katı Atıklar Konusundaki Bilinç Düzeylerinin Saptanması. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Nasıroğlu, A. (2019). Popüler Çevre Konularının Öğrenilmesinde Argümantasyon Tabanlı Bilim Öğrenmenin Etkisi: Ekolojik Ayak İzi. Ankara: Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.
• Orhan, H. (2018). Ortaokul Öğrencilerinin Çevre Sorunları Algılarının Karikatür Yoluyla Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Niğde: Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi
• Özdemir Ö. D. & Özden, M. (2015). Çevre Sorunlarına İlişkin Öğrenci Çizimlerinin İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37 (37), 1-20 .
• Özel, E. (2019). Ortaokul 8. Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına İlişkin Algıları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Özerdinç, F. & Hamalosmanoğlu, M. (2021). Ortaokul Öğrencilerinin Su Ayak İzi, Su Farkındalığı ve Su Okur Yazarlığı Hakkındaki Görüşleri. Anadolu Öğretmen Dergisi, 5 (2), 296-315.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. (Çev: M. Bütün ve S. B. Demir). Ankara: Pegem Akademi.
• Seçkin, F., Gamze, Y. & Çetin, T. (2010). İlköğretim 8. Sınıf Öğrencilerinin Karikatürler Aracılığıyla Çevre Sorunlarına İlişkin Algıları. International Conference on “New Trends in Education and Their Implications”, Antalya, 11-13.
• Sevim, C. (2023). Ortaokul Öğrencilerinin Ekolojik Vatandaşlık Düzeylerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Bartın: Bartın Üniversitesi.
• Şahin, Ç. (2014). Gelişimsel araştırma. M. Metin (Ed.), Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri içinde (s. 313-336). Ankara: Pegem Akademi.
• Taşkın, Ç. Ş. & Hacıömeroğlu, G. (2010). İlköğretim Bölümü Öğretmen Adaylarının Mesleğe Yönelik Tutumları: Nicel ve Nitel Verilere Dayalı Bir İnceleme. İlköğretim Online, 9 (3), 922-933.
• Uçarçelik, A. (2022). Ortaokul 8.Sınıf Öğrencilerinin İnformal Bilim Deneyimleri ve Çevre Sorunlarına Bakış Açılarının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi .
• Uyanık, B. (2012). İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinin Küresel Çevre Sorunlarına Yönelik Metaforları. Yüksek Lisans Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Yazıcı, S. & Utkugün, C. (2019). Ortaokul 7. Sınıf Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına İlişkin Görüşleri. Uluslararası Bilim ve Eğitim Dergisi, 2 (2), 50-59.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Yıldız, E. (2014). Fen ve Teknoloji Öğretmen Adaylarının Ekolojik Ayak İzi Farkındalık Düzeylerinin Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi