Türkmen Türkçesi Gramerleri Temelinde Modal Sözlerin Sözcük Türleri İçerisindeki Konumu Üzerine Öneriler

Yıl 2024, Sayı: 16, 279 - 296, 28.06.2024

Savaş Şahin , Selcen Koca

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1488533

Öz

Kiplik, konuşurun önermeye veya önermenin tanımladığı duruma ilişkin öznel görüş ve tutumunun ifadesidir. Konuşurun bir duruma veya cümlenin içeriğine ilişkin bilişsel, duyusal veya istemsel bakış açısını gösteren kiplik, konuşurun iletişimle ilgili tavrını belirten göstergelerdir. Anlamsal bir kategori olarak değerlendirilen kiplik; morfolojik, sözcüksel, söz dizimsel, prozodik araçlarla veya farklı kategorilerin kombinasyonuyla çeşitli şekilde işaretlenebilir. Kiplik işaretleyicileri arasında yer alan modal sözler, konuşurun önerme ve olgulara karşı bakış açısını gösteren; kelime, kelime grubu veya cümlenin anlamına ek bir anlam nüansı katan yardımcı sözcüklerdir. Türkçe literatürde modal sözler farklı tanım ve izahlarla, oldukça çeşitli anlamsal kategorilerle sınıflandırılmaktadır. Aynı zamanda modal sözlerin ayrı bir sözcük kategorisi oluşturup oluşturmadığı veya başlı başına bir sözcük kategorisi değilse hangi sözcük türü içerisinde ele alınması gerektiği konusu da tartışmalıdır. Bu durum Türkmen Türkçesi için de geçerlidir. Türkmen Türkçesi gramerlerinde, modal sözlerin ele alınışı ve değerlendirilişinde birbirinden farklı yaklaşımlar tespit edilebilmektedir. Özellikle modal sözlerin yapısının ve türünün tanımlanması, işlevlerinin belirlenmesi ve sınıflandırılması gibi hususlar Türkmen Türkçesi gramerlerinin tartışmalı meseleleri arasındadır. Türkmen Türkçesi gramerciliğinde modal sözleri müstakil bir sözcük kategorisi olarak değerlendiren, mevcut sözcük kategorileri içerisinde ele alan veya tamamen farklı bir dil bilgisel düzeyde enklitik olarak etiketleyen çeşitli yaklaşımlar söz konusudur. Bu çalışmada, Türkmen Türkçesi gramerlerinde modal söz kavramının nasıl tanımlandığı, hangi ölçütlerle nasıl sınıflandırıldığı ve hangi sözcüksel türlerle değerlendirildiği incelenerek modal sözlerin hangi kategoriye dâhil edilmesi gerektiğine dair öneriler sunulacaktır. Konunun aydınlatılması için çalışmanın girişinde kısaca kip, kiplik ve modal söz kavramları üzerinde durulacak; Türkçe literatürdeki genel eğilimi ortaya koymak için diğer modern Türk lehçelerinde konuyla ilgili yaklaşımlara değinilecektir. Çalışmanın temel amacı, özelde Türkmen Türkçesinde, genelde ise tipolojik olarak Türkçede heterojen bir gruba işaret eden modal sözlerin dil bilgisel kategoriler içindeki yerinin belirlenmesidir. Burada modal sözlerin sözcük kategorisindeki yerinin belirlenmesi için özellikle yardımcı/işlevsel sözcük kategorisi altında yer alan diğer türlerle (edat, bağlaç, ünlem, enklitik) karşılaştırma yoluna giderek bir sonuca ulaşılmaya çalışılacak, konu üzerindeki tartışmalara yeni bir bakış açısı önerilecektir.

Anahtar Kelimeler

Modal söz, Türkmen Türkçesi, kiplik, kip, enklitik.

Proposals on the Position of Modal Words Within Word Types: Based on Turkmen Turkish Grammar

Öz

Modality is the expression of the speaker’s subjective opinion and attitude regarding the proposition or the situation described by the proposition. Modality, which shows the speaker’s cognitive, sensory or volitional point of view regarding a situation or the content of the sentence, are indicators that indicate the speaker’s attitude towards communication. Modality is considered as a semantic category and it can be marked variously by morphological, lexical, syntactic, prosodic means or by combination of different categories. Modal words, which are among the modal markers, show the speaker’s perspective on propositions and facts. They are auxiliary words that add an additional nuance of meaning to the meaning of a word, word group or sentence. In Turkish literature, modal words are classified into quite a variety of semantic categories with different definitions and explanations. At the same time, it is also controversial whether modal words constitute a separate word category or, if not a word category in itself, in which word type they should be considered. This is also valid for Turkmen Turkish. In Turkmen Turkish grammars, different approaches can be detected in the handling and evaluation of modal words. In particular, issues such as defining the structure and type of modal words, determining their functions and classifying them are among the controversial issues of Turkmen Turkish grammar. There are various approaches in Turkmen Turkish grammar that evaluate modal words as an independent word category, handle them within existing word categories, or label them as enclitics at a completely different grammatical level. In this study, how the concept of modal words is defined in Turkmen Turkish grammars, how it is classified, with what criteria, and with what lexical types it is evaluated, will be examined and suggestions will be made as to which category modal words should be included. In order to shed light on the subject, the introduction of the study will briefly focus on the concepts of mood, modality and modal word. In order to reveal the general trend in Turkish literature, approaches on the subject in other modern Turkish dialects will be mentioned. The main purpose of the study is to determine the place of modal words, which indicate a heterogeneous group in Turkmen Turkish in particular and typologically Turkish in general, within grammatical categories. Here, in order to determine the place of modal words in the lexical category, we will try to reach a conclusion by comparing them with other types (preposition, conjunction, interjection, enclitic), especially under the auxiliary/functional word category, and a new perspective will be proposed to the discussions on the subject.

Anahtar Kelimeler

Modal words, Turkmen Turkish, modality, modal, enclitic.

Kaynakça

• Akunova, A., Çokoşeva, B. & Eşimbekova, G. (2009). Azırkı Kırgız Tili, Morfologiya. Bişkek.
• Anderson, S. (2005). Aspects of the Theory of Clitics. Oxford: Oxford University Press.
• Arndt, W. (1960). ‘Modal Particles’ in Russian and German. WORD, (16)3, 323-336.
• Azımov P. (ed.) vd. (1960). Häzirki Zaman Türkmen Dili. Aşgabat: A. M. Gorkiy Adındakı Türkmen Dövlet Universiteti.
• Baylıyev, H. (1948). Häzirki Zaman Türkmen Diliniñ Grammatikasınıñ Gısga Kursı I. Bölüm Morfologiya. Aşgabat: Türkmenokuvpedneşir.
• Baylıyev, H. (1981). Saylanan Eserler. Aşgabat: Ilım Neşriyat.
• Berkil, Ö. S. (2003). Türkmen Türkçesindeki Edatlarla Türkmen Türkçesindeki Edatların Karşılaştırmalı Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Biray, N. (2009). Kazak Türkçesinde Modal Söz (Kelimenin Dokuzuncu Türü mü?). Turkish Studies, 4(3), 338-361.
• Biray, N. (2015). Türkmen Türkçesinde Ovnuk Bölekler. Teke Dergisi, 4(3), 955-994.
• Borcakov, A. (vd.) (1999). Türkmen Diliniñ Grammatikası Morfologiya. Aşgabat: Ruh Yay.
• Bussmann, H. (1996). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. London: Routledge.
• Bybee, J. L., Perkins, R. & Pagliuca, W. (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World. Chicago: University of Chicago Press.
• Bybee, J., Perkins, R., Pagliuca, W. (1994). The Evolution of Grammar. Chicago: The University of Chicago Press. Clark, L. (1998). Turkmen Reference Grammar. Tugologica 34, Wiesbaden: Harrasowitz Verlag.
• Declerck, R. (1992). Some Theoretical Issues in the Description of Tense and Mood. Cognitive Linguistics, 3(2), 187-218.
• Delice, H. İ. (2012). Sözcük Türleri. Sivas: Asitan Yay.
• Delice, T. B. (2018). Türkmen Türkçesi Gramerlerinde Sözcük Türleri. Diyalektolog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 1-13.
• Depraetere, I. & Reed, S. (2021). Mood and Modality in English. The Handbook of English Linguistics. Second Edition, (Eds. B. Aarts, A. McMahon, L. Hinrichs). USA: Wiley-Blackwell, 269-290.
• Erdal, M. (2000). Clitics in Turkish. Studies on Turkish and Turkic Languages, Proceedings of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics, Lincoln College, Oxford, August 12-14, 1998, (eds.) Aslı Göksel, Celia Kerslake, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 41-48.
• Esenmedova, A. (2010). Häzirki Zaman Türkmen Dili (Morfologiya). Aşgabat: Türkmenistan Bilim Ministirligi Magtımgulı Adındakı Dövlet Universiteti.
• Fillmore, C. J. (1968). The Case for Case. (Eds. E. Bach, R. T. Harms), Universals in Linguistic Theory. New York: Holt, Rinehart and Winston, Inc., 1-88.
• Frawley, W. (1992). Linguistic Semantics. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
• Gerstenkorn, A. (1976). Das Modal-System im Heutigen Deutsch. München: Wilhelm Fink Verlag.
• Givón, T. (1995). Functionalism and Grammar. Amsterdam: John Benjamins.
• Hacıyev, A. (1985). Linguistik Terminlerning İzahli Lugati. Taşkent: Okıtuvçi Neşriyatı.
• Hanser, O. (2003). Türkmence Elkitabı (Çev. Z. K. Ölmez). Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 17.
• Huddleston, R., Pullum, G. K. (2002). The Cambridge Grammar of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press.
• İskakov, A. (1991). Qazirgi Qazaq Tili-Morfologiya. Ana Dili, Almatı.
• Khomutova, T. N. (2014). Mood and Modality in Modern English. Procedia-Social and Behavioral Sciences, (154), 395-401.
• Kiefer, F. (1987). On Defining Modality. Folia Linguistica, 21, 67-94.
• Klavans, J. L. (1982). Some Problems in a Theory of Clitics. Bloomington, IN: Indiana University Linguistics Club.
• Koca, S. (2018a). Tarihî Türk Lehçelerinde Klitikler (8-15. Yüzyıl). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Koca, S. (2018b). Klitik Kavramı ve Türkçede Klitikler-I. Dil Araştırmaları, 23, 299-315.
• Koca, S. (2020). Klitik Kavramı ve Türkçede Klitikler-II. Dil Araştırmaları, 26, 7-36.
• Kornfilt, J. (1996). On Some Copular Clitics in Turkish. Papers on Clitics. (Eds. Artemis Alexiadou, Nanna Fuhrop, Paul Law, Sylvia Löhken), Berlin: Zentrum für Allgemeine Sprachwissenschaft, ZAS Papers in Linguistics 6, 96-114.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. London&New York: Routledge Pub.
• Lyons, J. (1968). Introduction to Theoretical Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lyons, J. (1977). Semantics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Memetov А. (2013). Kırım Tatarcası: Monografi. Simferopol: KRP «Krımuçpedgiz Yayınları.
• Narrog, H. (2005). On Defining Modality Again. Language Sciences, 27, 165-192.
• Nevis, J. A. (2000). Clitics. Morphology: an international handbook on inflection and word formation, (Eds. G. Booij, C. Lehmann vd.). V. 1, Berlin&New York: Walter de Gruyter, 388-404.
• Öz Özcan, A. (2008). Özbek ve Türkiye Türkçesinde “Kesinlik” Bildiren Modal Sözler. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (5)9, 447–459.
• Öz Özcan, A. (2004). Özbek ve Türkiye Türkçesinde “Olasılık-Tahmin” Bildiren Modal Sözler. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, C. II, (20-26.09.2004), Ankara: TDK Yayınları, 2253– 2261.
• Palmer, F. R. (1986). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Palmer, F. R. (1998). Mood and Modality: Basic Principles. (Eds. K. Brown, J. Miller), Concise Encyclopedia of Grammatical Categories. Oxford: Elsevier, 229-235.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality (2nd ed). Cambridge: Cambridge University Press.
• Sarı, B. & Güder, N. (1998). Türkmencenin Grameri II (Morfologiya: Şekil Bilgisi). Ankara: MYB Yay.
• Sorokina, A. V. (2010). Modalnıye Slova i Konstruktsii V Turetskom i ÇuvaşskomYazıkah. Doktora tezi, Çeboksarı: Ulyanov adındaki Çuvaş Devlet Üniversitesi.
• Söyegov, M. (2000). Türkmen Diliniñ Garmatikası. Aşgabat-1999: TDK Yayınları.
• Söyegov, M. & Arnazarov S. (2017). Örnekli Türkmence Gramer. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Spencer, A. & Luís, A. R. (2012). Clitics: An Introduction. New York: Cambridge University Press.
• Traugott, E. C. (2011). Modality from a Historical Perspective. Language and Linguistics Compass, 5(6), 381-396.
• Usmanova, M. G. (2006). Grammatika Başkirskogo Yazıka Dlyaİzuçayuşih Yazık Kak Gosudarstvennyı. Ufa: Kitap.
• Van der Auwera, J., Plungian, V. A. (1998). Modality’s Semantic Map. Linguistic Typology, 2(1), 125-139.
• Vinogradov, V. V. (1938). Sovremennyj ruskij jazyk. Moscow.
• Yıldırım, H. (2017). Türkmen Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Zeynalov, F. P. (1965). Muasir Türk Dillerinde Edat ve Modal Sözler. Bakı: Azerbaycan Nazirler Sovetinin Ali ve Orta İhtisas Tehsili Komitesi.
• Zeynalov, F. P. (1993). Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dil Bilgisi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Zwicky, A. M. (1977). On Clitics. Bloomington, IN: Indiana University Linguistics Club.