Türkiye’de Cinsel ve Üreme Hakları: Genel Bir Bakış

Yıl 2013, Sayı: 26, 122 - 136, 01.12.2013

Müesser Özcan Ayla Berkiten Ergin Zeynep Acar

Öz

Cinsel haklar ve üreme hakları, temel insan haklarındandır. Sadece kadına özel tanımlanmamış bir hak
olmakla birlikte, toplumda kadının sosyal, ekonomik durumu, bu hakkın kullanımında kadını
ayrıcalıklı ele almayı gerektirmektedir. Bu gerekçeyle uluslararası komiteler tarafından çeşitli
tarihlerde “cinsel haklar ve üreme hakkı” üzerine pek çok bildirge yayınlanmıştır. Yayınlanan tüm bu
bildirgelere imza atan hükümetler cinsel haklar ve üreme haklarını korumakla yükümlüdürler.
Türkiye uluslararası bu bildirgelere hiçbir çekince koymadan imza atmış olmakla birlikte; kadını rızası
dışı evlendirme, çocuk gelinler, kuma, cinsel şiddet, kadının bedeni ile ilgili kararlara katılımı, gençler
için cinsel eğitim ve cinsel yönelim gibi konularda, son yıllardaki yasal düzenlemelere rağmen halen
bazı hak ihlalleri yaşanabilmektedir. Bu makalede, üreme sağlığı ve cinsel sağlığı tehdit eden bu
ihlaller ve bu ihlallerin önlenmesinde, hakların savunulması ve kullanılmasında büyük rolü olan sağlık
profesyonellerinin rolleri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Üreme hakları, cinselik, insan hakları

Sexual and Reproductive Rights in Turkey: An Overview

Öz

Sexual and reproductive rights are the basic human rights. Although these rights are not necessarily only in place for women, the social and economical status of women in society makes them privileged in regard to the use of these rights. Therefore, many declarations have been published by international committees about “sexual and reproductive rights” on different occasions. The governments that have signed these declarations are responsible for the implementation of sexual and reproductive rights. Although Turkey has signed these declarations without any reservation, and although legal improvements have been made in relation to such issues as marriage without a woman’s consent, child brides, fellow-wives, sexual violence, women’s participation in decision-making about their bodies, sexuality education for young people and sexual orientation, there may be some violations of these rights. In this article, these violations that threaten sexual and reproductive health, prevention of these violation and roles of healthcare professionals responsible for the protection, defense of the rights and use of these rights have been discussed

Anahtar Kelimeler

Reproductive rights, sexuality, human rights

Kaynakça

• Akdoğan Ali (2003). “In the Process of Entrance to the European Union of Turkey: The Possibility of Different Cultural and Religious Life in Peace Together”. Journal of
• Academic Studies, 5(18): 57-90. Alford Sue and Deb Hauser (2011) Adolescent Sexual Health in Europe and the US The Case For A Rights. Respect. Responsibility. 4th edition. www.advocatesforyouth.org Access date: 10.06.2012].
• Alpua Zühre (2006). Adölesanların, Anne-Babalarının ve Öğretmenlerinin Cinsellik ve Üreme Sağlığı ile Ilgili Tutum ve Davranışları. Uzmanlık Tezi. Dicle Üniversitesi
• Anabilim Dalı, Diyarbakır. Aydın Oya (2007). Hukuk ve Ayrımcılık Raporu. Kaos GL. http://ayrimcilikaglari.org/wp-content/uploads/2010/11/Kaos-GL_HukukveAy rim cilikRaporu [Access date: 10.06.2012].
• Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (2007). Türkiye Gençlerde Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı
• Araştırması Sonuç Raporu. http://www.nd.org.tr/custom/ odesismc/GA_ rapor_ TR.pdf [Access date: 10.06.2012].
• Currah Paisley, Richard M. Juang, Price Minter Shannon. “International Bill of Gender Rights.” In: Currah P, Juang RM, Minter SP, editors. Transgender Rights. Minneapolis: University of Minnesota Press. Çakmak Cenap (2006). “Turkey's Quest For Westernization, the EU and the US.” Journal of Academic Studies, 8(1) 30: 21-40.
• Çakmak Diren (Mart 2009). Türkiye'de Çocuk Gelinler. Birinci Hukukun Gençleri
• Sempozyumu-Hukuk Devletinde Kişisel Güvenlik, Bildiri Tam Metinler E-Kitabı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi,Ankara. www.umut.org.tr/Hukukun Gencleri/TamMetinlerSunular/DirenCakmak.pdf [Access date: 10.06.2012].
• Çiftçiğlu Sibel (2006). Geri Çekmenin Aile Planlaması Yöntemi Olarak Kullanılma
• Nedenleri. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Erzurum. Depe Yılmaz ve Ayten Şentürk Erenel (2006) “Erkeklerin Aile Planlamasına İlişkin Görüş ve Davranışları.” Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(3): 36.
• Devlet İstatistik Enstitüsü (1994). Main Women İndicators Turkey 1978- 1993. Ankara.
• Ercevik Amado Liz (2003) Sexual and Bodily Rights as Human Rights in the Middle East and North Africa a Workshop Report Women for Women’s Human Rights
• (WWHR)– New Ways & Mediterranean Academy of Diplomatic Studies Malta, pp:1-76. Ercevik Amado Liz. (2004). Workshop on Sexual and Bodily Rights as Human Rights in the Middle East and North Africa Women for Women’s Human Rights (WWHR) Istanbul, Turkey, pp:1-38.
• European Union (EU) (2000). Charter of Fundamental Rights of the European Union.
• Official Journal of the European Communities. http://www.europarl.europa.eu/ charter/pdf/text_en.pdf[Access date: 13.06.2012].
• Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (2008). Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). http://www.hips.hacettepe.edu.tr/TNSA2008
• AnaRapor.pdf[Accessdate:10.06.2012].
• International Federation of Gynecology and Obstetrics (FIGO) (2009). Ethical Issues In
• Obstetrics And Gynecology. FIGO House, United Kingdom. http://www.FIGO.org Access date 12.06.2012]
• International Gay and Lesbian Human Rights Commission (IGLHRC) (Retrieved April ). http://www.iglhrc.org/cgi-bin/iowa/content/ [Access date: 11.06.2012].
• İlhan Suat (1999). Türkiye’nin jeopolitik konumu ve Türk dünyası. Ankara: Atatürk
• Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını. 186. Türk Kültüründen Görüntüler dizisi: 50. pp:11-153. İlkkaracan, Pınar (1998). “Explorıng The Context of Women’s Sexualıty in Eastern
• Turkey.” Reproductive Health Matters, 6(12): 66 – 75. İlkkaracan Pınar and Gülşah Seral. (2000) Sexual Pleasure as a Woman’s Human Right:
• Experiences from a Grassroots Training Program in Turkey. Istanbul: Women for Women's Human Rights (WWHR). p. 187-196. İlkkaracan Pınar (2005). “Sexuality As a Contested Domain in Muslim Societies.” Sexuality in Africa Magazine, 2(2): 3-5.
• İstanbul Bilgi Üniversitesi (IBU) (2010). Türkiye’de Cinsel Yönelim veya Cinsiyet Kimliği
• Temelinde Ayrımcılığın İzlenmesi Raporu. İnsan Hakları Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi. http://İnsanhaklarimerkezi.bilgi.edu.tr [Access date: 06.2012].
• Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) (2004). Türkiye
• Yürütme Kurulu’na sunulan Türkiye Gölge Raporu. www.kadinininsanhaklari org/yayinlar.php [Access date: 14.06.2012].
• Kılıç Deniz (2011). “Bir Ötekileştirme Pratiği Olarak Basında Eşcinselliğin Sunumu
• Hürriyet ve Sabah Örneği 2008-2009. E-gifder, 1: 143-164.
• Miller, Alice M. (1999). “Human Rights And Sexuality: First Steps Toward Articulating A
• Rights Framework For Claims To Sexual Rights and Freedoms.” American Society of International Law, Proceedings of the Annual Meeting. Mitrani Aslı T. (2008) “Akdaş Eşcinsellere Yönelik Olumsuz Tutumlar: Meslek Grupları
• Ve Ilişkili Özellikler.” Adli Bilimler Dergisi,; 7(4): 23-30. Moroğlu, Nazan (2009). Kadınların İnsan Hakları Sözleşmesi. İstanbul: On İki Levha Publisher.
• Mutlu Funda. Aile İçi Şiddet Sürecinde Kadına Yönelik Şiddet Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma (2006). Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Elazığ
• Oksal Aynur (2008). “Turkish Family Members’ Attitudes Toward Lesbians And Gay Men.” Sex Roles, 58: 514-525.
• Oltuluoğlu Hatice (2008). Malatya Il Merkezinde Aile Planlaması Kullanan 15–49 Yas
• Grubu Evli Kadınlarda Kullanılan Yöntem ve Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler. Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniversitesi, Hemsirelik Anabilim Dalı. Kayseri. Özcan Cihangir (2007). “Türk Hukukunda Cinsel ve Üreme Sağliği Hakları. ” Sağlık ve Toplum Dersgisi, 1: 3-8. http://www.ssyv.org.tr/sdetay.asp?did=99 Access date: 11.11.2013].
• Öztürk Mustafa Bilgehan (2011). “Sexual Orientation Discrimination: Exploring The Experiences of Lesbian, Gay and Bisexual Employees in Turkey.” Human Relations, (8): 1099–1118.
• Proclamation of Teheran (1968). Final Act of the International Conference on Human
• Rights, Teheran, 22 April to 13 May 1968, U.N. Doc. A/CONF. 32/41 at 3 http://www1.umn.edu/humanrts/instree/l2ptichr.htm [Access date: 10.11.2013].
• Sakallı Nuray and Ozanser Ugurlu (2002). “The Effects of Social Contact With a Lesbian
• Person On The Attitude Change Toward Homosexuality In Turkey.” J Homosexuality, 44: 111-119. Sert Gürkan (2012). Vakalarla Türkiye'de Üreme Hakları, Etik ve Yasal Değerlendirmeler.
• İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı. I. Basım. Songur Devlet (2009). Gaziantep Binevler Sağlık Ocağı Bölgesinde Yaşayan 15-49 Yaş Evli
• Kadınların Aile Planlaması Yöntemlerini Kullanma Durumu ve Etkileyen Faktörler. Uzmanlık Tezi. Gazi Üniversitesi, Halk Sağlığı ABD, Ankara. T.C. Başbakanlık Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü/ İstatistik Kurumu (2006). Aile Yapısı Araştırması.
• T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (BKSDM) (2008). Toplumsal Cinsiyet
• Eşitliği, Ulusal Eylem Planı 2008-2013. Ankara: Fersa Ofset.
• T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (BKSDM) (2009) Türkiye’de Kadına
• Yönelik Aile İçi Şiddet. Ankara: Elma Teknik Basım Matbaacılık. T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü (2009) (a).
• Gençlere Yönelik Üreme Sağlığı Hizmetleri Katılımcı Kitabı. Ankara. T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü (2009) (b).
• Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı, Üreme Sağlığına Giriş. Ankara. 9-13. T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Türkiye Üreme Sağlığı Programı (SBTÜSP) (2007). Gençlik Danışmanlık ve Sağlık Hizmet
• Merkezleri CSÜS Eğitimi Modülü Katılımcı Rehberi. Ankara. http://sbu.saglik.gov.tr/tusp/turkce/yayinlar/pdf_dokumanlar/03_CSUSHizmet Cercevesi_t.pdf [Access date: 10.06.2012].
• Türk Ceza Kanunu (Eylül 2004). Kanun No. 5237. http://www.tbmm.gov.tr/ kanunlar/k5237.html [Access: 10.06.2012].
• Türkiye Aile Planlaması Derneği (TAPD) (1997). Üreme Hakları ve Cinsel Sağlık
• Bildirgesi. http://www.tapd.org.tr [Access date: 11.06.2012].
• Türk Medeni Kanunu (Kasım 2001). http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4721.html Access date: 18.06.2012].
• UNICEF (2008). Chıld Marrıage and The Law. http://www.unicef.org/policyanalysis/ files/Child_Marriage_and_the_Law(1).pdf [Access date: 12.06.2012].
• UNICEF (2010). Türkiye’de Çocukların Durumu Raporu. panel.unicef.org.tr/vera/app/ var/files/s/i/sitan-tur.pdf [Access date: 12.06.2012].
• United Nations (UN) (2006). Public Choices, Private Decisions: Sexual and Reproductive
• Health and The Millennium Development Goals. New York: United Nations. Women's Health Project (WHP) (2004) (Retrieved February 2006). The Sexual Rights Campaign. http://www.wits.ac.za/whp/rights_campaign.htm. [Access date: 15.06.2012].
• World Association for Sexual Health (WAS) (2008). Sexual Health for the Millennium. A
• Declaration and Technical Document. Minneapolis, MN, USA. www.worldsexology.org [Access date: 12.06.2012].
• World Association for Sexual Health (WAS). (Retrieved April 2009) Universal Declaration of Sexual Rights. http://www.worldsexology.org/about_sexualrights. asp[Access date: 13.06.2012; online].
• World Association for Sexual Health (WAS). (Retrieved March 2007). World Association for Sexual Health Declaration of Sexual Rights. World Association for Sexual Health http://www.worldsexology.org/about_sexualrights.asp [Access date: 06.2012].
• World Association for Sexual Health. (Retrieved March 2006) Declaration of Sexual Rights, th World Congress of Sexology. http://www.worldsexology.org/about_ sexualrights.asp[Access date: 12.6.2012; online]
• World Health Organization (WHO) (2002). Gender and Reproductive Rights, Glossary,
• Sexual Health. http://www.who.int/reproductive-health/gender/glossary.html Access date: 15.06.2012].
• World Health Organization (WHO) (2010). Regional Office for Europe, and Federal Centre for Health Education (BZgA): Standards for Sexuality Education in Europe. A framework for policy makers, educational and health authorities and specialists,
• ISBN 978-3-937707-82-2A. http://www.bzga-whocc.de/ [Access date: 10.06.2012].
• World Marriage Patterns (2000). United Nations, Population Division, Department of
• Economic and Social Affairs www.un.org/esa/population/publications/ worldmarriage/worldmarriagepatterns2000.pdf [Access date: 18.06.2012].
• Yavuz Fatih ve Nagihan Dalkanat, Belma Z. Gölge, Selin Müderrisoğlu vd.(2006).
• “Eşcinsel Erkeklere Yönelik Fiziksel Şiddetin Değerlendirilmesi.” Adli Tıp Dergisi, (2): 15-21. Zuhur Sherifa (2005) “Gender, Sexuality And The Criminal Laws In The Middle East and North Africa: A Comparative Study.” Istanbul, WWHR-NEW WAYS 2005. pp: 9-64.
• Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013, 26 : 122 - 136
• TÜRKİYE’DE CİNSEL VE ÜREME HAKLARI : GENEL BİR BAKIŞ Müesser Özcan • Ayla Berkiten Ergin•• Zeynep Acar•••