Vergi Toplamanın Özerkleştirilmesinin Vergi Toplamanın Etkinliğine Katkısı: İltizam Sistemi ile Bir Mukayese

Yıl 2010, Sayı: 19, 81 - 120, 01.06.2010

Abdulkadir Buluş

Öz

Az gelişmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerdeki yapısal sorunlardan birisi vergi hâsılatlarının düşüklüğüdür. Bu sorunu gidermek için önerilen çözümlerden biri olan vergi toplama işinin özerkleştirilmesi uygulaması ile vergi toplamadaki etkinlik artırılmak istenmektedir. Bu çalışmada vergi toplama işinin özerkleştirilmesi uygulaması ile vergi toplamanın etkinliği arasındaki ilişki tarihsel olarak iltizam örneği ile mukayeseli bir çerçevede incelenmektedir. İlk olarak az gelişmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerde vergi toplama sistemlerinin niçin etkinsiz oldukları incelenmektedir. İkinci olarak, vergi toplamada etkinlik için devletlerin eskiden kullandıkları iltizam sistemine dair tarihi örneklere değinilmektedir. Osmanlı Devleti’ndeki iltizam örneğine değinildikten sonra Türkiye özelinde bazı kamu hizmetlerinin özelleştirilmesi uygulamalarında olduğu gibi mali özerkliğin vergi toplama sistemine de uyarlanıp uyarlanamayacağı konusu tarihteki bu örneklerle ele alınmaktadır. Son olarak Türkiye örneğinde, vergi toplamada özerklik uygulaması için hangi koşulların olması gerektiği üzerinde durulmaktadır

Anahtar Kelimeler

Kamu Maliyesi, Mali Özerklik, Vergi Toplama Etkinliği, Gelir Ġdaresi Reformları, Ġltizam, Malikâne, Ġktisat Tarihi, Osmanlı Ekonomisi, Türkiye Ekonomisi

The Contribution Of The Decentralization Of Tax Collection To The Efficiency In Tax Collection: A Comparison With Tax Farming System

Öz

One of the structural problems particularly in less- developed and
developing countries is that the taxes collected are rather low. Through the
practice of making the job of collecting taxes self-governing, which is one of the
ways proposed so as to solve this problem, it is targeted to increase the collection
of taxes. In this study, the relationship between the practice of making the
collection of taxes self-governing and the efficiency of collecting taxes is
historically examined through tax farming within a comparative context.
First, it is studied by demonstrating that state tax collection is particularly why
inefficient in these countries. Second, it is mentioned to the historical cases which
was used to raise efficiency in tax collection by the old states and empires. After the
mention of tax farming case in the Ottoman State, it is considered the matter which
the fiscal decentralization whether applied to tax collection system such as the
privatization of some public services in Turkey through this historical cases or not.
Finally, it is studied on which conditions should be exist for the decentralized
practice in the tax collection in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Public Finance, Fiscal Decentralization, Efficiency in Tax Collecting, Fiscal Administrations Reforms, Tax Farming, Long-term Tax Farming System (Malikâne), Economic History, Ottoman Economy, Turkish Economy

Kaynakça

• AKTAN, Coşkun Can ve VURAL, İstiklal Y., (2004), “Globalleşme ve Maliye Politikasında Değişim”, Kamu Maliyesinde Çağdaş Yaklaşımlar, Coşkun Can Aktan-Dilek Dileyici- İstiklal Y. Vural, Seçkin, Ankara.
• BALLA, Eliana and JOHNSON, Noel D., (2009), “Fiscal Crisis and Institutional Change in the Ottoman Empire and France”, The Journal of Economic History, Vol.69, Issue.3, September.
• BAYRAKÇI, Erdal, (2009), Yerel Yönetimler Maliyesi (Ders Notları), Konya.
• ÇELİK, Fikret, (2006), Türkiye’de Gelir İdaresinin Yeniden Yapılandırılması Çalışmaları ve Dünya Uygulamaları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstüsü, Ankara.
• ÇİZAKÇA, Murat, (1999), İslam Dünyasında ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi, (A Comparative Evolution of Business Partnerships The Islamic World and Europe, with Specifik Reference to the Ottoman Archives), Çeviri: Şehnaz Layıkel, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• ÇOMAKLI, Şafak Ertan, (2007), Türkiye’de Kayıtdışı Ekonomi&Vergisel Kayıtdışılık, Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri No: BAP / 2003/295/, Erzurum.
• DE JOUVENEL, Bertrand, (1954), “The Treatment of Capitalism by Continental Intellectuals”, Capitalism and Historians, Edited by Introduction F.A.Hayek, Mont Pelerin.
• DEMİRCİ, Mustafa, (1997), “İktâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• DİLEYİCİ, Dilek, (2004), “Devletin Mali Alandaki Rol ve Fonksiyonlarındaki Değişim”, Kamu Maliyesinde Çağdaş Yaklaşımlar, Coşkun Can Aktan-Dilek Dileyici-İstiklal Y. Vural, Seçkin, Ankara.
• EĞİLMEZ, Mahfi, (2008), “Vergi Denetimi Bağımsız Olmalı”, Radikal, 12.02.2008.
• Gelir İdaresi Başkanlığı, (2009), Gelir İdaresi Başkanlığı 2009 Yılı Faaliyet Raporu.
• GENÇ, Mehmet ve ÖZVAR, Erol, (2006-2), “Osmanlı Devletinde Bütçeler: Merkezî Hazinenin Yıllık Muhasebe Bilançoları”, Osmanlı Maliyesi, Kurumlar ve Bütçeler 2, Birinci Baskı. Osmanlı Bankası Arşive Araştırma Merkezi, İstanbul.
• GENÇ, Mehmet, (1997), “İltizam”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• GENÇ, Mehmet, (2006), “Mukâtaa”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• GERÇEK, Adnan, (1999), “ABD’de Vergi Reformu Tartışmaları ve Tek Oranlı Vergi (Flat Tax) Sistemi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:14, Sayı:1.
• GÜRAN, Tevfik, (2006), “Osmanlı Kamu Maliyesi, 1839-1918”, Osmanlı Maliyesi, Kurumlar ve Bütçeler 1, Birinci Baskı. Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul.
• HEATON, Herbert, (1995), Avrupa İktisat Tarihi İlkçağdan Sanayi Devrimine, Çev: Mehmet Ali Kılıçbay, 1. Baskı, İmge Kitabevi, İstanbul.
• İNCE, Neslihan İçten, (2009), “Elektronik Vergi Denetimine Doğru”, Mali Çözüm, Sayı:94.
• KARAMAN, Kıvanç ve PAMUK, Şevket, (2009), “Avrupa Devletleriyle Bir Karşılaştırma Osmanlı Bütçeleri ve Mali Yapının Evrimi”, Toplumsal Tarih, Sayı:191, Kasım.
• KISER, Edgar and KANE, Danielle,(2007), “The Perils of Privatization, How the Characteristics of Principals Affected Tax Farming in the Roman Republic and Empire”, Social Science History, 31:2, Summer.
• KISER, Edgar and SCHNEIDER, Joachim, (1995), “Reply to Gorski: Rational Choice Versus Cultural Explanations of the Effiency of the Prussian Tax System”, American Sociological Review, Vol. 60, No.5.
• MA, Jun, (2003), “New Public Management in Early Modern Period: Lessons from Tax Farming History”, Administrative Theory & Praxis, Vol. 25, No.4.
• Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, (2008), Mahalli İdareler Faaliyet Raporu, 2008, Ankara.
• O’DWYER, Conor and ZIBLATT, Daniel, (2006), “Does Decentralisation Make Government More Efficient and Effective?”, Commonwealth&Comparative Politics, Vol.44, No.3, Routledge.
• OTT, Katarina, (1998), “Tax Administration Reform in Transition: The Case of Crotia”, Occasional Paper No. 5, Institute of Public Finance, Zagrep, Crotia.
• ÖZ, Ersan- KARAKURT, Birol, (2007), “Türk Gelir İdaresinde Yeniden Yapılanma ve Gelinen Nokta”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, Cilt: 44, Sayı: 510.
• ÖZVAR, Erol, (2003), Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi, Kitabevi, İstanbul.
• PAMUK, Şevket, (2007), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.
• PARASIZ, İlker, (1998), Türkiye Ekonomisi 1923’den Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, 1. Baskı, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa.
• PINAR, Abuzer, (2010), Maliye Politikası-Teori ve Uygulama, 3. Baskı, Naturel, Ankara.
• SAĞBAŞ, İsa; ŞEN, Hüseyin and KAR, Muhsin, (2005), “Fiscal decentralization, the size of public sector , and economic growth in Turkey”, Environment & Planning C: Government & Policy; February, Vol. 23 Issue 1, p3-19, 17p.
• SALZMANN, Ariel, (1999), “İmparatorluğu Özelleştirmek: Osmanlı XVIII. Yüzyılında Paşalar ve Âyânalar”, Osmanlı, C.3, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Kemal Çiçek-Cem Oğuz, Ankara.
• SCHNEIDER, Aaron, (2006), “Who Gets What from Whom? The Impact of Decentralisation on Tax Capacity and Social Spending”, Commonwealth&Comparative Politics, Vol.44, No.3, Routledge.
• SELÇUK, Rıdvan, (2003), “Türk Vergi Sistemi ve Reform İhtiyacı”, Vergi Arenası (13-14 Kasım 2003), Ankara Hotel.
• SILVA, Emilson C.D., (2003), “Incentive Effects of Performance-Based Reward in Tax Administration”, Institutional Elements of Tax Design and Reform, World Bank Technical Paper No.539, Edited by John Mc Laren.
• SMITH, Christina N., (1997), “Limits of Privatization: Privacy in the Context of Tax Collection, Case Western Law Review, Winter, Vol. 47, Issue 2, p. 627, 54 p.
• ŞEVİK, Mehmet Emin, (2006), Yeniden Yapılanma Sürecinde Gelir İdaresinin Analizi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• TANZI, VİTO, (2008), “The Future of Fiscal Federalism”, European Journal of Political Economy, Vol. 24, Issue 3, September, pp. 705-712.
• TREISMAN, Daniel, (2006), “Explaining Fiscal Decentralisation, Geography, Colonial History, Commonwealth&Comparative Politics, Vol.44, No.3, Routledge. Development and Political Institutions”,
• TSAI, S. Kellee, (2004), “Off Balance: The Unintented Consequences of Fiscal Federalism in China”, Journal of Chinese Political Science, Vol. 9, No.2, Fall.
• WEINGAST, Barry R., (2009), “Second Generation Fiscal Federalism: The Implications of Fiscal İncentives”, Journal of Urban Economics, 65.
• WHITE, Eugene N., (2004), “ From Privatized to Government- Administered Tax Collection: Tax Farming in Eighteenth-Century France”, Economic History Review, LVII, 4.
• www.dpt.gov.tr, /bgyu/kalkinmaajans/Genel_Gerekçe.pdf, 13.06.2010).
• Yeni Şafak, 12.12.2009.
• Yeni Şafak, 19.06.2010. Ek.1 Tablolar
• Tablo 1. Belediye ve İl Özel İdare Vergi Gelirleri ve Toplam Gelirleri (2006-2008) (1.000TL)
• Kaynak: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Mahalli İdareler Faaliyet Raporu, 2008, 67.
• Tablo 2. Vergi Gelirleri ve Öz Gelirler (2006-2008) (1.000 TL)
• Kaynak: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Mahalli İdareler Faaliyet Raporu, 2008, 69
• Tablo 3. Merkezi Yönetimden Aktarılan Paylar ve Toplam Gelirler (2006-2008) (1.000 TL)
• Kaynak: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Mahalli İdareler Faaliyet Raporu, 2008, 71.
• Tablo 4, Türkiye ve AB‟de Mahalli İdare Gelirleri (%) (2005)
• Kaynak: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Mahalli İdareler Faaliyet Raporu, 2008, 79.
• Tablo 5. Türkiye ve AB‟de Mahalli Gelirlerin GSYİH‟a oranı (2005)
• Kaynak: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Mahalli İdareler Faaliyet Raporu, 2008, 82.