Divan Şiiri Işığında Osmanlı Yönetiminde Sadakat- Liyakat İlişkisi

Yıl 2016, Sayı: 32, 87 - 100, 31.12.2016

Ali Cancelik

Öz

Osmanlı yönetim anlayışında ‘sadakat’ ve ‘liyakat’ çok önemli bir yere sahiptir. Çalışmada siyaset, sadakat ve liyakatin sözlük ve ıstılah anlamları açıklanmakta ayrıca siyasetnâme ve ıslahatnâmelerdeki yorumlar değerlendirilmektedir.

Bu çalışmada 16. yüzyıl Divan şiiri ve Tevârih-i Âl-i Osmanlardan bazı örnekler seçilmiş ve incelenmiştir. Seçilen örneklerde sadakat ve liyakatin oynadığı roller üzerinde durulmuştur. Seçilen örnekler şunlardır: Yavuz Sultan Selim’in (1512-1520) tahta geçmesi, Şehzade Mustafa’nın (ö. 1553) idam edilmesi, Budin Beylerbeyi Arslan Paşa’nın (ö. 1566) idam edilmesi, Âşık Çelebi’nin (ö. 1572) görevden azledilmesi.

Osmanlı yönetiminde sadakat liyakatin üstünde daha önemli görünmekte; ancak liyakatsiz sadakat kabul görmemektedir. Makale, Osmanlı devletinin sadakate büyük önem veren meritokratik (liyakat ve yetenek esaslı) bir devlet olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Osmanlı yönetimi, sadakat, liyakat, meritokratik

Loyalty-Merit Relation in The Light of Ottoman Administration

Öz

Loyalty and merit have very important place in Ottoman administrative approach. This study provides lexical and technical meanings of politics, loyalty and merit, and assesses commentaries in political treatises (siyasat-nâma) and book of reformations (ıslahat-nâma).

Selected samples from 16th centruy Diwan poetry and tevârih-i Âl-i Osmans are examined. The study also focuses on what role loyalty and merit plays in those sample works. Selected samples are the following: Yavuz Sultan Salim's (1512-1520) ascending the throne, Prince Mustafa’s (d. 1553) execution, Budin Governor Arslan Pasha’s (d. 1566) execution, Ashiq Chalabi’s (d. 1572) dismissal from office.

The study concludes that loyalty takes precedence over merit in Ottoman administration, but loyalty without merit is not acepted. The article shows that Ottoman State is a meritocratic state which attach importance to loyalty.

Anahtar Kelimeler

Diwân Poetry, Ottoman administration, loyalty, merit, meritocratic

Kaynakça

• Acar, Zafer (2006). “Örgütsel Yurttaşlık Davranışı: Kavramsal Gelişimi ile Kişisel ve Örgütsel Etkileri”. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 7(1): 1-14.
• Busbecq, Ghislain Ogler De (2002). Türk mektupları. (Çev. Hatice Özkan). İstanbul: Hiperlink.
• Akgün, Ahmed (1995). Hoca Mehmed Efendi İbtihâcü’t-Tevârih. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Andrews, Walter G. (2000). Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ceylan, Adnan–Özbal, Soner (2008). “Özdeşleşme Yoluyla Sadakat Oluşturma Üzerine Üniversite Mezunları Arasında Yapılan Bir Çalışma”, Cumhuriyet Üniversitesi. İ.İ.B.F. Dergisi, 9 (1): 81-110.
• Çağrıcı, Mustafa (1989). “Ahlak”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 2, 1-9.
• Çağrıcı, Mustafa (2009). “Sıdk”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 37, 98-100.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977). Yahya Bey Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Davutoğlu, Ahmet (1994). “Devlet”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 9, 234-239.
• Eroğlu, Haldun (2010). “Şehzade”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 38, 480-483.
• Güngör, Erol (2011). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken.
• Mustafa Selaniki Efendi, İpşirli, Mehmed (1999). Târîh-i Selânikî-I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İpşirli, Mehmet (1995). “Enderun”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 11, 185-187.
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâirü’ş-Şu‘arâ İnceleme Metin-I. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
• Kınalızâde Hasan Çelebi: Tezkiretü’ş-Şu‘arâ, Haz. Aysun Sungurhan Eyduran, (Çevrimiçi), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizâde-hasan-celebi---tezkiretus-suara.html.
• Koç, Emel (2002). “İnsan ve Sadakat”. Felsefe Dünyası Dergisi. 1 (35): 49-57.
• Köse, Hızır Murat (2009). “Siyaset”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 37, 294-299.
• Küçükaşçı, Mustafa Sabri (2010). “Şehzade”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 38, 478-480.
• Özbal, Mustafa (2005). Peçevî Tarihi (80b-114a) Metin, Edisyon Kritik, Dizin, Özel Adlar Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, Murat (2013). “Tarih ve Siyasetnameler Çerçevesinde Klasik Türk Edebiyatında Vezir Hikâyeleri”. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 49, 73-94.
• Şemsettin Sami (1317). “Liyâkat”. Kâmus-ı Türkî. İstanbul: Dersaadet.
• TDK (1988). “Liyakat”. Türkçe Sözlük I.cilt. Ankara: TDK Yayınları.
• Turan, Osman (2010). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Turan, Şerafettin (2006). “Mustafa Çelebi”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 31, 290-292.
• Uygur, A., Koç, H. (2010). “Örgütsel Sadakat ve Örgütsel Bağlılık: Siyasi Partiler Açısından Bir Analiz”. İşletme Araştırmaları Dergisi 2 (4): 79-94.