İSLAM SİYASİ TARİHİNDE BİLGİ(ULEMA)-İKTİDAR(UMERA) İLİŞKİSİ: EBU HANİFE ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Sayı: 38, 143 - 160, 31.12.2019

Adem Çaylak Rabia Nur Kartal

https://doi.org/10.35343/kosbed.641869

Cited By: 2

Öz

İslam siyasi tarihinde Sasani yönetim geleneğinin
etkisiyle "din" ve "devlet" ikiz kardeş olarak görülmüştür.
Bu perspektifte, dinin "temel", devletin ise bu temeli koruyan
"bekçi" olarak sunulması, İslam siyasi düşünceler tarihinde "din
ü devlet" anlayışının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Başka bir deyişle,
birlik, bütünlük ve nizamın korunması adına devlet, din üzerinde baskın
olmuştur. Hz. Muhammed ve dört halife döneminde din ve devlet ayrımı ortaya
çıkmamışken, Emevi saltanatı ile birlikte, ilmi temsil eden "ulema"
ile iktidarı temsil eden "umera" arasındaki ilişki ve mücadele önem
kazanmıştır. Ulema-umera ilişkisi bağlamında Ebu Hanife’nin Emevi ve Abbasi
zulüm yönetimlerine karşı hakkı ve adaleti temsil eden duruş ve direnişi
dikkate değerdir.

 

Bu çalışmada, İslam siyasi düşünceler tarihindeki
bilgi-iktidar ilişkisi, Ebu Hanife'nin duruşu ve siyasal fıkhı ekseninde
incelenerek, İslam siyasi tarihindeki ulema-umera ilişkisi sorunsalının almış
olduğu biçim ortaya konacak ve İslam dünyasının Sokrates'i olarak nitelenen Ebu
Hanife'nin siyasal fıkhından nasıl istifade edilebileceği tartışılacaktır.

 

Anahtar Kelimeler: Ebu Hanife, ulema-umera
ilişkisi, siyasal fıkıh, adalet.

 

JEL Kodları: B3, B31.

 

Anahtar Kelimeler

Ebu Hanife

Kaynakça

• Acar, Mustafa (2014). “Ahl al-Ray vs. Ahl al-Hadith: Destructive Consequences of the Conflict Between Rationalist and Traditionist Schools in the Muslim World”. 3rd Annual Conference of Istanbul Network for Liberty (INFoL). Values and Institutions of Free Society in Mainly Muslim Countries. İstanbul. 16-18 March, 2014: pp. 2-6.
• Alkan, Yaşar (2019). “Hanife, Rüşd, Tusi ve Devvani’de Adalet ve İktisadi Adalet”. Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, ss.12-13.
• Ayık, Hasan (2016). “Din-Devlet İlişkileri Bağlamında İslami Cemaatlerin Devletle İlişkileri Üzerine”. Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 3.
• Bardakoğlu, Ali (1997). “Hanefî Mezhebi”. DİA. Cilt: 16. İstanbul: İSAM.
• Bennaji, Yousef (2015). Echoes of the Fall of the Umayyads in Traditional and Modern Sources: A Case Study of the Final Eight Years of the Umayyad Empire with Some Reference to Gramsci’s Theory of Cultural Hegemony. PhD Thesis submitted by Yousef Bennaji to the University of Exeter as a Thesis for the Degree of Doctor of Philosophy in Arab and Islamic Studies: pp .153-163.
• Bilgin, Vejdi (2014). “İslam Tarihinde Politik ve Dini Dil Üzerinden Nüfuz Mücadelesi”. Dini Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 14 (1).
• Bloch, Marc (1995). Feodal Toplum (Çev. M. Ali Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları, 2. Baskı.
• Cabiri, Muhammed Abid (1997). İslâm’da Siyasal Akıl (Çev. Vecdi Akyüz). İstanbul: İstanbul Kitabevi.
• Çaylak, Adem (2018). İslam Siyasi Düşünceler Tarihi. Ankara: Savaş Yayıncılık.
• Demircan, Adnan (2015). İslam Tarihi’nin İlk Döneminde Arap Mevaliİlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınevi.
• Doğan, İsa (2005). “İslam Düşüncesinin Teşekkül Döneminde Ebû Hanîfe’nin Siyasî Duruşu İsimli Tebliğin Müzakeresi”. İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri. (Hazırlayan: Ahmet Kartal-Hilmi Özden). Bursa: KURAV.
• Ebu’l-A’lâ Mevdûdî (1990). “Ebû Hanîfe ve Ebû Yusuf” (ed. M.M. Şerif). İslam Düşüncesi Tarihi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• İslam, Nevin Mustafa (2001). İslam, İslam Siyasi Düşüncesinde Muhalefet (Çev. Vecdi Akyüz). İstanbul: İz Yayıncılık.
• İslamoğlu, Mustafa (2017). İmamlar ve Sultanlar. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• İslamoğlu, Mustafa (2013). İslami Hareketler ve Kıyamlar Tarihi. İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Fığlalı, Ethem Ruhi (2001). Çağımızda İtikâdî İslâm Mezhepleri. İstanbul: Şa-To Yayınları.
• Hacı Şerif Ahmet Reşit Paşa (2002). “Ebu Hanife’nin Siyaset Anlayışı”, Sadeleştiren: Mevlüt Uyanık, Journal of Islamic Research, Vol. 15, No: 1-2, ss. 259-272.
• Hitti, Philip K. (2011). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (Çev. Salih Tuğ). İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. Kılıçer, M. Esat (1994). “Ehl-i Rey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Cilt: 10.
• Köse, Ali (1997). “The Assessment of Various Factors in the Spread of Islam During the Medieval Period”. İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı: 1. ss. 65-89.
• Kutlu, Sönmez (2002).“Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi.
• Nadwi, Mohammad Akram (2010). Abu Hanifah: His Life, Legal Method and Legacy. Kube Publishing: Marcfield Conference Centre. UK.
• Nanji, Azim (2006). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia (ed. Joseph W. Meri). Routledge Press. Vol: 1.
• Nişancı, Şükrü (2003). Sivil İtaatsizlik. İstanbul: Okumuş Adam Yayınları.
• Öğüt, Salim (1994). “Ebû Yusuf”. DİA. Cilt:10, İstanbul: İSAM.
• Önkal, Ahmet (1983). “Asr-ı Saadet’te Mescidin Önemi ve Yaptığı Görevler”. Diyanet Dergisi. Sayı: 3.
• Öz, Mustafa (1992). İmam-ı Azam’ın Beş Eseri. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları. No: 49.
• Öztürk, Yaşar Nuri (2013). Arapçılığa Karşı Akılcılığın Öncüsü: Imam-ı Azam Ebu Hanife. İstanbul: Yeni Boyut Yayıncılık.
• Pekcan, Ali (2010). Fıkhın Bedene Bürünmesi. İstanbul: Gelenek Yayınları.
• Salahi, Adil (2006). Pioneers of Islamic Scholorship: Abu Hanifah. The Islamic Foundation: Markfield Conference Centre. UK.
• Saltekin, Abdulbasıt (2018). “Ulema-Umera İlişkileri Bağlamında Kamu Hukukunda Çok Mezheplilik Problemi”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 9. Sayı: 21.
• Shariff, M.M. (1963). A History of Muslim Philosophy, Pakistan Philosophical Congress Press. Kempten, Germany. Allgauer Heimatverlag GmbH. pp. 691-713.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz (2011). “Kufe’nin Yetiştirdiği Mütebahhir bir Alim: Imam-ı Azam Ebu Hanife Numan b. Sabit“. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1. Cilt: 1.
• Uyanık, Mevlüt (2005). “İslam Düşüncesinin Teşekkül Döneminde Ebû Hanîfe’nin Siyasî Duruşu”, İmâm-ı A’zam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri, Hazırlayan: Ahmet Kartal-Hilmi Özden, Bursa: KURAV.
• Watt, Montgomery (1968). Islamic Political Thought. Edinburg Üniversity Press: Edinburg.
• Willis, Joseph Ralph (1985). “Slaves and Slavery in Africa: Volume One: Islam and Ideology of Enslavement”. Volume. The Servile Estate. London: Frank Cass distributed by Biblio Distribution Center. Totowa, N.J., pp. 199-216.
• Yavuz, Yunus Vehbi (2005). “Ebû Hanîfe’nin Hayatından Çizgiler ve Bıraktığı Miras”, İmam-ı Azam Ebu Hanife ve Düşünce Sistemi Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri. (Hazırlayan: Ahmet Kartal-Hilmi Özden). Bursa: KURAV.
• Yörükan, Yusuf Ziya (2002). Ebu’l Feth Şehristani ve Mezheplerin Tetkikinde Usul (Neşriyat: Murat Memiş). Ankara.
• Ebu Zehra, Muhammed (tarihsiz). Ebu Hanife. İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 5. Baskı.
• Zorlu, Cem (2013). Alim ve Muhalif : İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin Siyasi Otorite Karşısındaki Tutumu. İstanbul: İz Yayıncılık.