Aile Desteğinin Meslek Seçiminde Cinsiyet Rolleri ve Kariyer Kararı Yetkinliği İlişkisindeki Düzenleyici Rolü

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 77 - 96, 30.12.2024

Elif Gök , Filiz Bilge

https://doi.org/10.58501/kpdd.1416794_1

Öz

Araştırmanın amacı; aile desteğinin, meslek seçiminde cinsiyet rolleriyle kariyer kararı yetkinliği arasındaki ilişkiyi etkileyip etkilemediğini ortaya koymaktır. Ayrıca öğrencilerin kariyer kararı yetkinlik beklentisi düzeyleri cinsiyete göre değerlendirilmiştir. Çalışma grubunda lise öğrencilerinden seçilen 691 katılımcı bulunmaktadır. Bulgular, kadınların kariyer kararı yetkinliği açısından daha yüksek puan aldıklarını göstermektedir. Ayrıca aile desteği; geleneksel cinsiyet rolleri ile kariyer kararı yetkinliği ilişkisinde düzenleyici etkiye sahip değilken, eşitlikçi cinsiyet rolleriyle kariyer kararı yetkinliği ilişkisinde düzenleyici roldedir. Bulgular, ilgili literatürle ilişkilendirilerek tartışılmış; ardından araştırmanın sınırlılıklarına, araştırmacılara ve uygulayıcılara sunulan önerilere yer verilmiştir. Sonuç olarak; lise öğrencilerinin ebeveynlerini rol model almalarının önemli olduğu görülmektedir. Öte yandan ergenlik döneminde ebeveynlerden farklılaşmanın bir yaşam görevi olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Bu süreçte cinsiyetten ziyade toplumsal cinsiyet rollerinin etkili olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet Rolleri, Aile Desteği, Lise Öğrencileri

Kaynakça

• Abe, E., Chikoko, V., & Lubinga, S. N. (2021). The link between career outcomes expectancy and career decision-making self-efficacy of STEM students in a South African university. Perspectives in Education. 39(2), 52-66. http://dx.doi.org/10.18820/2519593X/pie.v39.i2.5
• Adachi, T. (2014). Occupational gender stereotypes among university students: Their relationships with self-efficacy and gender role attitudes. Japan Association of Industrial/Organizational Psychology Journal, 27(2), 87-100. https://www.jaiop.jp/en/journal/1179.html
• Aiken, L.S., West, S.G. and Reno, R.R. (1991), Multiple Regression: Testing and Interpreting Interactions, Sage.
• Akdeniz, S. (2009). Ergenlerin meslek kararı verme yetkinlik algılarının, algılanan ana-baba tutumu ve bazı özlük nitelikleri açısından incelenmesi (Tez No. 234866) [Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Akosah-Twumasi, P., Emeto, T. I., Lindsay, D., Tsey, K., & Malau-Aduli, B. S. (2018). A systematic review of factors that influence youths career choices—the role of culture. Frontiers in Education, 58(3). https://doi.org/10.3389/feduc.2018.00058
• Albayrak, A. S. (2005). Çoklu doğrusal bağlantı halinde en küçük kareler tekniğinin alternatifi yanlı tahmin teknikleri ve bir uygulama. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 1(1), 105-126. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1145351
• Arnett, J. J. (2001). Conceptions of the transition to adulthood: Perspectives from adolescence through midlife. Journal of Adult Development, 8, 133-143. https://doi.org/10.1023/A:1026450103225
• Aşık, G., & Akgül, H. (2022). Üniversite öğrencilerinin kariyer stresleri, kariyer kararında ailenin etkisi ve kariyer kararı verme yetkinlik algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 192-212. https://doi.org/10.33711/yyuefd.1083796
• Bacanlı, F., & Sürücü, M. (2006). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin sınav kaygıları ve karar verme stilleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 45(45), 7-35. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/108348
• Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), 191–215. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0033-295X.84.2.191
• Bandura, A. (1986). The explanatory and predictive scope of self-efficacy theory. Journal of Social and Clinical Psychology, 4(3), 359-373. http://dx.doi.org/10.1521/jscp.1986.4.3.359
• BarNir, A., Watson, W. E., & Hutchins, H. M. (2011). Mediation and moderated mediation in the relationship among role models, self‐efficacy, entrepreneurial career intention, and gender. Journal of Applied Social Psychology, 41(2), 270-297. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2010.00713.x
• Betz, N. E., & Hackett, G. (1981). The relationship of career-related self-efficacy expectations to perceived career options in college women and men. Journal Of Counseling Psychology, 28(5), 399. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-0167.28.5.399
• Betz, N. E., & Klein, K. L. (1996). Relationships among measures of career self-efficacy, generalized self-efficacy, and global self-esteem. Journal of Career Assessment, 4(3), 285-298. https://doi.org/10.1177/106907279600400304
• Betz, N. E., & Luzzo, D. A. (1996). Career assessment and the career decision-making self-efficacy scale. Journal of Career Assessment, 4(4), 413-428. https://psycnet.apa.org/doi/10.1177/106907279600400405
• Blustein, D. L. (1989). The role of career exploration in the career decision making of college students. Journal of College Student Development, 30(2), 111–117. https://psycnet.apa.org/record/1989-31337-001
• Bozgeyikli, H., Doğan, H., & Işıklar, A. (2010). Üstün yetenekli öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri ile algıladıkları sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(28), 133-149. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erusosbilder/issue/23762/253271
• Buchanan, T., & Selmon, N. (2008). Race and gender differences in self-efficacy: Assessing the role of gender role attitudes and family background. Sex Roles, 58(11), 822-836. https://psycnet.apa.org/doi/10.1007/s11199-008-9389-3
• Carpenter, P., & Foster, B. (1977). The career decisions of student teachers. Education Research and Perspectives Anct Australian Journal of Higher Education Nedlands, 4(1), 23-33. https://search.informit.org/doi/10.3316/ielapa.780508275
• Chen, S., Chen, H., Ling, H., & Gu, X. (2021). How do students become good workers? Investigating the impact of gender and school on the relationship between career decision-making self-efficacy and career exploration. Sustainability, 13(14), 7876. https://doi.org/10.3390/su13147876
• Choi, B. Y., Park, H., Yang, E., Lee, S. K., Lee, Y., & Lee, S. M. (2012). Understanding career decision self-efficacy: A meta-analytic approach. Journal of Career Development, 39(5), 443-460. https://doi.org/10.1177/0894845311398042
• Chuang, N. K., Lee, P. C., & Kwok, L. (2020). Assisting students with career decision-making difficulties: Can career decision-making self-efficacy and career decision-making profile help?. Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 26, 100235. https://doi.org/10.1016/j.jhlste.2019.100235
• Chung, Y. B. (2002). Career decision-making self-efficacy and career commitment: Gender and ethnic differences among college students. Journal of Career Development, 28(4), 277-284. https://doi.org/10.1023/A:1015146122546
• Duru, H. (2019). Lise öğrencilerinin mesleki olgunlukları, kariyer kararı verme güçlükleri ve kariyer kararı verme öz yetkinlikleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi [Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi.
• Eryılmaz, A., & Kara, A. (2018). Öğretmen adaylarının kariyer uyumlulukları: Kariyer kararı yetkinlik beklentisi ve kariyer engelleri açısından incelenmesi. International Online Journal of Educational Sciences, 10(2). https://doi.org/10.15345/iojes.2018.02.016
• Eşkisu, M., Ağırkan, M., & Haspolat, N. K. (2018). Üniversite öğrencilerinin psikolojik yardım aramaya ilişkin kendini damgalama tutumları ile bilişsel-davranışsal kaçınma düzeyleri arasındaki ilişki. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(STEMES’18), 63-71. https://doi.org/10.18506/anemon.463839
• Evans, C. D., & Diekman, A. B. (2009). On motivated role selection: Gender beliefs, distant goals, and career interest. Psychology of Women Quarterly, 33(2), 235-249. https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.2009.01493.x
• Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics. Sage.
• Flores, L. Y., & O'brien, K. M. (2002). The career development of Mexican American adolescent women: A test of social cognitive career theory. Journal of Counseling Psychology, 49(1), 14. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-0167.49.1.14
• Gianakos, I. (2001). Predictors of career decision-making self-efficacy. Journal of Career Assessment, 9(2), 101-114. https://doi.org/10.1177/106907270100900201
• Glessner, K., Rockinson‐Szapkiw, A. J., & Lopez, M. L. (2017). “Yes, I can”: Testing an intervention to increase middle school students’ college and career self‐efficacy. The Career Development Quarterly, 65(4), 315-325. https://doi.org/10.1002/cdq.12110
• Gökcan, M. & Büyükgöze Kavas, A. (2018). Meslek seçiminde toplumsal cinsiyetin rolü: Bir ölçek geliştirme çalışması. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 1(1), 48-67.
• Gushue, G. V., & Whitson, M. L. (2006). The relationship among support, ethnic identity, career decision self-efficacy, and outcome expectations in African American high school students: Applying social cognitive career theory. Journal of Career Development, 33(2), 112-124. https://doi.org/10.1177/0894845306293416
• Gushue, G. V., Scanlan, K. R., Pantzer, K. M., & Clarke, C. P. (2006). The relationship of career decision-making self-efficacy, vocational identity, and career exploration behavior in African American high school students. Journal of Career Development, 33(1), 19-28. https://doi.org/10.1177/0894845305283004
• Gün, G. (2018). Örgüt kültürü tiplerinin kariyer tatminine etkisinde lider-üye etkileşiminin aracılık etkisi: Tekstil işletmelerinde bir uygulama. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, (35), 78-97. https://doi.org/10.30976/susead.348253
• Güneş, A., & Bacanlı, F. (2020). Kariyere İlişkin Ebeveyn Desteği Ölçeği’nin Türk ortaokul öğrencilerine uyarlanması. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(2), 733-756. https://doi.org/10.37217/tebd.686875
• Gürpınar, A. C., Emül, B., & Siyez, D. M. (2021). Öğretmen adaylarında kariyer yetkinlik beklentisi ve mesleki sonuç beklentisi: Kariyer stresinin aracı rolü. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 220-237. https://doi.org/10.21733/ibad.852211
• Hair, J. F., Black,W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis. New Jersey: Pearson Prentice Hall.
• Howell, D. C. (2012). Statistical methods for psychology. Cengage Learning.
• Jacobs, J. E., Chhin, C. S., & Bleeker, M. M. (2006). Enduring links: Parents' expectations and their young adult children's gender-typed occupational choices. Educational Research and Evaluation, 12(4), 395-407. https://doi.org/10.1080/13803610600765851
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2006). Theoretical perspectives on family change. Cambridge University Press.
• Kara, A. & Altınsoy, F. (2020). Lise öğrencilerinde kariyer kararı yetkinlik beklentisinin bireysel yönü: kişilik özellikleri ve benlik saygısı. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (özel sayı), 165-177. http://www.akademikbakis.org/
• Kılıç, Ö. U. (2018). Üniversite son sınıf öğrencilerinin kariyer kararı verme yetkinliği düzeylerini etkileyen değişkenler. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(16), 248-275. https://doi.org/10.26466/opus.462704
• Kırdök, O., & Alibekiroğlu, P. B. (2016). Üniversite öğrencilerinde psikolojik doğum sırası ve yaşam doyumunun kariyer kararı yetkinlik beklentisini yordama gücünün incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(47), 497-503. www.sosyalarastirmalar.com
• Koumoundourou, G., Tsaousis, I., & Kounenou, K. (2011). Parental influences on Greek adolescents’ career decision-making difficulties: The mediating role of core self-evaluations. Journal of Career Assessment, 19(2), 165-182. https://doi.org/10.1177/1069072710385547
• Lawson, K. M., Crouter, A. C., & McHale, S. M. (2015). Links between family gender socialization experiences in childhood and gendered occupational attainment in young adulthood. Journal of Vocational Behavior, 90, 26-35. https://doi.org/10.1016/j.jvb.2015.07.003
• Larson, J. H., & Wilson, S. M. (1998). Family of origin influences on young adult career decision problems: A test of Bowenian theory. American Journal of Family Therapy, 26(1), 39-53. https://doi.org/10.1080/01926189808251085
• Lease, S. H. (2003). Testing a model of men's nontraditional occupational choices. The Career Development Quarterly, 51(3), 244-258. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2003.tb00605.x
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (1994). Toward a unifying social cognitive theory of career and academic interest, choice, and performance. Journal of Vocational Behavior, 45(1), 79-122. https://doi.org/10.1006/jvbe.1994.1027
• Lent, R. W., Brown, S. D., & Hackett, G. (2002). Social cognitive career theory. Career Choice and Development, 4(1), 255-311.
• Lent, R. W., Brown, S. D., Sheu, H. B., Schmidt, J., Brenner, B. R., Gloster, C. S., & Treistman, D. (2005). Social cognitive predictors of academic interests and goals in engineering: Utility for women and students at historically black universities. Journal of Counseling Psychology, 52(1), 84. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-0167.52.1.84
• Liu, Y. H., Lou, S. J., & Shih, R. C. (2014). The investigation of STEM self-efficacy and professional commitment to engineering among female high school students. South African Journal of Education, 34(2), 1-15. https://hdl.handle.net/10520/EJC153692
• Matsui, T., Ikeda, H., & Ohnishi, R. (1989). Relations of sex-typed socializations to career self-efficacy expectations of college students. Journal of Vocational Behavior, 35(1), 1-16. https://doi.org/10.1016/0001-8791(89)90044-4
• Marks, J. L., Lam, C. B., & McHale, S. M. (2009). Family patterns of gender role attitudes. Sex Roles, 61(3), 221-234.  https://doi.org/10.1007/s11199-009-9619-3
• Mendez, L. M. R., & Crawford, K. M. (2002). Gender-role stereotyping and career aspirations: A comparison of gifted early adolescent boys and girls. Journal of Secondary Gifted Education, 13(3), 96-107. https://doi.org/10.4219/jsge-2002-375
• Metheny, J., & Mcwhirter, E. H. (2013). Contributions of social status and family support to college students’ career decision self-efficacy and outcome expectations. Journal of Career Assessment, 21(3), 378-394. https://doi.org/10.1177/1069072712475164
• Mert, A., Duman, A. E., & Kahraman, M. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinde kariyer karar verme öz-yeterliğinin yordayıcıları olarak benlik saygısı ve algılanan sosyal destek. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 594-619. http://dx.doi.org/10.23891/efdyyu.2019.183
• Mertler, C. A., & Vannatta, R. A. (2005). Advanced and multivariate statistical methods: Practical application and interpretation. Pyrczak, Los Angeles. https://doi.org/10.4324/9781003047223
• Mutlu, T. (2011). Lise öğrencilerinde kariyer kararı verme güçlükleri. [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Nauta, M. M., & Kahn, J. H. (2007). Identity status, consistency and differentiation of interests, and career decision self-efficacy. Journal of Career Assessment, 15(1), 55-65. https://doi.org/10.1177/1069072705283786
• Nota, L., Ferrari, L., Solberg, V. S. H., & Soresi, S. (2007). Career search self-efficacy, family support, and career indecision with Italian youth. Journal of Career Assessment, 15(2), 181-193. https://doi.org/10.1177/1069072706298019
• Öztemel, K. (2012). Kariyer kararsızlığı ile mesleki karar verme öz yetkinlik ve kontrol odağı arasındaki ilişkiler. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 459-477.
• Özyürek, R. (2002). Kız ve erkek on birinci sınıf öğrencilerinin kariyer yetkinlik beklentisi, kariyer seçenekleri zenginliği, akademik performans ve yetenekleri arasındaki ilişkiler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(17), 19-32. https://doi.org/10.17066/pdrd.10790
• Patton, W., & Creed, P. (2007). The relationship between career variables and occupational aspirations and expectations for Australian high school adolescents. Journal of Career Development, 34(2), 127-148. https://doi.org/10.1177/0894845307307471
• Park, I. J., Kim, M., Kwon, S., & Lee, H. G. (2018). The relationships of self-esteem, future time perspective, positive affect, social support, and career decision: A longitudinal multilevel study. Frontiers in Psychology, 9. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00514
• Piaget, J. (1977). The development of thought: Equilibration of cognitive structures. (Trans A. Rosin). Viking.
• Polat, M., Dursun, B. A., Dik, E., & Gür, O. (2021). Lise öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen faktörler. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (39), 14-23. http://dx.doi.org/10.14582/DUZGEF.2021.163
• Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Intrinsic and extrinsic motivations: Classic definitions and new directions. Contemporary Educational Psychology, 25(1), 54-67. https://doi.org/10.1006/ceps.1999.1020
• Sampson Jr, J. P., Peterson, G. W., Lenz, J. G., Reardon, R. C., & Saunders, D. E. (1998). The design and use of a measure of dysfunctional career thoughts among adults, college students, and high school students: The career thoughts inventory. Journal of Career Assessment, 6(2), 115-134. https://doi.org/10.1177/106907279800600201
• Sawitri, D. R., Creed, P. A., & Zimmer-Gembeck, M. J. (2014). Parental influences and adolescent career behaviours in a collectivist cultural setting. International Journal for Educational and Vocational Guidance, 14(2), 161-180. https://doi.org/10.1007/s10775-013-9247-x
• Schumacker, E., & Lomax, G. (2016). A beginner’s guide to structural equation modelling (4th ed.). Routledge, New York. https://doi.org/10.4324/9780203851319
• Shin, Y. J., Lee, E. S., & Seo, Y. (2019). Does traditional stereotyping of career as male affect college women’s, but not college men’s, career decision self-efficacy and ultimately their career adaptability?. Sex Roles, 81(1), 74-86. https://doi.org/10.1007/s11199-018-0976-7
• Spierings, N. (2015). Gender equality attitudes among Turks in Western Europe and Turkey: The interrelated impact of migration and parents' attitudes. Journal of Ethnic and Migration Studies, 41(5), 749-771. https://doi.org/10.1080/1369183X.2014.948394
• Song, H. (2001). The mother–daughter relationship as a resource for Korean women's career aspirations. Sex Roles, 44(1), 79-97. https://doi.org/10.1023/A:1011089917392
• Şeker, G. (2013). Lise öğrencilerinde meslek kararı verme yetkinliği ve kariyer denetim odağının incelenmesi [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yök Tez Merkezi.
• Şeker, G., & Kaya, A. (2018). Lise öğrencilerinin meslek seçiminde aile desteği: Bir ölçek geliştirme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 8(49), 157-171.
• Tabachnik, B. G., & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th ed.). USA: Pearson. https://lccn.loc.gov/2017040173
• Taylor, K. M., & Popma, J. (1990). An examination of the relationships among career decision-making self-efficacy, career salience, locus of control, and vocational indecision. Journal of Vocational Behavior, 37(1), 17-31. https://doi.org/10.1016/0001-8791(90)90004-L
• Turner, S., & Lapan, R. T. (2002). Career self‐efficacy and perceptions of parent support in adolescent career development. The Career Development Quarterly, 51(1), 44-55. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2002.tb00591.x
• Turner, S. L., Steward, J. C., & Lapan, R. T. (2004). Family factors associated with sixth‐grade adolescents' math and science career interests. The Career Development Quarterly, 53(1), 41-52. https://doi.org/10.1002/j.2161-0045.2004.tb00654.x
• Uitto, A. (2014). Interest, attıtudes and self-efficacy beliefs explaining upper-secondary school students’orientation towards biology-related careers. International Journal of Science and Mathematics Education, 12, 1425-1444. https://doi.org/10.1007/s10763-014-9516-2
• Ulaş-Kılıç, Ö., Peila-Shuster, J. J., Demirtas-Zorbaz, S., & Kızıldağ, S. (2020). Career decision-making self-efficacy of young adolescent students in Turkey. International Journal of School & Educational Psychology, 8(sup1), 38-48. https://doi.org/10.1080/21683603.2018.1552220
• Yeşilyaprak, B. (2019). Türkiye’de mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı hizmetleri: güncel durum ve öngörüler. Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2(2), 73-102.