Örtmece İfadelerinin Mizahî Boyutu: Leyla ile Mecnun Dizisi

Yıl 2022, , 56 - 82, 30.12.2022

Kadri Nazlı , Gülden Altıntop Taş

https://doi.org/10.53281/kritik.1170542

Öz

Değişen yapısıyla dilsel evrimin bir işaretleyicisi olarak kabul edilebilecek olan örtmece: toplumsal bir uzlaşı sonucunda tabu, yasak, kaba, çirkin, kötü, uyumsuz, uygunsuz, müstehcen şeklinde kodlanan dilsel yapıların doğrudan ifadesi yerine dolaylı/örtük bir şekilde ifade edilmesidir. Sözü edilen dilsel yapılar içerisinde uyumsuzluk, üzerinde durmak istediğimiz temel kavramdır. Örtmece yapısal özelliği gereği uyumsuzluk barındırmaktadır. Norm olarak kabul gören ve bu nedenle “normal” olarak işaretlenen dilsel yapıların kültürel ve sosyal sebeplerden dolayı ifadesinde güçlüğün yaşandığı noktada başvurulan örtmece, bu yönüyle standardın dışına çıkarak uyumsuzluk performansı sergilemektedir.
Uyumsuzluk kavramı hem mizah hem de örtmece ifadelerinin ortaklaştığı noktadır. Dolayısıyla da temel mizah teorilerinden biri olan uyumsuzluk teorisi mizahın örtmece ile olan ilişkisini gösterir niteliktedir. Sözü edilen ilişki bu çalışma özelinde Leyla ile Mecnun dizisi örnekleminde incelenmiştir. Absürt komedi türünün başarılı bir örneği olarak kabul edilen dizi içerdiği örtmece ifadeleri ile uyumsuzluk teorisi odaklı bir mizah anlayışı benimsemiştir. Bu çalışma kapsamında Leyla ile Mecnun dizisinde hangi örtmece ifadelerinin, ne sıklıkla ve hangi temalar bağlamında kullanıldığı; uyumsuzluk teorisi ve örtmece arasında nasıl bir ilişkinin olduğu, benzeşen ve farklılaşan noktaların neler olduğu incelenmiştir.
Bu bağlamda Leyla ile Mecnun dizisinin 2011-2013 yılları arasında yayınlanan 103 bölümü içerisinde yer alan örtmece ifadelerinin belirlenmesinde amaçsal örneklem, ulaşılan korpusun incelenmesinde doküman incelemesi ve verilerin değerlendirilmesi için nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Ulaşılan örtmece ifadelerinin tematik sınıflaması yapılmış, kullanım sıklığı verilmiş ve ifadelerin içerdiği uyumsuzlukların mizahî işlevi belirtilmiştir.
Çalışmada örtük anlam taşıyıcısı olarak örtmece ifadelerinin bilinen işlevlerinin yanında mizahî bir işlev fonksiyonuyla da hareket ettiği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Örtmece, Euphemism, Mizah, Uyumsuzluk Teorisi, Absürt Komedi

The Humorous Dimension of Euphemisms: The Series of Leyla and Mecnun

Öz

Euphemism, with its constant changing and transforming structure can be considered as a marker of linguistic evolution. It is the indirect/implicit expression of linguistic structures encoded as taboo, forbidden, vulgar, ugly, bad, incongruity, inappropriate, obscene as a result of a social consensus. Among aforementioned structures, incongruity is the basic concept we want to focus on. Euphemism contains incongruity due to its structural feature and is used where there is difficulty in the expression of linguistic structures that are accepted as a norm and naturally marked as "normal" for cultural and social reasons. In this aspect euphemism exhibits incongruity performance.
The concept of incongruity is included in the structure of both humor and euphemism. Therefore, incongruity theory -one of the basic humor theories- indicates the relationship between humor and euphemism. In this study this relationship has been examined throughout the sample of the TV series Leyla and Mecnun, which is a successful example of the absurd comedy genre and has adopted a sense of humor based on the theory of incongruity. Within the scope of this study, euphemism types, frequencies, their contextual themes in the series and the relationship (similarities and differences) between incongruity and euphemism are examined.
In this context, purposive sampling was used to determine the euphemisms in the 103 episodes of Leyla and Mecnun aired between 2011-2013, document analysis to analyze the corpus, and content analysis method, to evaluate the data. The thematic classification of the euphemisms has been made, the frequency of usage is given, and it is stated how incongruity in the euphemism expressions are used with a humorous function.
It has been revealed that euphemisms, as the carrier of implicit meaning, act with a humorous function beside their known functions.

Anahtar Kelimeler

Euphemism, Humor, Incongruity Theory, Absurd Comedy

Kaynakça

• Akalın, Ş. H., & (ve diğ.). (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (Cilt 3). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bariaud, F. (1989). Age Differences in Children's Humor. P. E. McGhee içinde, Humor and Children's Development: A Guide to Practical Applications (s. 15-45). New York: The Haworth Press.
• Beattie, J. (1778). ESSAYS: On Poetry And Music As They Affect The Mind; On Laughter, And Ludicrous Composition; On The Utility Of Classical Learning. Edinburgh: William Creech.
• Berger, P. L. (1997). Redeeming Laughter The Comic Dimension of Human Experience. Berlin: Walter de Gruyter.
• Berlyne, D. E. (1960). Conflict, Arousal, and Curiosity . New York: McGraw-Hill Book Company.
• Bronner, S. J. (2014). Insult and Invective. S. Attardo içinde, Encyclopedia Of Humor Studies (s. 385-387). Los Angeles: SAGE Publications.
• Brown, P., & Levinson, S. C. (1987). Politeness: Some universals in language usage. Cambridge: Cambridge University Press.
• Chiaro, D. (2010). Translation, Humour and Literature Translation and Humour Volume 1. London: Continuum International Publishing Group.
• Chilton, P. (1987). METAPHOR, EUPHEMISM AND THE MILITARIZATION OF LANGUAGE. Current Research on Peace and Violence, 10(1), 7-19.
• Çabuk, A. Ç. (2015). Türkçedeki Örtmece Sözlerin Oluşum Yolları. 4(5), 136-160.
• Demirci, K. (2008). Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine. Millî Folklor(77), 21-34.
• Eker, G. Ö. (2014). İnsan Kültür Mizah İnsanlık Trihinde Mizahın Serüveni: Felsefi Bir Problem Olan Mizahtan Eğlence Endüstrisinde Tüketim Nesnesi Mizaha. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Erhat, A. (1996). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi A. Ş.
• Freud, S. (1998). Espriler ve Bilinçdışı İle İlişkileri. (E.Kapkın, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi.
• Goffman, E. (1967). Interaction Ritual: Essays on Face-to-Face Behavior. New York: Pantheon Books.
• Gove, P. B. (1993). Webster's Third New International Dictionary of The English Language Unabridged. Cologne: KÖNEMANN.
• Güngör, A. (2006). Tabu‐Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(29), 69-93.
• Hazlitt, W. (1845). Lectures On The English Comic Writers. New York: Wiley and Putnam.
• Hobbes, T. (1840). The English Works of Thomas Hobbes of Malmesbury (Cilt IV). (S. W. Molesworth, Dü.) London: John Bohn.
• İmer, K., Kocaman, A., & Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kant, I. (2000). Critique of the Power of Judgment. (P. Guyer, Dü., P. Guyer, & E. Matthews, Çev.) Cambridge: Cambridge University Press.
• Karabulut, F., & Ospanova, G. (2013). Örtmece Sözlerin Mantığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi. TEKE Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi(2), 122-146.
• Kierkegaard, S. (2013). Kaygı Kavramı. (T. Armaner, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Klein, E. (1966). A Comprehensive Etymological Dictionary of The English Language. Amsterdam: Elsevier Publishing Company.
• Leech, G. (1981). Semantics The Study of Meaning (2. b.). Harmondsworth: Penguin Books.
• Lefcourt, H. M., & Martin, R. A. (1986). Humor and Life Stress Antidote to Adversity. New York: Springer-Verlag.
• Long, D. L., & Graesser, A. C. (1988). Wit and Humor in Discourse Processing. Discourse Processes, 11(1), 35-60.
• Ludovici, A. M. (1932). The Secret of Laughter. London: Constable & Co Ltd.
• McDougall, W. (1903). The Theory of Laughter. Nature, 67(1736), 318-319.
• McGlone, M. S., & Batchelor, J. A. (2003, Haziran). Looking Out for Number One: Euphemism and Face. Journal of Communication, 251-264.
• Morreall, J. (1983). Taking Laughter Seriously. New York: State University of New York Press.
• Morreall, J. (2009). Comic Relief A Comprehensive Philosophy of Humor. Oxford: Wiley-Blackwell Publishing.
• Nazlı, K. (2021). Karikatür Dili – Bir İhlaller Dünyası İletişimsel Bir Değer Olarak Karikatürün Edimbilimsel ve Toplumdilbilimsel İncelmesi: Çocuk ve Yetişkin Karikatür Dergileri Örneği. (Yayımlanmamaış Doktora Tezi). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ortony, A. (1993). Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press.
• Orwell, G. (2022, Nisan 5). Politics and the English Language. The Orwell Foundation: https://www.orwellfoundation.com/the-orwell-foundation/orwell/essays-and-other-works/politics-and-the-english-language/ adresinden alındı.
• Ospanova, G. (2014). Türkiye Türkçesinde Örtmeceler. (Yayımlanmamaış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Paulos, J. A. (1980). Mathematics and Humor. Chicago: The University of Chicago Press.
• Platon. (1975). Philebus. (J. C. Gosling, Çev.) Oxford: Clarendon Press.
• Rappoport, L. (2005). Punchlines: The Case for Racial, Ethnic, and Gender Humor. Westport: Praeger Publishers.
• Raskin, V. (1985). Semantic Mechanisms of Humor. Netherlands: D. Reidel Publishing Company.
• Sanders, B. (2001). Kahkahanın Zaferi Yıkıcı Tarih Olarak Gülme. (K. Atakay, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Schopenhauer, A. (1966). The World As Will and Representation (Cilt 2). (E. F. Payne, Çev.) New York: Dover Publications, Inc.
• Seaward, B. L. (2018). Managing Stress: Principles and Strategies for Health and Well-Being (Ninth Edition b.). Boulder, Colorado: Jones & Bartlett Learning.
• Skeat, W. W. (1980). A Concise Etymological Dictionary of The English Language. New York: Perigee Books.
• Spencer, H. (1860). The Physiology of Laughter. (D. Masson, Dü.) Macmillian's Magazine, 1, 395-402.
• Suls, J. M. (1972). A Two-Stage Model for the Appreciation of Jokes and Cartoons: An Information-Processing Analysis. J. H.
• Goldstein, & P. E. McGhee içinde, The Psychology of Humor Theoretical Perspectives and Empirical Issues (s. 81-100). New York: Academic Press.
• Ullmann, S. (1966). Semantic Universals. J. H. Greenberg içinde, Universals of Language (s. 217-262). Massachusetts: The MIT Press.
• Ünlü, A. (2007). ŞİDDETE GÜLMEK: GELENEKSEL TÜRK TİYATROSUNDA ŞİDDET VE MİZAH. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 24(24), 27-41.
• Üstüner, A. (2009). Örtmece Sözlerle İlgili Terimler. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(8), 166-176.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınlan.
• Warren, B. (1992). What Euphemisms Tell Us About The Interpretation of Words. Studia Linguistica, 46(2), 128-172.
• Zengin, F. (2021). Yakınsama Çağında Hikâye Anlatmak: Transmedya Hikâyeciliği Kavramı Üzerinden “Leyla iİe Mecnun” Dizisinin İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(44), 169-190.
• Zhou, Y., & Fan, Y. (2013). A Sociolinguistic Study of American Slang. Theory and Practice in Language Studies, 3(12), 2209-2213.
• Zillmann, D. (1977). Humour and Communication: Introduction to Symposium. A. J. Chapman, & H. C. Foot içinde, It's A Funny Thing Humour (s. 291-301). Oxford: Pergamon Press.