Figurative Illustrations on Star Shaped Tiles of Anatolia Seljuk Period

Yıl 2024, , 118 - 142, 28.12.2024

Azize Melek Önder , Mustafa Kınık

https://doi.org/10.51118/konsan.2024.46

Öz

Throughout history, human beings have benefited from the art of painting to express their natural events, experiences, feelings and thoughts. Human and animal figures were painted on rock surfaces and cave walls by drawing, scraping or painting. Over time, the surfaces on which illustrations were made varied, and illustrations were made on many surfaces such as stones, walls, terracotta plates, ceramic surfaces, paper, etc. to depict thoughts, ideas and writings. Figurative illustrations, which appear on different design surfaces both in Turkish Art before Islam and in Turkish Art after Islam, were used intensively to decorate the surfaces of interior and exterior spaces, especially in the architectural works of the Anatolian Seljuk Period. Tile, which is an important decoration element in Seljuk art in Anatolia, was produced in various forms and with different tile production techniques in religious and civil architecture, mosques, masjids, madrasas, tombs, minarets, palaces, mansions and baths, and applied in exterior and interior spaces. A rich variety of colors and figures can be seen in figuratively decorated tiles, which are generally used in civil buildings, especially in Seljuk Palaces, and are associated with Pre-Islamic Turkish Art. In this research, it is aimed to discuss the figurative decorations used in star-shaped tiles seen in religious and civil architectural works of the Anatolian Seljuk Period in the context of illustration art and to introduce them to the literature in this respect.

Anahtar Kelimeler

Illustration, Graphic, Star Tile, Figure, Seljuk Tiles.

Anadolu Selçuklu Dönemi Yıldız Formlu Çinilerde Figüratif İllüstrasyonlar

Öz

İnsanoğlu tarih boyunca doğa olaylarını, yaşantılarını, duygu ve düşüncelerini ifade etmek için resim sanatından faydalanmıştır. Çizerek, kazıyarak ya da boyayarak kaya yüzeylerine ve mağara duvarlarına insan ve hayvan figürleri resimlenmiştir. Zaman içinde resimleme yapılan yüzeyler değişkenlik göstermiş, taş, duvar, pişmiş toprak levha, seramik yüzeyler, kâğıt vb. birçok yüzeye düşünce, fikir ve yazıları betimlemek amacıyla illüstrasyonlar yapılmıştır. Hem İslamiyet’ten Önceki Türk Sanatında hem de İslamiyet’ten Sonraki Türk Sanatında farklı tasarım yüzeylerinde karşımıza çıkan figüratif illüstrasyonlar özellikle Anadolu Selçuklu Dönemi mimari eserlerinde iç ve dış mekanların yüzeylerini süslemek amacıyla yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Anadolu’da Selçuklu sanatında önemli bir dekorasyon elemanı olan çini, dini ve sivil mimaride, cami, mescit, medrese, türbe, minare, saray, köşk ve hamamlarda çeşitli formlarda ve farklı çini üretim teknikleriyle üretilmiş, dış ve iç mekânlarda uygulanmıştır. Genellikle sivil yapılarda özellikle de Selçuklu Saraylarında kullanılan ve İslam Öncesi Türk Sanatı ile ilişkilendirilen figüratif süslemeli çinilerde zengin bir renk ve figür çeşitliliği karşımıza çıkmaktadır. Bu araştırmada Anadolu Selçuklu Dönemi dini ve sivil mimari eserlerinde görülen yıldız formlu çinilerde kullanılan figüratif süslemeleri illüstrasyon sanatı bağlamında ele alarak, bu açıdan literatüre kazandırmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İllüstrasyon, Grafik, Yıldız Çini, Figür, Selçuklu Çinileri.

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (2002). Gobi Çölünde ve Altay Dağlarında Kaya Üstü Tasvirler, Yeni Türkiye 46, 613-615.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Atasoy, N. (1971). Selçuklu Kıyafetleri Üzerine Bir Deneme, Sanat Tarihi Yıllığı, 9, 111-151.
• Atçeken, Z. (1994). Sultan Alâeddin Sarayı ve Konya Köşkü Hakkında, Vakıflar Dergisi 23, 103-108.
• Atıl, E. (1973). Ceramics from the World of Islam in the Freer Gallery of Art. Washington: Smithsonian Institution.
• Biray, N. (2009). 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Zaman ve İnsana Hükmetmek, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırması Enstitüsü Dergisi 39, 671-682.
• Büke, M. (1970). Analitik Geometri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Yayınları.
• Caiger-Smith, A. (1985). Lustre Pottery: Technique, Tradition and Innovation in Islam and the Western World. London: Faber and Faber.
• Chavannes E. (2020). On İki Hayvanlı Türk Takvimi, (Çev. Mustafa Baş), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Diez, E. ve Aslanapa, O. (1995). Türk Sanatı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Diyarbekirli, N. (1968), Diyarbakır Müzesindeki Tunç Sfenks, Türk Kültürü 66, 367-373.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Doğan, A. (1965). Eski Türk Tipi Hakkında, Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Türk Kültür Dergisi, 298-301.
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erol, T. (1993). Anadolu Selçuklu Çağında Figür, Kubad-Abad Çini Figürleri, Kültür Sanat Dergisi 17, 12-16.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ettinghausen, R. (1962). Arabische Malerei. Geneve: Skira Genf.
• Garfinkel, Y. (2003). Dancing at the Dawn of Agriculture, Austin: Texas University Press.
• Gikonv, J. (1991). Graphic Illustration Black and White, New York: Design Press.
• Grube, E. (1976). Islamic Pottery of the Eighth to the Fifteenth Century in the Keir Collection, London: Faber and Faber.
• Gülensoy, T. (1989). Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları. Heller, S. (1989). Sourcebook of Visual Ideas. Van Nostrand Reinhold.
• İpşiroglu, Ş. M. (1985). Bozkır Rüzgârı, Siyah Kalem, İstanbul: Ada Yayınları.
• İskenderzade, L. (2010). Anadolu Selçuklu Saray Çinilerinde İnsan Figürü. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koçer, M. (1998). Geçmişten Günümüze Türk Çini Sanatı, Yaşayan Konyalı Sanatçılar ve Eserleri. 10-30.
• Köymen, M.A. (1993) “Süleyman Şah ve Anadolu Selçuklu Devletinin Kuruluşu,” Belleten 218, 71-80.
• Kuban, D. (1993). Batıya Göçün Sanatsal Evreleri, Anadolu’dan Önce Türklerin Sanat Ortakları, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Lang, G. (2004). 1000 Tiles. 2000 Years of Decorative Ceramics. London: A&C Black, 6-7.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mülayim, S. (1989). Selçuklu Sanatında İnsan figürünün İkonografik Kaynağı, Antalya 3. Selçuklu Semineri,1-192.
• Nasr, S. H. (1992). İslam Sanatı ve Maneviyatı, (Çeviren: Ahmet Demirhan), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Oral, Z. (1953). Kubad-Abad Çinileri, Belleten 66, 209-223.
• Ödekan, A. (1993). Türkiye Tarihi (1. Cilt), İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ögel, B. (1994). Türk Mitolojisi, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Önder, M. (1997). Selçuklu Devri, Kubad-Abad Sarayı Çini Süslemeleri, Kültür Sanat Dergisi, 5, 104-107.
• Öney, G. (1967). İran Selçukluları ile Mukayeseli olarak Anadolu Selçuklularında Atlı Av Sahneleri. Anadolu (Anatolia), XI, 121- 138.
• Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
• Öney, G. (2007). Doğu’dan Batı’ya İslam Sanatından Türk Çini ve Seramiklere Uzanan Miras. (Editörler: Gönül Öney ve Zehra Çobanlı). Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 11-23.
• Öney, G. ve Erginsoy, Ü. (1998). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Schlumberger, D., Berre, M. L., Gardın, J. C. ve Casal, G. (1963). Lashkari Bazar: Une Résidence Royale Ghaznevide et Ghoride. Paris: Diffusion de Boccard, 1A.
• Somuncuoğlu, S. (2011). Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler. (3. Baskı). İstanbul: At-Ok Yayınları.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2005). “Çini,” Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, (8.Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Turan, O. (1994). Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tümer, H. (2018). Doğu Toros Petroglifleri: Tırşin Yaylası ve Çevresi, Anadolu Araştırmaları An-AR 21, 21-41.
• Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişimi, (2. Baskı), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yılmaz, M. (1999). Anadolu Selçuklu Saray ve Köşklerinde Kullanılan Figürlü Çinilerin Resim Sanatı Açısından İncelenmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zeegen, L. (2009). What is Illustration? Switzerland: Roto Vision.