ÜÇÜNCÜ SİNEMA’YA ERDEN KIRAL FİLMLERİ ÜZERİNDEN BİR BAKIŞ: KANAL VE BEREKETLİ TOPRAKLAR ÜZERİNDE

Yıl 2019, Sayı: 2, 15 - 32, 27.12.2019

Mehmet Ali Sevimli

Öz

1960’larda
Latin Amerika’da Hollywood’un ticari sinema anlayışına bir tepki olarak ortaya
çıkan Üçüncü Sinema, günümüze kadar kapsamını büyüterek gelmiştir. 1960’ların
siyasi kaos ortamında düşük bütçeli filmler ve radikal manifestolarla ortaya
çıkan Üçüncü Sinema, gelişmekte olan tüm üçüncü dünya ülkelerinde karşılık
bulmaya başlamıştır. Latin Amerika’da Fernando Solanas, Octavio Getino ve Julio
Garcia Espinosa gibi yönetmenlerin başını çektiği Üçüncü Sinema, içinde politik
sinemanın da unsurlarını barındırarak muhalif bir sinema anlayışının ortaya
çıkmasını sağlamıştır. 1945’te Endonezya ve Vietnam, 1946’da Filipinler’in
bağımsızlıklarını ilan etmeleri; Çin ve Küba devrimleri, Üçüncü Sinema’nın ürün
vereceği bir atmosfer yaratmıştır. Giderek halkasını genişleten Üçüncü Sinema
hareketleri, 1960’lı yıllardan itibaren Türkiye’de de etkisini göstermeye
başlamıştır. Türkiye’de Üçüncü Sinema’nın ilk etkileri “toplumsal gerçekçi”
olarak bilinen filmlerde kendisini göstermiştir. Daha sonraki dönemlerde ise 1960
ve 1980 askeri darbelerinin de etkisiyle Üçüncü Sinema’ya örnek teşkil edecek
politik filmler yapılmıştır. Bu tarzda film üreten yönetmenlerden birisi de
Erden Kıral’dır. Bu çalışmada, Fernando Solanas ve Octavio Getino’nun Üçüncü
Sinema Manifestosu ve Willemen’in Üçüncü Sinema kriterleri üzerinden Erden
Kıral’ın ürettiği filmler, betimsel analiz yöntemiyle incelenerek “Üçüncü
Sinema” kuramı bağlamında tartışılmıştır. Çalışmayla amaçlanan, yukarıda
bahsedilen yönetmen ve kuramcıların Üçüncü Sinema kıstasları üzerinden, Erden
Kıral filmlerinin ne derecede Üçüncü Sinema örneği olarak görülebileceğini
saptamaktır. İnceleme sonucunda Erden Kıral filmlerinin Solanas Getino ve Willemen’in
Üçüncü Sinema kriterlerine uyum sağladığı sonucuna varılmıştır.   

Anahtar Kelimeler

Üçüncü Sinema, Politik Sinema, Türk Sineması, Erden Kıral

Kaynakça

• Akşin, S. (1995). Çağdaş Türkiye Tarihi-4 1908-1980. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Armaoğlu F. (1993). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914-1990. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Armes, R. (2011). Üçüncü Dünya Sineması ve Batı. (Çev. Zahit Atam). İstanbul: Doruk Yayınları.
• Biryıldız, E. (2016). Sinemada Akımlar. İstanbul: Beta Yayınları.
• Buchbaum, J. (2007). Üçüncü Sinemaya Yakından Bir Bakış. (Çev. Evrim Kaya), (Derleyenler: Esra Biryıldız ve Zeynep Çetin Erus). Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması. İstanbul: Es Yayınları. 51-73.
• Chanan. M. (1997). The Changing Geopraphy of Third Cinema. From Screen Special Latin American Issue. 38 (4). 841-850
• Erus, Z, Ç. (2007). Manifestolardan Günümüze Üçüncü Sinema Tartışmaları. (Derleyenler: Esra Biryıldız ve Zeynep Çetin Erus). Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması. İstanbul: Es Yayınları. 19-51.
• Erus, Z, Ç. (2016). Üçüncü Sinema Kuramı ve Pratiği. (Editör: Zeynep Özarslan). Sinema Kuramları-2 İstanbul: Su Yayınevi. 93-129.
• Esen, Ş, K. (2007). Türkiye’de Üçüncü Sinema. (Derleyenler: Esra Biryıldız ve Zeynep Çetin Erus). Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması. İstanbul: Es Yayınları. 310-355.
• Esen,Ş. (2000). 80’ler Türkiye’sinde Sinema. İstanbul: Beta Yayınları.
• Espinosa, J. G. (1997). For an Imperfect Cinema. New Latin American Cinema, 1. 71-82.
• Gabriel, T, H. (2007). Üçüncü Dünya Filmlerine İlişkin Bir Kurama Doğru. (Çev. Gülüm Şener), (Derleyenler: Esra Biryıldız ve Zeynep Çetin Erus). Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması. İstanbul: Es Yayınları. 106-137.
• Gerima, H. (2007). Üç Köşeli Sinema, Oyuncakları Kırmak ve Dinknesh Luchy’e Karşı. (Çev. Zeynep Çetin Erus), (Derleyenler: Esra Biryıldız ve Zeynep Çetin Erus). Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması. İstanbul: Es Yayınları. 73-106.
• Odabaş, B. (2013). Fransız Siyasal Sineması. İstanbul: Es Yayınları.
• Scognamillo, G. (1998). Türk Sinema Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi
• Shohat, E ve Stam, R. (1994), Unthinking Eurocentrism:Multiculturalism and the Media, London, Routledge.
• Solanas, F. ve Gettino, O. (2008). Üçüncü Bir Sinemaya Doğru, (Derleyenler: Burak Bakır, Yörükhan Ünal, Sali Saliji). Sinemasal Yazılar-1. Ankara: Orient Yayıncılık. 167-195.
• Stam, R. (2014). Sinema Teorisine Giriş. (Çev. Selda Salman ve Çiğdem Asatekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Wayne, M. (2009). Politik Film. (Çev. Ertan Yılmaz). İstanbul: Yordam Kitap.
• Willemen, P. (1987). The Third Cinema Question: Notes and Reflections, Framework: The Journal of Cinema and Media, No. 34, To the Memory of Claire, Johnston Drake Stutesman: Wayne State University Press.