Kuytulardaki Gözetimden Kolektif Paranoyaya: Kör Noktada Filmine Sosyopsikanalitik Bir Bakış

Yıl 2024, Sayı: 7, 281 - 304, 28.12.2024

Hasan Hüseyin Toydemir , Enderhan Karakoç

https://doi.org/10.51118/konsan.2024.54

Öz

Kolektif paranoya, sosyal, siyasal ve kültürel yapısıyla bireyi, toplumla kurduğu ilişkide ve kendi yalnızlığında bile etkisi altına alabilen bir fenomen olarak kabul edilmektedir. Sanılanın aksine toplumu oluşturan bireylerin kişisel paranoyalarının toplamı değildir. Egemenin, iktidarın ya da otoritenin toplumsal alana yansımalarından doğan hatta bu yansımaları doğuran küçük otoriteler aracılığıyla çoğaltılan ve güçlenen bir olgudur. Sonuçları ise kendini, en özel alanı olan evinde dahi güvende hissetmeyen bir toplum olarak özetlenebilir. Yönetmenliğini Ayşe Polat’ın yaptığı 2023 yapımı Kör Noktada filminde ise kolektif paranoya, toplumsal hafızanın yok edilmesiyle tetiklenen bir fenomen olarak işlenmektedir. Bu çalışmanın amacı da bu film özelinde, kolektif paranoyanın sosyolojik ve psikanaltik kökenlerini ortaya koymaya çalışmaktır. Çalışmada paranoyanın kolektif boyutu için sosyolojik, bireysel boyutu için ise psikanalitik çözümleme yöntemi kullanılmıştır. Bu nedenle çalışmanın yöntemi için sosyopsikanalitik bir yaklaşım ifadesi tercih edilmiştir. Filmin analizi sonucunda, toplumsal hafıza üzerinde kurulan baskı kadar küçük otoriteler aracılığıyla yürütülen denetim ve gözetim mekanizmalarının da kolektif paranoyanın oluşmasında etkili olduğu anlaşılmaktadır. Bu sonuç doğrultusunda; belirsizlik ve kimseye güvenmeme gibi karakteristikleri ön plana çıkan kolektif paranoyanın, sadece çalışmaya konu olan film özelinde değil, pek çok sanat eserinde gözlemlenebileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kolektif Paranoya, Türk Sineması, Sosyopsikanalitik Çözümleme, Kör Noktada, Toplumsal Hafıza

From Surveillance in the Nooks to Collective Paranoia: A Sociopsychoanalytical Approach to the Film In the Blind Spot

Öz

Collective paranoia, with its social, political and cultural structure, is recognised as a phenomenon that can affect the individual in his/her relationship with the society and even in his/her solitude. Contrary to popular belief, it is not the sum total of the personal paranoia of the individuals who build society. It is a phenomenon that arises from the reflections of the hegemon, power or authority in the social sphere, and is even multiplied and strengthened through the small authorities that give rise to these reflections. The results can be summarised as a society that does not feel safe even in its most private space, its home. In the 2023 film In The Blind Spot, directed by Ayşe Polat, collective paranoia is treated as a phenomenon triggered by the destruction of collective memory. The aim of this study is to reveal the sociological and psychoanalytic origins of collective paranoia in this film. In the study, sociological analysis method was used for the collective dimension of paranoia and psychoanalytic analysis method was used for the individual dimension. For this reason, a sociopsychoanalytical approach was preferred for the methodology of the study. As a result of the analysis of the film, it is understood that the control and surveillance mechanisms carried out through small authorities are as effective in the formation of collective paranoia as the pressure on social memory. In line with this result; it is thought that the collective paranoia, whose characteristics such as uncertainty and not trusting anyone, can be observed not only in the film that is the subject of the study, but also in many works of art.

Anahtar Kelimeler

Collective Paranoia, Turkish Cinema, Sociopsychanalytical Analysis, In the Blind Spot, Collective Memory

Kaynakça

• Bauman, Z., & Lyon, D. (2016). Akışkan Gözetim. (E. Yılmaz, Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Bayhan, V. (2014, Ekim 23). Yeni Toplumsal Hareketler ve Gezi Parkı Direnişi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), s. 23-58. https://doi.org/https://doi.org/10.20493/bt.15516
• Benjamin, W. (2014). Fotografinin Küçük Tarihi. (B. Tanyeri, Çev.) AltıKırkBeş Yayınları.
• Bentham, J. (1995). The Panopticon Writings. (M. Božovič, Dü.) Verso.
• Bloch, E. (1991). Heritage of Our Times. (N. Plaice, & S. Plaice, Çev.) Polity Press.
• Brüne, M. (2024). Evrimsel Psikiyatri ve Psikosomatik Tıp: Psikopatolojinin Temelleri. (A. S. Bilgez, C. Başer, & P. Deniz, Çev.) Psikonet Yayınları.
• Büte, E. B. (2024, Ocak 18). Ayşe Polat ile Kör Noktada Üzerine Söyleşi: ‘Yüksek Sesli Sessizlik’. İstanbul. Mart 23, 2024 tarihinde https://altyazi.net/soylesiler/ayse-polat-ile-kor-noktada-uzerine-soylesi/ adresinden alındı
• Bynum, W. (2008). The History of Medicine: A Very Short Introduction. Oxford University Press. Canetti, E. (2006). Kitle ve İktidar. (G. Aygen, Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Canöz, K., İrez, B., & Kaya, K. K. (2023). Halkla İlişkiler, Yapay Zekâ Ve Hegemonya: Eleştirel Bir Değerlendirme. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi(11), 335-352. https://doi.org/10.54557/karataysad.1312694
• Cullen, W. (1808). A Methodical System of Nosology. Cornelius Stratevant.
• Çankı, M. N. (2021). Büyük Felsefe Lugatı Cilt 3 (P-Z). İz Yayıncılık.
• Çelgin, G. (2011). Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. Kabalcı Yayınevi.
• Çoban, B. (2016). "Gözün İktidarı" Üzerine. J. Bentham, C. Pease-Watkin, S. Werret, B. Çoban, Z. Özarslan, B. Çoban, & Z. Özarslan (Dü) içinde, Panoptikon: Gözün İktidarı (B. Çoban, & Z. Özarslan, Çev., s. 111-138). Su Yayınevi.
• Dauvé, G., & Nesic, K. (2012). Demokrasinin Ötesinde. (İ. Kahraman, Çev.) Sel Yayıncılık.
• Diken, E. T. (2015, October 22). Ulak (The Messenger): a mystic fable of Islamic messianism. Journal for Cultural Research, s. 393-406. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.1080/14797585.2015.1084817
• Dolgun, U. (2008). Şeffaf Hapishane Yahut Gözetim Toplumu. Ötüken Neşriyat.
• Ekibi, B. N. (2024, Mayıs 24). Cumartesi Anneleri'nden 1000. hafta eylemi: 1995'ten bu yana neler yaşandı, kayıp yakınları ne istiyor? Haziran 6, 2024 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/articles/cn00gdw2dv8o adresinden alındı
• Ergen, Y. (2023). Dijital Minber Kutsal Otorite: Postmodern Dijital Kültürde Din. Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
• Ergil, D. (1997). Alla Turca: "Turkey's Encounter with Herself". Ankara: Turkish Daily News Publication.
• Fairbairn, W. R. (2023). Psikanalitik Kişilik Çalışmaları. (M. Arık, Çev.) İş Bankası Kültür Yayınları.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu. (M. A. Kılıçbay, Çev.) İmge Kitabevi Yayınları.
• Foucault, M. (2002). Toplumu Savunmak Gerekir: College de France'ta Verilen Dersler. (Ş. Aktaş, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Foucault, M. (2011). Büyük Kapatılma: Seçme Yazılar. (I. Ergüden, & F. Keskin, Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2015). Biyopolitikanın Doğuşu: Collège De France Dersleri (1978-1979). (A. Tayla, Çev.) İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Freeman, D., & Freeman, J. (2008). Paranoia: The 21st-Century Fear. Oxford University Press.
• Freud, S. (2012). Günlük Yaşamın Psikopatolojisi. (Ş. Yeğin, Çev.) Payel Yayınevi.
• Freud, S. (2021). Amatör Psikanalizi 1926. (K. Şipal, Çev.) Cem Yayınevi.
• Geçtan, E. (2023). Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar. Metis Yayınları.
• Howe, I. (1991, February 18). The Value of the Canon. The New Republic, s. 40-47. https://newrepublic.com/article/119442/irving-howe-value-canon-essay-literature-and-education adresinden alındı
• Jane, E. A., & Fleming, C. (2014). Modern Conspiracy: The Importance of Being Paranoid. Bloomsbury Academic.
• Kabadayı, L. (2013). Film Eleştirisi. Ayrıntı Yayınları.
• Kandinsky, W. (2015). Sanatta Ruhsallık Üzerine. (G. Ekinci, Çev.) Altıkırkbeş Yayınları.
• Kiarostami, A. (2015). Önsöz. G. Homayounpour içinde, Tahran'da Psikanaliz Yapmak (A. Mertan, Çev., s. 9-12). Everest Yayınları.
• Kuçuradi, I. (2010). Çağın Olayları Arasında. Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
• Lacan, J. (1998). The Seminar of Jacques Lacan: On Feminine Sexuality The Limits of Love and Knowledge - Book XX Encore 1972-1973. (J.-A. Miller, Dü., B. Fink, Y. Ertuğrul, & C. Turan, Çev.) W. W. Norton & Company.
• Liktor, C. (2024, Ocak 12). Kör Noktada: Saklı Gerçekler. İstanbul. Mart 26, 2024 tarihinde https://altyazi.net/yazilar/elestiriler/kor-noktada/ adresinden alındı
• Lyon, D. (2013). Gözetim Toplumu. (G. Ayas, Dü.) Sosyologca, 3(5), 76-90.
• Lyotard, J.-F. (2019). Postmodern Durum. (İ. Berkan, Çev.) BilgeSu Yayıncılık.
• McGowan, T., & Kunkle, S. (2014). Lacan ve Çağdaş Sinema. (Y. Ertuğrul, & C. Turan, Çev.) Say Yayınları.
• Mendel, G. (2000). Babaya İsyan: Sosyopsikanalitik Bir Deneme. (H. Portakal, Çev.) Cem Yayınevi.
• Mijolla-Mellor, S. d. (2012). Paranoya. (I. Ergüden, Çev.) Dost Kitabevi Yayınları.
• Morris, D. (1997). Behind the Oval Office: Winning the Presidency in the Nineties. Random House Publishing.
• Nişanyan, S. (2018). Nişanyan Sözlük: Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. Liber Plus Yayınları.
• Önderman, M. (2018). Türkiye'de Paranoid Ethos. VakıfBank Kültür Yayınları.
• Özarslan, Z. (2016). Gözün İktidarı: Elektronik Gözetim Sistemleri. J. Bentham, C. Pease-Watkin, S. Werret, B. Çoban, Z.
• Özarslan, B. Çoban, & Z. Özarslan (Dü) içinde, Panoptikon: Gözün İktidarı (B. Çoban, & Z. Özarslan, Çev., s. 139-154). Su Yayınevi.
• Özden, Z. (2014). Film Eleştirisi. İmge Kitabevi Yayınları.
• Öztat, F. (2019). Gerçeklik, İktidar ve Beden Kavramları Işığında Matrix Filmi. Selçuk İletişim Dergisi, 12(1), 312-324. https://doi.org/10.18094/josc.470432
• Preti, A., & Cella, M. (2010). Paranoia in the “Normal” Population. Nova Science Publishers.
• Robins, R. S., & Post, J. M. (1997). Political Paranoia The Psychopolitics of Hatred. Yale University Press.
• Rosanvallon, P. (2023). Popülizm Yüzyılı: Tarih, Teori, Eleştiri. (S. B. Çağlan, Çev.) Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Suner, A. (2006). Hayalet Ev: Yeni Türk Sinemasında Aidiyet, Kimlik ve Bellek. Metis Yayınları.
• Susam, A. (2021). Toplumsal Bellek ve Belgesel Sinema: 2000 Sonrası T ürkiye Belgesellerinde Gerçek - Temsil İlişkileri. Ayrıntı Yayınları.
• Torrey, E. F. (1995). Surviving Schizophrenia: A Manual for Families, Consumers and Providers. HarperPerennial Publishing.
• Toscano, A. (2013). Fanatizm: Bir Fikrin Kullanımları Üzerine. (B. Özkul, Çev.) Metis Yayınları.
• Turan, M. O. (2013). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Televizyon Haberlerinde MOBESE Görüntülerinin Kullanımı: Yeni Bir Tür mü, Kaynak mı? Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Watson, P. (2023). Fikirler Tarihi: Ateşten Freud'a. (K. Atakay, N. Elhuseyni, K. Genç, B. Pala, & B. Tırnakcı, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Wigen, E. (2024). Pandemi, Sokağa Çıkma Yasağı ve Bir İstifa: Türkiye'de COVID-19 Politikası. A. Yenen, E. J. Zürcher, A. Yenen, & E. J. Zürcher (Dü) içinde, 100 Kesitle Cumhuriyet Türkiyesi'nin 100 Yılı (A. Selman, Çev., s. 569-574). İletişim Yayınları.