Gölge Oyunundan Kitle İletişimine Arap Bacı: Değişen Mecralarda Değişen Temsiller

Yıl 2023, , 126 - 143, 28.06.2023

Can Cengiz , Fatih Çalmaz

https://doi.org/10.38155/ksbd.1168907

Öz

Bu çalışmada, Gölge Oyunu ve Orta Oyununun yan karakterlerinden biri olan Arap Bacı’nın değişen mecralarda ve kitle iletişim araçları içeriğindeki değişimi konu alınmaktadır. Türk folklor yapıtlarında ve zamanla radyo ve televizyon gibi kitle iletişim araçlarında ele alınan Arap Bacı’nın analizi, Türkiye’de, genelde kültür hayatının özelde ise folklorik kaynakların gösterdiği değişim ve gelişimin analizi için verimli bir unsurdur. Medyalar ve metinler-arası bir özellik sergileyen Arap Bacı’nın temsili, bir taraftan klişelerin varlığı, diğer taraftan ise temsilin niteliğinin değişimi ile beraber var olagelmiştir. Çalışmamız, günümüze ulaşmış orta oyunu metinleri, (rastgele belirlenmiş) örneklemimizi oluşturan 13 film ve 1 TV dizisinden toplanan bulgular eşliğinde Arap Bacı’nın temsilinin nasıl yeniden üretildiği sorusunu tematik bir analizle cevaplandırmaya çalışmaktadır. Gölge ve Orta Oyunundaki yardımcı figürlerden biri olan Arap Bacı, genelde, psikolojik bir derinlik ya da eylemlerinin neden ve sonuçları bağlamında değil, kimi klişelerin baskınlığı ile tanımlanmıştır. Türkiye’nin toplumsal yapısının değişimi ve kitle iletişiminin farklı mecralarının katkısıyla Arap Bacı karakteri de dönüşüme uğramıştır. Giderek ana karakter rolüne bürünen Arap Bacı karakteri, bu değişimin sonunda, yeterince temsil imkânı bulamamış ve günümüzde işlerliğini yitirmiş gözükmektedir.

Anahtar Kelimeler

Medyalar-arasılık, temsil, folklor, Arap Bacı, gölge oyunu

Kaynakça

• Akpınar, M. (2020). Afro-Türkler: temsiliyet, gelenek ve kimlik, folklor/edebiyat. 26(1), 73-86.
• Aksakal, E.(2014). Kültürel kimliğin inşa sürecinde melez bir kavram olarak Alevilik, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (53), 215-232.
• And, M. (1977). Dünyada ve bizde gölge oyunu. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• And, M. (2014). Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ayça, E. (1996). Yeşilçam’a bakış. Türk Sineması üzerine düşünceler (S. M. Dinçer Ed.). İstanbul: Doruk Yayınları. 129-148.
• Bauman, R. (1971). Differential identity and the social base of folklore, The Journal of American Folklore. 84(331), 31-41.
• Bhabha, H. K. (2016). Kültürel konumlanış (T. Uluç, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Boratav, P. N. (1951). The Negro in Turkish Folklore, The Journal of American Folklore, 64(251), 83-88.
• Bottomore, T. B. (1998). Toplumbilim (Ü. Oskay, Çev.), İstanbul: Der Yayınevi.
• Boyraz, Ş. (2008). Sözlü anlatıların sürekliliği üzerine düşünceler. folklor/edebiyat, 54 (2008/2), 105-118.
• Collins, P. H. (1999). Reflections on the outsider within, Journal of Career Development, 26 (1), 85-88.
• Çelikten, H. (2019). Âşıklık geleneği ve kültür değişmeleri, (Doktora Tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dalkılıç, T. (2018). Osmanlı’da ev içi hizmeti köleliğinin Türk film ve televizyon yapımlarındaki yansıması: kültürel çalışmalar yaklaşımı çerçevesinde Arap Bacı örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirkıran, C. (2011). Filmlerle Anadolu destanı yazmak. İstanbul: Derin Yayınevi.
• Duben, A. ve Behar, C. (1998). İstanbul haneleri: evlilik aile ve doğurganlık 1880 – 1940 (N. Mert, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dundes, A., ve Bronner, S. J. (2007). The meaning of folklore: The analytical essays of Alan Dundes. Utah State University. Genç, N. (2006). Nöbetçi yazılar. İstanbul: Cadde Yayınevi.
• Gökcan, M. (2016). Küşteri meydanında zaman yolculuğu geçmişten günümüze Karagöz oyunlarının toplumsal boyutu, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (3), 83-92.
• Hall, S. (1999). Encoding/Decoding. The Cultural Studies Reader (S. During, Ed.) Routledge, 507-517.
• Haviland, W. A., Herald E . L., Prins, D. W., Mcbride, B. (2018). Kültürel antropoloji (Deniz ve E. Sarıoğlu, Çev.) İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Işıkman, N. (2009). Amerikan Sinemasının ideolojik yapısı bağlamında Arap temsili, Marmara İletişim Dergisi. 14(14), 175-191. Karakoç, E. (2007). Medya aracılığıyla popüler kültürün aktarılmasında toplumsal değişkenlerin rolü. (Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kunos, İ. (1978). Türk Halk Edebiyatı. (T. Gülensoy, Çev.) Konya: Kervan Yayınevi.
• Özdemir, N. (2001). Bilim ve teknolojideki gelişmelerin köy seyirlik oyunlarına etkisi, Milli Folklor. 13(51), 119-129.
• Özdemir, Ö. (2014). Afro-Türkler, Paylaşım Kartonsan A.Ş. Yaşam Kültürü Dergisi. 18-21.
• Ryan, M. J. (2015). Outsider-Within. The Wiley Blackwell Encyclopedia of Race, Ethnicity, and Nationalism, (S. Jhon Ed.) Wiley-Blackwell. 1-2.
• Sakaoğlu, S. (2018). Gölge oyununun kişi kadrosu, Ihlamur Dergisi, 10 (67), 7-28.
• Saygılı, K. (2016, Mayıs). Gölgeler ve suretler (2010): Postmodern Karagöz (2. Bölüm). Erişim Adresi: https://www.cinerituel.com/golgeler-ve-suretler-2010-postmodern-karagoz-2-bolum/
• Siyavuşgil, S. E. (1941). Karagöz: psiko-sosyolojik bir deneme. İstanbul: Maarif Yayınları.
• Stam, R. ve Spence, L. (1983). Colonialism, racism and representation, Screen, 24(2), 2-20.
• Şen, Ö. (2007). Osmanlı’da Köle Olmak. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Thompson, J. B. (2009). Kitle iletişimi, simgesel mallar ve medya ürünleri. Sosyoloji başlangıç okumaları. (A. Giddens, Ed.). Say. 418-422.
• Yağız, N. (2009). Türk Sinemasında karakterler ve tipler: Türk Sinemasının Türk toplumuna bakışı 1950-1975 dönemi. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Film Akad, L. Ö. (Yönetmen). (1960). Yangın Var. [Film]. Türkiye: Kaynak Film Alyanak, A. (Yönetmen). (1955). Son Beste. [Film]. Türkiye: Erman Film
• Doğan, S. (Yönetmen). (1961). Gönülden Gönüle. [Film]. Türkiye: Nil Film Eğilmez, E. (Yönetmen). (1976). Süt Kardeşler. [Film]. Türkiye: Arzu Film
• Evin, S. (Yönetmen). (1959). Abbas Yolcu. [Film]. Türkiye: Roket Film
• İnanoğlu, T. (Yönetmen). (1963). Yankesici Kız. [Film]. Türkiye: Erler Film
• İnanoğlu, T. (Yönetmen). (1967). Paşa Kızı. [Film]. Türkiye: Erler Film
• Özonuk, Ş. (Yönetmen). (1957). Üç Garipler. [Film]. Türkiye: Aktunç Film
• Refiğ, H. (Yönetmen). (1965). Haremde Dört Kadın. [Film]. Türkiye: Birsel Film
• Saner, H. (Yönetmen). (1960). Gece Kuşu. [Film]. Türkiye: Arı Film
• Saydam. N, (Yönetmen). (1959). Kaderim Böyle İmiş. [Film]. Türkiye: Aktunç Film
• Saydam. N, (Yönetmen). (1961). Küçük Hanımefendi. [Film]. Türkiye: Birsel Film
• Yılmaz. A (Yönetmen). (1953). Hıçkırık. [Film]. Türkiye: Erman Film
• Televizyon programı Gökçe, G., Erkır, U., Gülyüz, A. (Yönetmen). (1988-1991). Uğurlugiller. [Tv Dizisi]. TRT