Çerkeslerde Toplumsal Yapı ve Geleneksel Yaşam Tarzı: Xabze/Habze

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 868 - 888, 20.12.2025

Rasim Bayraktar

https://doi.org/10.38155/ksbd.1730689

Öz

Kaynaklarda “Diller Dağı” olarak tanımlanan Kafkasya’da farklı etnik ve dini kimliklerin yaşadığı bilinen bir gerçektir. Karadeniz ve Hazar denizi arasında kuzeybatıdan güneydoğu yönünde uzanan coğrafyada ellinin üzerinde farklı etnik kimlik yaşamaktadır. Bu etnikler kendi içinde üç ana grupta Çerkesler, Türkler ve Ariler şeklinde kümelenmişlerdir. Kümelenen halklar, yaşadıkları coğrafyanın Yaratıcı tarafından kendilerine bahşedildiğine inanmaktadırlar. Bu inanıştan dolayı nüfusun büyük çoğunluğu atalarından miras kalan Kafkas coğrafyasında yaşamaktadırlar. Her biri kendilerine has kültürel zenginlikleriyle varlık göstermektedirler. Bu kültürel zenginliğin keşfi her zaman ilimlerin ilgi odağı olmuştur. Bu nedenle çalışmamızda bölgenin kültürel zenginliğini hem ulusal hem de uluslararası düzeyde yaşayan Çerkeslerin toplumsal yapısı ile geleneksel yaşam tarzları xabze irdelenecektir. Toplumsal yapılarındaki tabaka sistemi tanımlanmaya çalışılacaktır. Tabakaların kimlikleri, kimliklerin görevleri ve sorumlulukları incelenecektir. Tabakaların birbirleri arasındaki farklılıklar ve ilişkilere açıklık getirilecektir. Akabinde atalarından miras kalan geleneksel yaşam tarzı xabze öğretisi izah edilmeye gayret edilecektir. Xabze öğretisinin kuralları başlıklar halinde detaylandırılacaktır. Öğretinin toplum nezdindeki anlamı ve etkisi izah edilmeye çalışılacaktır. Toplumsal tabaka sistemiyle xabze öğretisi arasındaki benzerlik tespit edilmeye çaba gösterilecektir. Her iki sistemin sosyoloji literatüründeki hangi toplumsal tiple benzerlik gösterdiğine vurgu yapılacaktır. Toplumsal tiplerin benzerlik gösterdiği iyi hasletler örneklendirilecektir. Toplum arasında tabulaşan kurallara ilişkin çıkarımlar yapılacaktır. Böylece her iki yapının Çerkeslere kazandırdığı özelliklere dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Çerkesler , Toplumsal Yapı , Yaşam Tarzı , Xabze Öğretisi

Social Structure and Traditional Lifestyle in Circassians: Xabze/Habze

Öz

It is a well-known fact that different ethnic and religious identities live in the Caucasus, which is described in the sources as the “Mountain of Languages”. There are more than fifty different ethnic identities living in the geography stretching from northwest to southeast between the Black Sea and the Caspian Sea. Dec. These ethnics are grouped into three main groups in the form of Circassians, Turks and Aryans. Clustered peoples believe that the geography in which they live has been bestowed upon them by the Creator. Because of this belief, the vast majority of the population lives in the Caucasian geography inherited from their ancestors. Each of them exists with their own unique cultural riches. The discovery of this cultural richness has always been the focus of attention of the sciences. For this reason, in our study, the social structure and traditional lifestyles of the Circassians, who experience the cultural richness of the region both at the national and international levels, will be examined xabze. The strata system in their social structures will be tried to be defined. The identities of the layers, the duties and responsibilities of the identities will be examined. The differences and relationships between the layers and each other will be clarified Decently. After that, efforts will be made to explain the traditional lifestyle inherited from their ancestors, the teaching of xabze. The rules of the Xabze teaching will be detailed in headings. The meaning and impact of the teaching on society will be tried to be explained. An effort will be made to Decipher the similarity between the social strata system and the teaching of the xabze. It will be emphasized which social type both systems have similarities with in the sociology literature. The good traits that social types show similarities will be exemplified. Decrees will be made regarding the rules that are taboo among the society. Thus, attention will be drawn to the features that both structures gave to the Circassians

Anahtar Kelimeler

Circassians , Social Structure , Lifestyle , Teaching of the Xabze.

Kaynakça

• Aksamaz, N. G. (2001). Kuzey Kafkasya mitolojisi Nartlardan beri. Sorun Yayınları.
• Akalın, Ş.H. (2011). Türkçe sözlük, “Çerkez”. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Abhaz bilgin: Filozof Murat Yagan anısına, ( 2025, 14 Mart). https://abaza.org/tr/abhaz-bilgin- filozof-murat-yagan-anysyna
• Berje, A. (1999). Kafkasyalı dağlı kavimlerin kısa tasviri (M. Papşu Çev.).: Kafkas Derneği Yayınları.
• Berkok, İ. (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul Matbaası.
• Baj, J. (1969). Çerkesya'da sosyal yaşayış âdetleri. Kafkasya Kültürel Dergisi Yayınları.
• Bell, J.S. (1998). Çerkesya'dan savaş mektupları (Sedat Özden Çev.).: Kafkas Vakfı Yayınları.
• Çünatıkho, M., Paşa, Y.İ. (2002). Kafkas tarihi I (F. Huvaj Çev.).: Adige Yayınları.
• Çünatıkho, M., Paşa, Y.İ. (2009). Kafkas tarihi II evraklarım-bulduklarım (D. Erdinç Çev.).: Adige Yayınları.
• Çünatıkho, M., Paşa, Y.İ (1977). Kafkas tarihi, Kuzey Kafkasya, 40 (28-29), 21-32.
• Çuvuik, A. (Aralık-2012). Haci Brant Zekeriya’dan tarih mirası (H. Açumi Çev.).: Adige Mak Gazetesi.
• Domaniç, H. (2000). Khabardeyce kelimelerin oluşumu. Nart Dergisi, 61 (37), 37-42.
• Dedebey, Enis. (2016). Türk halkları/ Kabardeyler. Artı90 Dergisi, 16 (26), 22-34.
• Jane. B. (1988), İlk Çağlardan 1864'e Adige halkının toplumsal gelişimi. Kafdağı, 17 (28), 25-31.
• Kalaycı, İ. (2015). Tarih, kültür ve iktisat açısından Çerkesya (Çerkesler). Avrasya Etüdleri, 47/1, (74-75), 71-111.
• Kaya, A. (2011). Türkiye’de Çerkesler diasporada geleneğin yeniden icadı. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kantemur, Z. (2018). Mekân ve aidiyet ilişkisi üzerinden kimlik inşası: Kayseri Çerkesleri örneği. (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi. Kayseri.
• Karaçay-Çerkes, (2025, 10 Mart). https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-karacay-cerkes/.
• Noghumuka, Ş. (1974), Çerkes tarihi (Vasfi Güsar Çev.).: Baha Matbaası.
• Nartlar Asetin Halk Destanı, (1999) (K. Yükseler Çev.).: Yapı Kredi Yayınları.
• Namıtok, A. (2009). Çerkeslerin kökeni. (A. Çeviker Çev.).: Kafkas Derneği Yayınları.
• Neflyashıeva, N. (2025, 10 Mart) Çerkes tarzında erkek olmak, https://www.infocherkessia.com/tr/haberler/cerkesya-arastirmalari-merkezi-cam/cerkes-tarzinda-erkek-olmak.
• Neflyasheva, N. (2025, 14 Mart) Çerkes tarzında erkek olmak. https://www.infocherkessia.com/tr/haberler/cerkesya-arastirmalari-merkezi-cam/cerkes-tarzinda-erkek-olmak
• Rahmi Tuna, (2025, 17 Mart). https://www.kafpedia.org/rahmi-tuna/.
• Serbest, N. (2012). Yaşayan efsane xabze. Phenexs Yayınevi.
• Tavkul, U. (2009). Kafkasya gerçeği. Selenge Yayınları.
• Tavkul, U. (2001). Osmanlı Devleti’nin Kafkas muhacirlerinin kölelik kurumuna yaklaşımı. Bilig Dergisi, 17 (35-36), 33-54.
• Tuna, R. (2009). Adige etiği ve etiketi. As Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri, (2025, 15 Mart). “Çerkez”, https://sozluk.gov.tr/.
• Wixman, R. (1999). Sovyetler Birliği’nde etnik kimlik terim ve konseptler. Kafkasya Yazıları, 7, (18.20),18-35.
• Yağan, M. (t.y.). Kabze Toplumu (Bahri Kazbek Çev.).: Tley Yayınları.
• Yılmaz, K. (2001). Çerkes Töresi (Xabze), İstanbul: Apra Yayıncılık.
• Yılmaz, A. (1994). Etnik ayrımcılık: Türkiye, İngiltere, Fransa, İspanya. Vadi Yayınları