Türk Devletleri Teşkilatı Bağlamında Ekonomik Entegrasyon: Teorik Modeller, Entegrasyon Türleri ve Yeni Bölgeselcilik Perspektifinden Bir Analiz

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 912 - 932, 20.12.2025

Sharifa Giritlioglu

https://doi.org/10.38155/ksbd.1730720

Öz

Bu çalışma, Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) ekonomik entegrasyon sürecini kavramsal modeller ve kuramsal yaklaşımlar temelinde ele almayı amaçlamaktadır. Ekonomik entegrasyonun aşamaları ve türlerine ek olarak, yeni bölgeselcilik teorisi çerçevesinde TDT’nin mevcut entegrasyon seviyesi, kurumsal kapasitesi ve bölgesel rolü kapsamlı bir şekilde değerlendirilmektedir. Balassa’nın entegrasyon düzeyleri ve Viner’in gümrük birliği teorisinden hareketle yapılan inceleme, TDT’nin henüz serbest ticaret bölgesi öncesi bir aşamada konumlandığını, ancak artan siyasi irade, kültürel yakınlık ve stratejik iş birliklerinin bu yapıyı ileriye taşıyabilecek güçlü bir potansiyel sunduğunu ortaya koymaktadır. Yeni bölgeselcilik yaklaşımı, TDT’yi yalnızca ekonomik bir yapı değil; aynı zamanda siyasi, kültürel ve jeopolitik yönüyle çok katmanlı bir bölgesel bütünleşme girişimi olarak değerlendirilmeye imkân tanımaktadır. Çalışmanın sonunda, entegrasyonun sürdürülebilirliği için altyapı projeleri, kurumsal uyum, işgücü hareketliliği ve çok taraflı yönetişim mekanizmalarına ilişkin politika önerileri sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Devletleri Teşkilatı , ekonomik entegrasyon , yeni bölgeselcilik , entegrasyon aşamaları , kurumsal uyum

Economic Integration in the Context of the Organization of Turkic States: An Analysis from the Perspective of Theoretical Models, Integration Types, and New Regionalism

Öz

This study examines the economic integration process of the Organization of Turkic States (OTS) through a conceptual and theoretical framework, beyond the models and stages of economic integration, and it also draws upon the theory of new regionalism to assess the OTS’s current integration level, institutional capacity, and regional significance. Grounded in Balassa’s integration stages and Viner’s customs union framework, the analysis suggests that the OTS is still positioned below the level of a free trade area. Nevertheless, a combination of growing political commitment, shared cultural foundations, and strategic collaboration reveals a promising potential for deeper integration. Viewed through the new regionalism approach, the OTS emerges not solely as an economic entity but as a multifaceted initiative encompassing political, cultural, and geopolitical dimensions. The study concludes with policy recommendations focused on infrastructure development, institutional harmonization, labour mobility, and multi-actor governance to enhance the sustainability of regional integration.

Anahtar Kelimeler

Organization of Turkic States , economic integration , new regionalism , stages of integration , institutional harmonization

Kaynakça

• Akçapa, M. (2023). Türk Devletleri Teşkilatı’nın tarihsel gelişimi: Teşkilatın dünü, bugünü ve yarını. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 473-491. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1223099
• Akçura, Y. (2015). Türkçülüğün tarihi. Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Anadolu Ajansı. (2025a). Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev: “2024’te TDT üyesi ülkelerin karşılıklı ticaret hacmi 45 milyar doları aştı”. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/enerjiterminali/genel/kazakistan-cumhurbaskani-tokayev-2024te-tdt-uyesi-ulkelerin-karsilikli-ticaret-hacmi-45-milyar-dolari-asti/46615
• Anadolu Ajansı. (2025b). Türkiye 5 yılda Türk cumhuriyetlerine ihracatını ikiye katladı. Anadolu Ajansı. https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiye-5-yilda-turk-cumhuriyetlerine-ihracatini-ikiye-katladi/3486324
• Aydilek, E. (2022). Türk Devletleri Teşkilatının siyasi ve ekonomik potansiyeli. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 5(3), 716-728. https://doi.org/10.33712/mana.1192419
• Balassa, B. (1961). The theory of economic integration: C. 1st Edition. Routledge. 9780203805183
• Balassa, B. (1976). Types of Economic Integration. Içinde F. Machlup (Ed.), Economic Integration: Worldwide, Regional, Sectoral (ss. 17-40). Palgrave Macmillan UK. https://doi.org/10.1007/978-1-349-02571-8_2
• Bekenov, A. (2023). Organization of Turkic States, economic aspects [Study Programme: Economics and Management]. University of Finance and Administration.
• Börzel, T. A. (2012). Comparative regionalism: European integration and beyond. İçinde W. Carlsneaes, B. A. Simmons, & T. Risse (Ed.), Handbook of international relations (C. 2, ss. 503-530). Sage Publications.
• Çetinkaya, A. F., & Demirel, N. (2024). Analyzing the impact of the organization of Turkic states on the foreign trade of member countries. Cogent Social Sciences, 10(1), 2288370. https://doi.org/10.1080/23311886.2023.2288370
• Çınar, Y., & Uzun, Y. U. (2023). Köklü geçmişten güçlü geleceğe Türk Devletleri Teşkilatı: Küresel ekonomik-siyasal potansiyeli ve teşkilatın geleceğine dair öngörüler. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(Özel Sayı), 141-156. https://doi.org/10.33206/mjss.1296831
• Demir, C. (2022). The Organization of Turkic States: Implications for the Regional Balance of Power. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 39-71. https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1104776
• Dogalov, A., Kairanbekov, B., & Mussirov, G. (2020). Mustafa Shokay about cooperation in Turkestan region and Kazakhstan. ECONOMIC Series of the Bulletin of the L.N. Gumilyov ENU, 2, 16-22. https://doi.org/10.32523/2079-620X-2020-2-16-22
• Erendor, M. E. (2023). Türk dünyasında güncel sorunlar ve Türk Devletler Teşkilatı. Nobel Yayıncılık.
• Gidadhubli, R. G. (1993). Economic transition in Central Asia. World Affairs: The Journal of, 2(3), 55-57.
• Giritlioglu, S. (2024). Türk Devletler Teşkilatı’nın ulus inşa politikaları: Kazakistan örneği. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 24(3), 1152-1171. https://doi.org/10.11616/asbi.1516668
• Giritlioglu, S. (2025). A comparative analysis of the energy policies of China and Russia in Kazakhstan. Bilig, 112, 33-61. https://doi.org/10.12995/bilig.7772
• Gökalp, Z. (2014). Türkçülüğün esasları. Ötüken Neşriyat A.Ş.
• Haas, E. (1958). The Uniting of Europe: Political, social, and economic forces 1950-1957. Stanford University Press.
• Hanayi, Ö. (2023). Türk Devletleri Teşkilatı: Bölgesel iş birliği ve bütünleşme yolundaki yeni ufuklar. Akhmet Yassawi University Eurasian Research Institute. https://www.eurasian-research.org/publication/turk-devletleri-teskilati-bolgesel-is-birligi-ve-butunlesme-yolundaki-yeni-ufuklar/?lang=tr
• Hekimoğlu, V. S. F. (2018). Türkiye’nin fikir aleminde etkin bir Azerbaycan Türki: Hüzeyinzade Ali Turan. 769-773.
• Hettne, B. (2009). Thinking about Development. Development Matters. Zed Books.
• Hosny, A. S. (2013). Theories of Economic Integration: A Survey of the economic and political literature. International Journal of Economy, Management and Social Sciences, 2(5), 133-155.
• Kazancı, B. A. (2025). Türk Devletleri Teşkilatının Türkiye ihracatına etkisinin çekim modeli ile analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 56, 232-246. https://doi.org/10.52642/susbed.1534304
• Keşikçi, N. S., & Karaman, Ö. F. (2023). Türk Devletleri Teşkilatı ve üyelerin katılım süreçleri: KKTC ve Türkmenistan gözlemci üyeleri. Genç Akademisyenler Birliği Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 12-27.
• Mattli, W. (1999). Explaining regional integration outcomes. Journal of European Public Policy, 6(1), 1-27. https://doi.org/doi:10.1080/135017699343775
• Ministry of Trade of the Republic of Türkiye. (2024). Trade Among Organization of Turkic States Members Rises to $42 Billion. Ministry of Trade of the Republic of Türkiye. https://ticaret.gov.tr/haberler/turk-devletleri-teskilati-uyeleri-arasindaki-ticaret-42-milyar-dolara-yukseldi
• Organization of Turkic States. (2021). Turkish World 2040 Vision. Organization of Turkic States. https://www.turkicstates.org/tr/haber/turk-dunyasi-2040-vizyonu
• Organization of Turkic States. (2023). The Organization of Turkic States (TDT) held the second meeting of the Trade Facilitation Committee online. Organization of Turkic States.
• https://www.turkicstates.org/tr/haber/turk-devletleri-teskilati-tdt-ticaretin-kolaylastirilmasi-komitesinin-ikinci-toplantisini-cevrimici-gerceklestirdi
• Organization of Turkic States. (2025a). Organization of Turkic States History. Organization of Turkic States. https://www.turkicstates.org/tr/organizasyon-tarihcesi
• Organization of Turkic States. (2025b). Organization of Turkic States Summits. Organization of Turkic States. https://www.turkicstates.org/tr/zirveler
• Organization of Turkic States. (2025c). Union of Turkish Chambers of Commerce and Industry. Organization of Turkic States. https://www.turkicstates.org/tr/partner-detay/tcci-tr
• Özer, Ç. (2023). The Organization Of Turkic States- From Past To Present. Balkan and Near Eastern Journal of Social Sciences, 09(Special Issue), 150-161.
• Purtaş, F. (2023). The Organization of Turkic States in the Post-Pandemic World Order. World Politics in the Age of Uncertainty, 103-113. https://doi.org/10.1007/978-3-031-39607-6_9
• Rakhmatov, M. (2023). Political activity of Mustafa Shokay and Ahmed Zaki Validii in Turkestan. SGS-Engineering and Sciences, 2(2).
• Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs. (2025). Organization of Turkic States: International organization profile. Republic of Türkiye Ministry of Foreign Affairs. https://www.mfa.gov.tr/turk-konseyi.tr.mfa
• Sağlam, S. (2019). İsmail Gaspıralı’da millet ve milliyetçilik. 8(24).
• Sandalcılar, A. R., & Cihan, K. A. (2023). Türk Devletleri Teşkilatı üye ülkeleri arasında Türkiye’nin rekabet gücü. Business and Politics.
• Schiff, M. W., & Winters, L. A. (2003). Regional integration andDevelopment. World Bank Publications. Söderbaum, F. (2016). Rethinking regionalism. Palgrave Macmillan UK.
• Stone Sweet, A., Sandholtz, W., & Fligstein, N. (2001). The institutionalization of Europe. Oxford University Press.
• Türk Devletleri Teşkilatı. (2025). Türk Yatırım Fonu. Türk Devletleri Teşkilatı. https://www.turkicstates.org/tr/partner-detay/turk-yatirim-fonu
• Türkiye Economic, Political and Strategic Research Center. (2025). What is the Organization of Turkish States? Its Institutional Structure and Objectives. TESAM Online Academy Research Center. https://www.tesamakademi.com/index.php?route=extension/blog&blog_id=8
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2024). Dış ticaret istatistikleri. TÜİK. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri-Aralik-2024-53538
• Viner, J. (1950). The Customs Union Issue. Oxford University Press. https://books.google.kz/books?hl=ru&lr=&id=eHlCAgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=viner+1950+the+customs+union+issue&ots=O-ob5xH52A&sig=l9J9dCCK83qrX1XN77ZVHVzRtlg&redir_esc=y#v=onepage&q=viner%201950%20the%20customs%20union%20issue&f=false