MUHAMMED B. ABDULMELİK ED-DEYLEMÎ’NİN (V.589/1193) KİTÂBÜ TASDÎKI’L-MAÂRİF ADLI İŞARÎ TEFSİRİNDE SALİH KUL-MÛSÂ KISSASI BAĞLAMINDA MÜRŞİD-MÜRİD MÜNASEBETİ

Yıl 2011, Sayı: 17, 33 - 56, 01.06.2011

Yahya Yaşar

Öz

İnsanın melekî yönlerini inkişaf ettirme, sathi olan kulluk
şuurunu derinleştirme ve kâmil mu’min hedefine ulaşma yollarından
birisi, usta bir rehber ve yol göstericiye tabi olmaktır.
Dervişlerin, diğer bir ifadeyle müridlerin, tarikatın seyru sülük
esaslarına göre yetiştirilmesi ve takibi gerekmektedir. Neticenin
hâsıl olması ise ancak mürşid –mürid münasebetinin sağlıklı
işlemesi ile mümkün olacaktır. Bu sağlıklı işleyişi sağlama adına
sûfî mütefekkir Muhammed b. Abdulmelik ed-Deylemî Kitâbü
Tasdîkı’l-Maârif adlı işarî tefsirinde Kehf sûresinde geçen HızırMûsâ
kıssasından yola çıkarak çeşitli kurallar ortaya koymuş-
tur. Makalemizde hem bu kuralları hem de Kıssanın işari tefsirini
eserde geçtiği şekliyle özetle vermeye gayret gösterdik.

Anahtar Kelimeler

Deylemî, isârî, kıssa, Hızır, Mûsâ

Kaynakça

• AFÎFİ, Ebu’l-Âlâ, et-Tasavvuf, İz yayıncılık 2003.
• ALBAYRAK, İsmail Kur’ân ve tefsir açısından Hızır Kıssası ve Ledün İlmi, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları: (İslam Düşüncesinde Gayb Problemi-I), 2003, cilt: V, sa- yı:39
• ÂLÛSÎ, Ebü’s-Senâ Şihabuddîn Mahmûd, Rûhu’l-Ma’ânî, Daru İhyâi’t-Türâsi’l-İslamî, Beyrut (t.y.).
• BURSEVİ, İsmail Hakkı, Ruhu’l-Beyan, İstanbul 1389.
• CEBECİOĞLU, Ethem Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul 2005,
• EBU’S-SUUD, Irsadü'l-Akli's-Selim ila Mezaya'l-Kitabi'l- Kerim, Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabiyye, ts.
• ED-DEYLEMÎ, Muhammed B. Abdulmelik (V.589/1193) Kitâbü Tasdîkı’l-Maârif, Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni Cami, nr.57.
• _______, Mühimmatü’l- Vasilîn, Süleymâniye Ktp, Şehit Ali Paşa böl., D. No:1346.
• EL-HUCVİRÎ, Ali b. Osman el-Cüllâbî, Keşfü’l-Mahcûb, Terc.: Süleyman Uludağ, (Hakîkat Bilgisi), Dergah yayınları,İstanbul 1982.
• KARA, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergah Yayınları, İstanbul 1995.
• EL-KURTUBİ, Ebu Abdillah Muhammed el-Ensari el- Câmiu’li-Ahkmi’l-Kur’an, Riyâd (t.y.).
• Dâru’l-‘Alemil-Kütüb,
• KUŞEYRÎ, er-Risâleti’l-Kuşeyriye, Daru’ş-Şa’b, Kahire 1989.
• KUTUB, Seyyid, Fi Zilâli’l-Kur’ân, Daru’ş-Şurûk, Kahire 1992. EN-NESEFÎ, Abdullah İbn ve Mahmud Beyrut: Medârikut-Tenzîl Hakâiku’t-Te’vîl,
• Daru’n-Nefâis, Beyrut 1996.
• ÖZTÜRK, Mustafa, Bilge Kul-Mûsâ Kıssası ve İslam Kül- türünde Hızır Mitosu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, sayı: 14-15, ER-RÂZÎ, Fahru’d-Din
• Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru’l-Fikr, (y.y.)1981.
• SABÛNÎ, Muhammed Ali, Safvetu’t-Tefâsir,Dersaâdet yy.
• , et-Tıbyân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut 1985.
• SÜHREVERDİ, Şihabuddîn, Avârifü’l-Me’arif (Marifet İh- sanları), çev. Yahya Pakiş, Dilaver Selvi,Ümran Ya- yınları,İstanbul 1988.
• ES-SÜLEMÎ, Ebu Abdirrahman Tasavvufun Ana İlkeleri- Sülemi’nin Risaleleri-çev. Süleyman Ateş, AÜ Ba- sımevi, Ankara 1981.
• ŞENGÜL, İdris, Kur’ân Kıssalarının Tarihî Değeri, Diyanet İlmi Dergi, 1996, cilt: XXXII, sayı: 4.
• EŞ-ŞEVKÂNÎ, Ali b. Muhammed, Fethü’l-Kadîr, Dâru’l- Vefâ, (y.y.)1994.
• ET- TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd Câmiu’l-Beyan An Te’vili Âyi’l-Kur’ân, Dâru’l-Hicr, Kahire 2001.
• İBNÜ’L-ARÂBÎ, el-Futühâtü’l-Mekkiyye, Daru’l-Kütübi’l- Arâbiyye, Mısır ty,
• ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul 1991.
• , İşârî tefsir” DİA, XXIII/424.
• YAZIR, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili,Azim yayı- cılık, İstanbul ty.,
• YAZICI, Tahsin “Deylem” DİA, IX. Cilt. İstanbul. 2006.
• YILMAZ, Hasan Kamil Ana hatlarıyla Tasavvuf ve tarikat- lar, Ensar Neşriyat, İstanbul 2000.
• ZEHEBÎ, Muhammed Huseyn, et-Tefsir ve’l-Müfessirûn, Beyrut t.y.,
• EZ- ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kasım Mahmûd b. Ömer el- Keşşaf ‘an Hakâiki’t-Tenzil ve ‘Uyûni’l–Ekâvîl fi vucûhi’t-Te’vîl, Metebetü’l-‘abîke, Riyad 1998.
• ZİRİKLÎ, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b.Faris ed-Dımeşkî, (1396/1976), el-A’lâm, Dâru’l- ilmi li’l-Melâyîn, Beyrut 1998.