İslâm Medeniyetinin Kırılan Dinamiği: Ahlâk

Yıl 2014, Sayı: 23, 85 - 114, 01.06.2014

İbrahim Çetintaş

Öz

Bu çalışmamızda ahlâk ilminin İslâm dinindeki konumu

ve tarihi süreçte ortaya çıkan ahlâkî algı değişiminin

Müslüman birey ve toplumun nitel karakterini ne yönde

etkilediğini araştırdık. Bu anlamda insan nefsi üzerinde

gerçekleşen ahlâkî değişim ve dönüşüm sürecinde akıl ve

iradenin hayatî bir öneme sahip olduğu anlaşılmaktadır.

İdeal olarak İslâm dininde akıl ve iradeye verilen önemde

herhangi bir problem olmamasına rağmen, zaman içerisinde

muhtelif sebeplerle bu niteliklerin ikinci plana atıldığı

görülmektedir. Tabiatıyla bu durumun Müslüman bireyi

zayıflatıcı bir rol oynadığını ifade etmek yanlış bir değerlendirme

olmayacaktır. Bunun neticesi ahlâkî yapı ile birlikte

buna bağlı gelişen diğer bütün değerler sistematiğinin

bu süreçten olumsuz yönde etkilendiğini söylemek mümkündür.

Zira akıl ve iradenin yeterince işlevsel olmadığı bir

zeminde yalnız ahlâkî bir yapının değil, aynı zamanda

genel değer üretme kapasitesini kullanabilme bakımından

etkin ve nitelikli bir kişiliğin gerçekleşmesi de güç görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslâm, Ahlâk, Akıl, İrade, Ruh, İslâm Medeniyeti

Kaynakça

• Akseki, Ahmet Hamdi, Ahlâk İlmi ve İslâm Ahlâkı, sad.: Ali Aslan Aydın, Nur Dağıtım, Ankara 1979.
• Aydın, Mehmet S., “Ahmet Hamdi Akseki’nin Ahlâk Fel- sefesi”, Ahmet Hamdi Akseki Sempozyumu, TDV Yay., Ankara 2004.
• …………, “Farabi’nin Siyasî Düşüncesinde Sa’âdet Kav- ramı”, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1976, cilt: XXI, 303-315.
• …………., Tanrı-Ahlâk İlişkisi, TDV Yay., Ankara 1991.
• Bayraktar, Mehmet, İslâm Felsefesine Giriş, AÜ İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1988.
• el-Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, I-IV, Dâru’l-Mârife, Beyrût 1982.
• ……….., The Ninety-Nine Beautiful Names of God. el- Maqsad al-asnā fī sharh asmā’ Allāh al-husnā, İng. çev.: David B. Burrell and Nazih Daher, Islamic Texts Society, Cambridge 2007.
• …………, Kimyâ-i Saâdet, haz.: Arif Pamuk, Pamuk Ya- yıncılık, İstanbul 2012.
• …………,Tehâfüt el-Felâsife (Filozofların Tutarsızlığı), çev.: Bekir Karlığa, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
• …………, El-Munkızu Mine’d-Dalâl (Dalâletten Hidayete), çev.: Yahya Pakiş, Umran Yay., İstanbul 1988.
• el-Fârâbî, Ubû Nasr, es-Siyasetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât, çev.: M. S. Aydın-A. Şener-M. R. Ayas, Büyüyenay Yay., İstanbul 2012.
• …………, “Aklın Anlamları (Risâle fî’l-Akl)”, çev.: Mahmut Kaya, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, Klasik Yay., İstanbul 2003.
• Houranî, George F., Reason & Tradition in Islamic Ethics, Cambridge University Press, Cambridge 1985.
• İbn Miskeveyh, Tehzîbu’l-Ahlâk (Ahlâk Eğitimi), çev.: A. Şener-İ. Kayaoğlu-C. Tunç, Büyüyenay Yay., İs- tanbul 2003.
• İbn Sina, Metafizik I, çev.: Ekrem Demirli-Ömer Türker, Litera Yay., İstanbul.2004.
• ……….., Risaleler (Aşkın Mahiyeti Hakkında Risale), neşr., Ahmet Ateş, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1953.
• İhvan-ı Safa Risâleleri, çev.: İ. Çalışkan-E. Uysal, Ayrıntı Yay., İstanbul 2012.
• Kant, Immanuel, Groundwork for the Metaphysic of Morals, İng. çev.: Allen W. Wood, Yale University Press, London 2002.
• Kılıç, Recep, Ahlâkın Dini Temeli, TDV Yay., Ankara 2012.
• Kındî, el-Hîle li-def’il-ahzân (Üzüntüden Kurtulma Yolları), çev.: Mustafa Çağrıcı, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., İstanbul 1998.
• Koç, Turan, İslâm Estetiği, TDV Yay., İstanbul 2009.
• Macit, Muhittin, “Ahlâk-ı Nâsıri’de Ahlâk-Psikoloji İlişkisi ve Ahlâkın Mevzusu”, Journal of Islamic Research- İslâm Araştırmaları, 2011, cilt: IV, sayı: 2, 68-74.
• Öner, Necati, “İnsan Hürriyeti ve İslâm” Felsefe Yolunda Düşünceler, MEB Yay., İstanbul 1995.
• Sunar, Cavit, İbn Miskeveyh ve Yunan’da ve İslâm’da Ah- lâk Görüşleri, AÜ İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara 1980.
• Şehristânî, Muhammed, Milel ve Nihal, çev.: Mustafa ÖZ, Litera Yay., İstanbul 2011.
• Tusî, Nasîruddin, Ahlâk-ı Nâsırî, çev.: Anar Gafarov, Zaur Şükürov, Litera Yay., İstanbul 2007.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletini İlmiye Teşki- lâtı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
• Ülken, H. Ziya, Ahlâk, Ülken Yayınları, İstanbul 2001.
• ………, İslâm Düşüncesi, Ülken Yay., İstanbul 2000.
• ………, Uyanış Devrinde Tercümenin Rolü, Ülken Yay., İstanbul 1997.
• Yazıcıolu, M. Said, Mâtürîdî ve Nesefî’ye göre İnsan Hür- riyeti Kavramı, MEB Yay., İstanbul 1997.
• Yörükân, Y. Ziya, “İslâm İlm-i Hâli”, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1952, Milli Eğitim Basımevi, cilt: 1, sayı: I, 1-22.
• ……….., “İslam Akaid Sisteminde Gelişmeler ve Mansur-i Maturidi”, AÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1953, cilt: II, sayı; 2-3, 127-142.
• Yeprem, M. Saim, “İrâde Kader ve Mes’ûliyet İlişkisi”, Kur’ân-ı Kerim’de Mes’ûliyet Sempozyumu, 2006, 391-404.