Hadis Şerhçiliğinde Farklı Bir Gelenek “İşarî Yorum”

Yıl 2014, Sayı: 23, 115 - 149, 01.06.2014

Necmeddin Şeker

Öz

İslâm tasavvufu, temelde Hz. Peygamberin hayat

tarzından esinlendiği için sûfîler Onun sünnetine bağlılık

ve hadisleri ile ilgilenme konusunda oldukça duyarlı olmuşlardır.

Bu vesileyle de sünnete ve hadis ilmine değişik

boyutlarda hizmet etmişlerdir. Bunlardan birisi de hadislere

getirdikleri işârî yorumlardır. Bu makalede eser sahibi

mutasavvıfların farklı metotlarla elde ettikleri ve hadislere

dayanarak temellendirdikleri batınî bilgileri hadis yorumunda

nasıl kullandıkları örneklerle tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şerh, Tasavvuf, İşarî

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâîl ibn Muhammed, Keşfu’l-hafâ ve muzillu’l-ilbâs ammâ iştehere mine’l-ahâdîs alâ elsineti’n- nâs, Beyrut 1988.
• Afîfî, Ebû’l-A’lâ, Tasavvuf, Trc. Ekrem Demirli, Abdul- lah Kartal, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
• ---------, İbn Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi, Trc. Mehmet Dağ, Ankara 1975.
• Aksarayî, Ahmed b. İbrâhîm, Şerh Hadis “İnnallâhe Haleke Âdeme alâ Sûretih” Süleymaniye, Lala İsmail, 163/2 (vr. 31-52); Carullah, 1084 (vr. 80-86). Albayrak, Halis, Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine: Kur’an’ın Kur’anla Tefsiri, Şule Yayınları, İstanbul 1993.
• Aliyyu’l-Kârî, Alî b. Muhammed el-Kârî, Esrâru’l- Merfûa fî’l-Ahbâri’l-Mevzûa, Tahkik: Muhammed Lütfü es- Sebbâğ, Beyrut 1986.
• Ankaravî, İsmâîl, Minhâcu’l-fukarâ, Sadeleştiren: Sa- adettin Ekici, İnsan Yayınlar, İstanbul 1996.
• --------, Şerh Hadis Erbaîn, Süleymaniye, Nafiz Paşa, 184.
• Ateş, Süleyman, İşarî Tefsir Okulu, İstanbul 1974. İs- lam Tasavvufu, Ankara 1972.
• Ay, Mahmut, Kur’an’ın Tasavvufî Yorumu, İnsan Ya- yınları, İstanbul, 2011.
• Aydın, Hüseyin, Muhâsibî’nin Tasavvuf Felsefesi, An- kara 1976.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl, el- Câmiu’s-Sahîh (I-VI), Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Bursevî, İsmail Hakkı, Kitâbu’l-hitâb, Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi, 1077.
• Câmi, Abdurrahmân, Şerh Hadis Âmâiye, Süleymani- ye Kütüphanesi, Ayasofya, 4207/4; Hacı Reşid Bey, 107/2.
• Nefahâtü’l-Üns, (Lâmiî Tercemesi, Sadeleştiren: Kâmil Candoğan-Sefer Malak), Bedir Yayınları, İstanbul 1971.
• Canlı, Mustafa, Hicri İlk Dört Asırda Hadis Şerhçiliği, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 1988.
• Cündioğlu, Dücâne, Anlamın Buharlaşması ve Kur’an, Tibyan Yayınları, İstanbul 1995.
• -------, Kur’an’ı Anlamanın Anlamı, Tibyan Yayınları, İstanbul 1995.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdillâh b. Abdirrahmân, Sünen (I-II), Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Deylemî, Şürûveyh b. Şehredâr, Kitâbu’l-Firdevsi’l- Ahbâr, Thk. Fevvâz Ahmed Zemrelî, Muhammed el- Mu’tesimbillâh el-Bağdâdî, (I-V), Beyrut 1987.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’ân es-Sicistânî, Sü- nen (I-V), Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillâh el-İsbahânî, Hilyetu’l-evliyâ ve’t-tabakâtu’l-asfiyâ (I-X), Dâru’r-Reyhân li’t-Turâs, Kahire Ts.
• Eşrefoğlu, Rûmî, Tam Müzekki’n-Nüfûs, (Tertip- Tanzim: Nedim Duru), İstanbul 1979.
• el-Ezdî, Ebû Cemre Abdullâh b. Saîd, Behçetü’n- Nüfûs (I-IV), Beyrut Ts.
• Gazâlî, Ebû Hamîd, Mişkâtu’l-Envâr (Trc. Süleyman Ateş), Bedir Yayınları, İstanbul 1966.
• ------, Ravzatü’t-tâlibîn, Trc. Ramazan Yıldız, (Tasav- vufun Esasları,) Şamil Yayınevi, İstanbul Ts.
• Görmez, Mehmet, “Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu ve Yeni Bir Metodoloji İçin Atılması Gereken Adımlar” İslamî Araştırmalar Dergi- si, Hadis-Sünnet Özel Sayısı, Sayı,1-2-3, 31-41.
• Güngör, Erol, İslam Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Yayınları, İstanbul 1982. Hâkim Tirmizî, Muhammed, Kitâbu’l-Hacc ve Esrâruhû (Thk. Hüsnü Nasr Zeydân), 1969.
• ---------, Nevâdiru’l-usûl fî Ma’rifeti Ahâdîsi’r-Rasûl, Bey- rut Ts.
• ---------, Kitabu Hatmi’l- Evliya, Thk.Osman İsmail Yah- ya, Beyrut, 1965.
• Heyet, Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi, İs- tanbul 1992.
• Hucvirî, Alî b. Osmân Cüllâbî, -Keşfu’l-mahcûb Trc. Süleyman Uludağ, İstanbul 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin, Haşiyetü Reddi’l– muhtar
• ale’d-Durri’l-muhtar, (I-VI), Trc. Ahmed
• Davudoğlu, İbn Âbidîn, (I-XVII), İstanbul 1983.
• İbn Arabî, Muhyiddîn, Fenâ Risalesi Trc. Mahmut Kanık, İz yayıncılık, İstanbul, 1991.
• --------, Mişkâtu’l-Envâr, Trc. Mehmet Demirci, (Nurlar Hazinesi), İz yayıncılık, İstanbul 1990.
• İbn Arrâk, Ebû Hasan Alî b. Muhammed el-Kinânî, Tenzîhu’ş-Şerîati’l-Merfûa ani’l-Ahbâri’s-Senîatu’l-Mevzûa (I-II), Beyrut 1981.
• İbn Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahmân, Kitâbu’l-evzûât Thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân, Beyrut 1983.
• İbn Hanbel, Ahmed eş-Şeybânî, Müsned (I-VI), Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh el-Kazvînî, Sünen (I-II), Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el- Mısrî, Lisânu’l-Arab (I-XV), Dâru’s-Sadr, Beyrut Ts.
• İbn Mübârek, Abdullâh el-Mervezî, Kitâbu’z-Zühd ve’r-Rekâik Thk. Habîbu’r-Rahmân el-A’zâmî, Beyrut Ts.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Mutasavvıfe Sözler mi, Tasavvu- fun Zaferleri mi? , İstanbul 1341.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985.
• Kâşânî, Abdurrezzâk, -Istılahâtu’s-sûfiyye, Kahire 1992.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk, Bahru’l- fevâid-, Süleymaniye, Fâtih, 697; Carullah, 995.
• --------, et-Taaruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf (Hazırlayan: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul 1979.
• Koç, Turan, Din Dili, Rey yayıncılık, Kayseri Ts.
• Konuk, Ahmed Avni, Fusûsu’l-hikem Terceme ve Şer- hi (I-IV), Hazırlayan: Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın, İstanbul 1987.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm, Risâle, Trc. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 1978.
• Lings, Martin, Tasavvuf Nedir, Akabe Yayınları, İstan- bul 1986.
• Mâlik, b. Enes, Muvatta’, Thk. Muhammed Fuad Ab- dulbaki, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• el-Mekkî, Ebû Tâlib, Kûtu’l-ulûb fî muâmeleti’l- mahbûb ve asfi tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhid, Mısır, 1318.
• Muhâsibî, el-Hâris İbn Esed, - Risâletü’l- müsterşidîn Thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Haleb 1964.
• el-Muttakî, Alî, el-Hindî, Kenzu’l-ummâl fî süneni’l- akvâli ve’l-ef’âl (I-XVIII), Beyrut 1993.
• Müslim, b. Haccâc el-Kureşî, Câmiu’s-Sahîh (I-III), Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb, Sünen (I- VIII), Çağrı Yayınları İstanbul 1992.
• Öztürk, Yaşar Nuri, - Kur’an ve Sünnete Göre Tasav- vuf, İstanbul 1979.
• Schimmel, Annemarie, Mystical Dimension of İslâm, Trc. Ender Gürol, (Tasavvufun Boyutları) Adam yayıncılık, 1982.
• Selvî, Dilaver, “Her Ayetin Bir Zâhirî Bir Batını Vardır” Hadisindeki Zahir ve Batın Kavramları Üzerine Değerlen- dirmeler, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt: 11, Sayı, 2, 2011.
• Serrâc, Ebû Nasr et-Tûsî, el-Luma’, Trc. Hasan Kâmil Yılmaz (İslam Tasavvufu), Altınoluk Yayınları, İstanbul 1996.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebûbekir, Câmiu’s-sağîr fî Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr (I-II), Mısır 1954.
• Sühreverdî, Ebû Hafs Ömer, Avârifu’l-maârif, Beyrut 1983.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân, el-Fark beyne ilmi’ş-şerîa ve’l-hakîka, Ayasofya, 4128 (vr. 139b-142b).
• -------, Hakâiku’t-Tefsîr, Sül. Köprülü, 19.
• -------, Tis’atu Kutub fî Usûli’t-Tasavvuf ve Zühd (Thk. Süleyman Ateş), 1993.
• Şeker, Necmeddin, İlk Dönem Sûfîlerinde Hadis Yoru- mu, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ba- sılmamış Doktora Tezi, Kayseri 1998.
• --------, Hadislerle Temellendirilen Tasavvufî Haller, Iğ- dır Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Ekim, 2012, Sayı 2.
• Tanevî, Eşref Ali, Hadislerle Tasavvuf, Hazırlayan: Dr. Zaferullâh Dâvûdî, Ahmet Yıldırım, Umran Yayınları, İs- tanbul 1995.
• Taftezânî, Ahmed b. Yahyâ, Şerh Hadis Erbaîn li’n- Nevevî, Sül. Reşid Efendi, 155/5.
• Taftezânî, Sa’deddîn Mes’ûd b. Ömer, Şerh Hadisi Erbaîn li’n-Nevevî, İstanbul 1316, 1323.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünen (I-V), Çağ- rı Yayınları, İstanbul 1992.
• Türcan, Zişan, Hadis Şerhçiliğinin Doğuşu ve Gelişimi, Hitit Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, C: 8, sayı 16.
• Uludağ, Süleyman, İslam Düşüncesinin Yapısı, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985.
• ---------, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1991.
• Yeşilyurt, Temel, Dinî Bilginin İmkânı, İnsan Yayınla- rı, İstanbul, 2003.
• Yıldırım, Ahmet, Temel Tasavvufî Öğretilerin Hadis- lerdeki Dayanakları, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1996.
• ---------, Hadisleri Anlamada İşarî Yorum, SDÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi (13), 13-36. Isparta, 2004.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, Tasavvufî Hadis Şerhleri ve Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Vakfı Yayınları, İstanbul 1990.