İslâm Geleneğinde Birlikte Yaşama Tecrübesi: Hulefâ-yı Râşidîn Örneği

Yıl 2016, Sayı: 27, 29 - 56, 01.06.2016

Ahmet Güzel

Öz

Hz. Peygamber’den sonra İslâm Devletini yöneten Râşid

Halifeler’in gayrimüslimlere uyguladıkları yönetim, Kur’ân ve

Hz. Peygamber’in rehberliğinde gerçekleşmiştir. Güçlü bir devletin

başkanları olarak halifeler, temel hak ve hürriyetlerden,

siyasî, dinî, ilmî-kültürel ve iktisadî hak ve hürriyetlere kadar

hayatın her alanını kapsayan konularda gayrimüslim tebaaya

müsamaha ve adaletle muamele etmişlerdir. Bu dönemde,

etnik, kültürel ve dinî yönlerden farklı olmak; sömürü, ötekileştirme

sebebi olarak görülmemiş, dolayısıyla gayrimüslim

tebaayı korkuya, endişeye sevk edecek bir algı oluşmamıştır.

Birbirlerine karşı hak ve sorumlulukları belirlenen halk, geniş

bir coğrafyada karşılıklı saygıya dayalı ilişkiler içerisinde huzurlu

bir şekilde yaşamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Hulefâ-yı Râşidîn, gayrimüslim, ötekileştirme, birlikte yaşama kültürü

Kaynakça

• Abdülkerim Zeydan, İslâm Hukûku’nda Fert ve Devlet, Stutt- gart 1977.
• Ahmed b. Hanbel (v. 241/885), el Müsned, İstanbul 1992.
• Akarsu, Murat, Hz. Osman ve Hilâfeti, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2001 (yayımlanma- mış Doktora Tezi),
• Arnold, T. W., İslâm’ın Yayılış Tarihi, (çev.: Hasan Gündüz- ler), Ankara 1982.
• Aycan, İrfan, “Emeviler Döneminde Mevali ve Zimmîlerin İdaredeki Rolü”), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXVII, s.s. (175-190) (Necdet Hammaş’ın “el- İdare fi’l-Asri’l-Emevî”, Şam 1978, adlı eserinin 337- 357 sahifelerinin tercümesi)
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya (v.279/892), Fütûhu’l-Büldân, (çev.: Mustafa Fayda), Ankara 1984.
• Buhl, Fr. “EbûBekr”, İA, İstanbul 1964, c.: IV, s.s. (12–13).
• Corci Zeydan, İslâm Medeniyeti Tarihi, (çev.: Zeki Megamiz), İstanbul 1974.
• Dârîmî, Ebû Muhammed Abdullah (v. 255/868),es-Sünen, (nşr.: Abdullah Hâşim), İstanbul 1992.
• Doğrul, Ömer Rıza, Asr-ı Saadet, (sad.: Osman Zeki Molla- mehmedoğlu), İstanbul 1978.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’âs es-Sicistânî (v. 275/888), es-Sünen, Mısır 1950.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm (v.224/838), Kitâbü’l-Emvâl, (çev.: Cemaleddin Saylık), İstanbul 1981.
• Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhim (v.182/798), Kitâbü’l-Harâc, (çev.: Muhammed Ataullah Efendi), Ankara 1982.
• Fayda, Mustafa, Hulefa-yı Râşidîn Devri, İstanbul 2014.
• _____ , “Hulefâ-yı Râşidîn Dönemi”, İslâm Tarihi, (edt.: Eyüp Baş), Ankara 2012.
• _____ , Hz. Ömer Zamanı’nda Gayrimüslimler, İstanbul 1989.
• Güzel, Ahmet,“Dört Halife Dönemi’nde Halkla İlişkiler”, İS- TEM Dergisi, sayı: 3, s.s. (245–265), Konya 2005.
• _____ , Hulefâ-i Râşidîn Döneminde İdarî Yapı (Dört Halifenin Devlet İdaresi), Konya 2011.
• Heyet, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, (edt.: Hakkı Dursun Yıldız), İstanbul 1992, c.: II
• Hitti, K. Philip, Siyâsî-Kültürel İslâm Tarihi, (çev.: Salih Tuğ), İstanbul 1989.
• Hunke, Sigrid, Avrupa’nın Üzerine Doğan İslâm Güneşi, İs- tanbul 1975.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed- Dineverî (v.276/828), Uyûnü’l-Ahbâr, Mısır, 1963, c.: I
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed el-Kazvînî (v.275/888), es-Sünen, (nşr.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî), Mısır, 1954.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed (v. 230/844) et- Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut 1975.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebi’l-Hasan Ali b. Muhammed (v.630/1232), Üsdülğabe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, (thk.: M. İbrahim el-Bennâ – M. Ahmed Aşûr), Kahire 1973.
• Ebü’l-Fazl İzzetî, İslâm’ın Yayılış Tarihine Giriş, (çev.: Cahit Koytak), İstanbul 1984.
• Kandehlevî, M. Yûsuf, (v.1384/1965), Hayatü’s-Sahâbe, (çev.: S. Gülle), İstanbul 1990.
• Kardavî, Yûsuf, Müslümanlar Gayrimüslimlere Nasıl Davran- dı?, (çev.: Beşir Eryarsoy), İstanbul 1985.
• Mahmûd Şâkir, Dört Halife, (çev.: Ferit Aydın), İstanbul 1994.
• Mantran, Robert, İslâm’ın Yayılış Tarihi, (çev.: İsmet Kayaoğ- lu), İstanbul 1976.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Hüseyin (v.346/957), Mürûcü’z- Zeheb ve Meâdinü’l-Cevher, Beyrut 1989, c.: III.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ (v.1979), Hilâfet ve Saltanat, (çev.: Ali Genceli), İstanbul b.t.y.
• _____, İslâm’da Hükümet, (çev.: Ali Genceli), Ankara, b.t.y.
• Mevlâna Şiblî, Asr-ı Saadet, (muh.: Ömer Rıza Doğrul), İs- tanbul 1977.
• Muhammed Hamidullah, Inıtıatıon a l’Islâm, Paris 1970.
• _____, İslâm Anayasa Hukûku, (edt.: Vecdi Akyüz), İstanbul 1995.
• _____, İslâm’da Devlet İdâresi, (çev.: Kemal Kuşçu), Ankara b. t.y.
• _____, İslâm Peygamberi, (çev.: Salih Tuğ), İstanbul 1990.
• Neccâr, Abdülvahhâb, el-Hulefâu’r-Râşidûn, b.y. ve b.t. y.
• en-Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu’ayb(v.279/892), es-Sünen, Mısır 1930.
• Öztürk, Levent, “İslâm Toplumu’nda Hristiyanlara Gösterilen Hoşgörü Örnekleri -İlk Beş Asır-”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 / 2001, s.s. (25-37).
• Sarıçam, İbrahim – ERŞAHİN, Seyfettin, İslâm Medeniyeti Tarihi, Ankara 2014.
• Sıddıkî, S. A., İslâm Devleti’nde Mâlî Yapı, (çev.: Rasim Öz- denören), İstanbul1973.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz, “İlk Dönem İslâm Toplumunda Gayrimüslimlerin Yeri: Haklar ve Hoşgörü”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, XXII, s.s. (99-124).
• Şiblî Numanî, Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdâresi (el- Faruk), (çev.: Talip Yaşar Alp), İstanbul 1975.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ(v. 279/892), es-Sünen, İstanbul, 1992.
• Yurdaydın, Hüseyin Gazi, “İslâm Devletleri’nde Müslüman Olmayanların Durumu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1985, c.: XXII, s. (97–110).