Halîfe Sözcüğü Bağlamında Kur’ân’da Hilâfet – Muhâlefet Münasebeti

Yıl 2017, Sayı: 29, 1 - 26, 22.06.2017

Ömer Aslan

Öz

Hilâfet ile muhâlefet kavramlarının hem etimolojik hem de semantik
açıdan halîfe kavramıyla bir
yakınlıkları söz konusudur. Ancak öyle olmakla birlikte bunlar kavram olarak
birtakım farklılıklar göstermektedirler. Hilâfet, bir yönetim ve idare etme
biçimini ifade ederken muhâlefet de bir karşı koyuş, itiraz ve reddetme
anlamlarına gelmektedir. Hilâfet müessesesinin halifenin icra alanını
oluşturması, muhâlefetin tamamen bunların dışında kaldığını göstermemelidir.
Her ne kadar zihnen hilâfetin pozitif, muhâlefetin de negatif bir çağrışım
yapması söz konusu olsa da durum her zaman böyle değildir. Amaç ve hedefine
uygun hareket edilmediği takdirde hilâfette, negatif sonuçlar ve olumsuz gelişmeler
olabileceği gibi, ilahi ilkelere muvafık olarak icra edilen bir muhâlefet de
pozitif ve olumlu gelişmelerin doğmasına sebep olacaktır. Dolayısıyla bunların
herhangi bir değer kazanması kendilerinden çok halîfenin tutum ve
davranışlarına bağlıdır. Buna göre halîfenin, hilâfetin gereklerini yerine
getirmesi durumunda kendisine yapılan bir muhâlefet negatif değerler taşırken,
gerekenleri yerine getirmemesi durumunda yapılan bir muhâlefet ise pozitif ve
yapıcı bir hüviyet kazanmaktadır.  

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Halîfe, Hilâfet, Muhâlefet, Münasebet

Connection Khilafa and Mukhalafa in the Qurʾān in the Context of Khalifa

Öz

There
is closeness between the term of ‘khilafa and mukhalafa’ and the term ‘khalifa’
both in etymological and semantic wiew. However, they are all different in
their conceptual meaning. While the word ‘khilafa’ means a kind of governing,
execution and application, ‘mukhalafa’ means resistance, opposition (objection)
and disapproval. That the institution of khilafa constitutes the khalifa’s
execution field doesn’t mean that mukhalafa is all apart from them. In spite of
the fact that khilafa seems as all positive and mukhalafa seems as all
negative, the reality is not so everytime. When he doesn’t behave in accordance
with its main goal, there may become negative outcomes and bad cases in khilafa,
and the mukhalafa which is made in accordance with celestial principles would
lead to positive and good cases. So, their value comes from the behaviour and
approachment of khalifa. In that case, when the khalifa fulfills the
necessities of khilafa, the mukhalafa opposite to him is a negative approach.
But when the khalifa doesn’t fulfiil what the khilafa needs, the mukhalafa (opposition,
objection) gains a positive and creative kind.

Anahtar Kelimeler

Qurʾān, Khalifa, Khilafa, Mukhalafa (Opposition), Connection

Kaynakça

• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’ân. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
• Akyüz, Vecdi. Kur’ân’da Siyasî Kavramlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1998.
• Âlusî, Allame el-Bağdadî. Ruhu’l-Meânî fî Tefsiri’l-Kur’ân’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesanî. 30 Cilt. Beyrut: İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 1985.
• Arslan, Rıza. “Parlamenter Yönetim Sisteminde Gölge Kabineli Muhâlefet”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 11/2, (2009): 1-16.
• Aslan, Ömer. Kur’ân’a Göre İlahî Mesaja Muhâlefet. Sivas: Asitan Yayıncılık, 2012.
• Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 539-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsîri. 21 Cilt. İstanbul: y.y., 2008.
• Beydavî, Nasıruddin Said b. Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şirazî. Envaru’t-Tenzîl ve Esraru’t-Te’vil. 5 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslamiyye, ts.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitabu’t-Ta’rifât. thk: Abdu’l-Mun’im el-Hafî. Kahire: Dâru’r-Reşâd, ts.
• Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Devellioğlu Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1993.
• Dumlu, Ömer-Elmalı. Hüseyin. Kur’ân-ı Kerim’in Türkçe Anlamı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
• Erdoğan, Recep. “Teorik Temeller ve Tarihsel Gerilimler Arasında İslam Kültüründe Siyasal Muhâlefet”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8, sy. 2 (2004): 171-189.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı Meal Tefsir. 3 Cilt. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• el-Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ el-Huseynî. Külliyyât-u Ebi’ı-Bekâ. yy. ts.
• Hamidullah, Muhammed. Le Saint Coran (Traduction et Commentaire). Maryland: Amana Corporotain, 1989.
• Işıcık, Yusuf. Kur’an Meâli, Konya: Sebat Ofset Matbaacılık, 2010.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye, 1984.
• İbn Faris, Ebu’l-Huseyn Ahmed. Mu’cemu Mekâyîsu’l-Luğa. thk: Abdu’s-Selâm Muhammed Hârûn. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 1411/1991.
• İbn Manzûr, el-İmâm el-Allâme Ebi’l-Fadl Camalüddîn Muhammed b. Mükrem el-Afrıkî el-Mısrî. “hlf”., Lisanu’l-Arab. 9: 82-87. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1410/1990.
• İbnu’l-Cevzî, Cemaluddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahman. Nüzhetü’l-A’yün fî İlmi’l-Vücûh ve’n-Nezâir. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1407/1987.
• İbnu’l-Esîr, el-İmam Mecduddîn Ebi’s-Seadet el-Mübarek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser. thk: Mahmûd Muhammed et-Tannâhî-Tahir Ahmed ez-Zâvî. 5 Cilt. Riyad: yy., 1383-1963.
• İsfehânî, el-Hüseyin b. Muhammed el-Ma’rûf bi’r-Rağîb. Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: yy., 1986.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İhtilaflar Bilimi, sad. Ali Yardım, yy., ts.
• Kadı Abdulcebbâr, Kadi’l-Kudât Ebu’l-Hasen Abdulcebbâr b. Ahmed. Müteşabihu’l-Kur’ân. thk. Adnan Muahmmed Zarzûrî. Kahire: yy., 1966.
• Karagöz, İsmail, “Muhâlefet” md., Dinî Kavramlar Sözlüğü. 458-459. Ankara: Erce Matbaası, 2006.
• Lipson, Leslie. Politika Biliminin Temel Sorunları. trc. T. Karamustafaoğlu. Ankara: yy., 1973.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-Uyûn. ta’lik. es-Seyyid b. Abdu’l-Maksûd b. Abdu’r-Rahîm. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mevdudî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Mustafa, Nevin Abdulhâlik. İslam Siyasî Düşüncesinde Muhâlefet. çev: Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Nedvi, Ahmed. Asr-ı Saadet. trc. Ali Genceli. İstanbul: yy., 1967.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah Ahmed b. Mahmud. Tefsiru’n-Nesefî. 4 Cilt. İstanbul: Eda Neşriyet, 1993.
• Paçacı, İbrahim. “Halîfe” md., Dini Kavramlar Sözlüğü. 226-227. Ankara: Erce Matbaası, 2006.
• Paçacı, İbrahim. “Hilâfet” md., Dini Kavramlar Sözlüğü. 258-259. Ankara: Erce Matbaası, 2006.
• Pain, Thomas. İnsan Hakları. Çev. Mehmet Osman Dostel. İstanbul: yy., 1998.
• Râğıb, el-Allâme el-İsfahânî. el-Müfredât-ü Elfâzi’l-Kur’ân. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1412-1992.
• Râzî, Fahreddîn Ebu Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-Kebîr:Mefâtihu’l-Ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411-1990.
• Smiles, Samuel. Kendine Yardım. Çev. Zafer Meşe. İstanbul: Hayat Yayınları, 1998.
• Şankıtî, Muhammed Emin Muhammed Muhtar. Edvâu’l-Beyan fî Îzahi’l-Kur’ân bi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Byy.: yy.,1983.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Camiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Tabersî, Ebu’l-Fadl b. El-Hasan. Mecmeu’l-Beyân li Ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûku’d-Devliyye, 1958.
• TDK Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman. “Halîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15:299-300. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslam’da Düşünce ve İnanç Özgürlüğü. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı, ts.
• Yazır, Elmalı. Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 8 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1993.
• el-Yesûî, Luvîs Ma‘lûf. el-Müncid fi’l-Luğati ve’l-A’lâm. Beyrût: Dâru’l-Meşrik, 1986.
• Yılmaz, Hakkı. http://www.istekuran.net/halîfe.html 13.11.2011.
• Zebîdî, Muhibbu’d-Dîn Ebû Feyz es-Seyyid Muhammed Murtazâ el-Huseynî el-Vâsitî el-Hanefî. Tâcu’l-Arûs min Cevahiri’l-Kâmûs. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Serî. Meâni’l-Kur’ân. thk: Abdu’l-Celîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Zemahşeri, el-İmam Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. Tefsiru’l-Keşşâf an Hakâiki Ğavamizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekavîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârul’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.