Türk Edebiyatında Şerh Geleneği ve Şârihi Bilinmeyen Bir Yûnus Emre Şerhi

Yıl 2019, Sayı: 33, 263 - 292, 30.06.2019

Seydi Kiraz

https://doi.org/10.35209/ksuifd.553363

Öz

Kur’an’ı ve diğer dinî eserleri, tam ve
doğru anlama gayesiyle yazılan metinler, şerh geleneğinin ilk örnekleri kabul
edilmiştir. Tarih boyunca bir taraftan dinî ve ilmî şerhler, diğer taraftan
edebî şerhler yazılmıştır. Klasik Türk edebiyatı şerh geleneğinde, divan,
tasavvufî-didaktikî mesneviler, lugat, gazel ve kaside şerhlerinin ağırlıkta
olduğu görülmüştür. Yunus Emre, şerh geleneğinde önemli şahsiyetlerden biri olarak
kabul edilmiştir. Yunus Emre’nin hayat felsefesi, dil-üslup özellikleri ve
işlediği temalarından etkilenen müellifler, bazen şiirlerni taklit, bazen de şerh
edilmiştir. Bu çalışmada Yunus Emre’nin daha önce incelenmiş şiir şerhlerinin
dışında farklı ve yeni bir şiir şerhi incelenmiştir. Şârihi bilinmeyen bu şerh,
muhtemelen XVIII. ya da XIX. yüzyılda yazılmıştır. Bu çalışmada şerh kavramı,
literatürü ve geleneği; Yunus Emre’nin şiir şerhleri ve bunların şârihleri
hakkında bilgi verilmiştir. Ardından yeni tespit edilen Yunus Emre’nin bir şiir
şerhi, incelenmiş ve metnin transkripsiyonlu hâli verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre Şerhleri, Şerh Geleneği

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet. Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin (Salâhî) Hayatı ve Eserleri. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1998.
• Akkuş, Metin. “Metin Şerhi Geleneği Tarlan Mektebinden Haluk İpekten’e”. Yedi İklim Dergisi 32 (Kasım 1992): 67-68.
• Aşkar, Mustafa. “Niyâzî-i Mısrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 166-169. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. Atik, Hikmet. “Nakşî-i Akkirmanî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 334. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Atik, Hikmet. Nakşî Ali Akkirmanî Divânı. Sivas: Buruciye Yayınları, 2007.
• Ayçiçeği, Bünyamin. “Klâsik Türk Edebiyatında Şerh Geleneği ve La’li-zâde Abdulbâkî’nin (ö. 1746) ‘Meslekü’l-Uşşâk’ Kasidesinin Şerhi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7/32 (2014 ): 26-37.
• Ayvazoğlu, Beşir. “Ahmet Kabaklı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001: 24: 9-10.
• Baş, Mehmet Şamil. “Türk-İslâm Edebiyatında Şerh Geleneği”. Türk İslam Edebiyatı El Kitabı. Ed. Ali Yılmaz. 2. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2014: 313-317.
• Behzad, Sara. Şem‘î Şem‘ullâh ve Şerh-i Mahzenü’l-Esrâr (İnceleme-Tenkitli Metin-Özel İsimler Sözlüğü). Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2017.
• Bursevî İsmâil Hakkı, Mesnevî Şerhi Rûhu’l-Beyân, (Haz. İsmail Güleç), İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Ceyhan, Semih. “Salâhî Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 17-19 İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Ceylan, Ömür. Böyle Buyurdu Sûfî. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Ceylan, Ömür. Tasavvufi Şiir Şerhleri. 3. Baskı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
• Çavuşoğlu, Mehmet. Necâti Bey Dîvânı’nın Tahlili. İstanbul: MEB Yayınları, 1971.
• Çelebioğlu, Amil. “Yûnus’un Bir Şiirinin Şerhi”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998: 553-561.
• Çelebioğlu, Amil. “Yûnus’un Şiirleriyle İlgili Şerhler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998, 547-552.
• Dilçin, Cem. “Fuzûlî’nin Bir Gazelinin Şerhi ve Yapısal Yönden İncelenmesi”. Türkoloji Dergisi 9/1 (1991): 43-98.
• Erdoğan, Kenan. Niyazî-i Mısrî Hayatı Edebî Kişiliği Eserleri ve Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Kabaklı, Ahmet. Şiir İncelemeleri. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı, 1992.
• Kara, İsmail. İlim Bilmez Tarih Hatırlamaz (Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not). İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Kılıç, Atabey. “Dağılmış İncileri Toplama: Şerh Tasnifi Denemesi”. Prof. Dr. Abdülkadir Karahan Anısına I. Uluslararası Klasik Edebiyat Sempozyumu (İstanbul, 12-13 Nisan 2007), 363-369. İstanbul: İBB Yayınları, 2008. Kortantamer, Tunca. “Gül Kasidesi”. Dergâh Dergisi 1/2-4 (Mart Nisan Mayıs 1990): 14-16.
• Kortantamer, Tunca. “Teori Zemîninde Metin Şerhi Meselesi”. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 8 (1994): 1-10.
• Kurnaz, Cemal. Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli. İstanbul: MEB Yayınları, 1996.
• Mehmed b. Mehmed Altıparmak. Üskübî’nin Şerh-i Telhîs’i, Haz. Atabey Kılıç. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 1990.
• Mustafa b. Şemseddîn el-Karahisarî. Ahterî-i Kebîr. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1321/1903.
• Mustafa Safâyî Efendi. Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâidi’l-Eşâr): İnceleme-Metin-İndeks. Haz. Pervin Çapan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2005.
• Özemre, Ahmed Yüksel. Üsküdar’ın Üç Sırlısı. 2. Baskı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2004.
• Pekolcay, A. Necla - Sevim, Emine. Yunus Emre Şerhleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Sâlim Efendi. Tezkiretü’ş-Şuarâ. Haz. Adnan İnce. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Şemseddin Sâmî. Kāmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası, 1317/1899.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 555-557. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tarlan, Ali Nihad. Metinler Şerhine Dair. İstanbul: Suhûlet Basımevi, 1937.
• Tatcı, Mustafa. Risaletü’n-Nushiyye Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Dîvân’ı Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Şerhleri. İstanbul: H Yayınları, 2008.
• Timurtaş, Faruk Kadri. Yunus Emre Divanı. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1972.
• Tosun, Necdet. “Reşehât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 8-9. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Tökel, Dursun Ali. “Bir Gazel Anlam Bilimle Nasıl Anlaşılır?”. Dergâh Dergisi 150 (Ağustos 2002): 10-11, 23.
• Yakıt, İsmail. Yunus Emrede Sembolizm-Çıkdım Erik Dalına. 3. Baskı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011.
• Yazarı Bilinmiyor. “Şerh-i Gazel-i Yûnus”. Mecmû’a-i Eş’âr. Çorum Hasanpaşa Yazma Eserler Kütüphanesi. 19 Hk 3024-3 / 20a-21a.
• Yekbaş, Hakan. “Metin Şerhi Geleneği Çerçevesinde Şârihlerin Divan Şiirine Yaklaşımları”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 23 (Bahar 2008): 189-217.
• Yıldırım, Yusuf. “Salâhî-i Uşşâkî’nin Manzum Kasîde-i Münferice Tercümesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (Aralık 2015): 87-108.
• Yılmaz, Ali- Akkuş, Mehmet. Hüseyin Vassaf, Sefîne-i Evliyâ. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2011, 2: 299-300. Yılmaz, Ozan. “Klâsik Şerh Edebiyatı Literatürü”. Türkiye Araştırrmaları Literatür Dergisi 5/9, (2007): 271-304.
• Yurtsever, M. Murat. İsmâil Hakkî Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 1990.