Tefsir Literatürü Bağlamında Allah’ın Sosyal Hayatı Tanzimi Meselesi

Yıl 2019, Sayı: 34, 141 - 174, 31.12.2019

Bayram Ayhan

https://doi.org/10.35209/ksuifd.615120

Cited By: 1

Öz

Allah’ın sosyoekonomik hayatı
tanzimi meselesi öncelikle kelamcılar tarafından tartışılmış bir konudur. Kelam
âlimleri Allah’ın emtianın fiyatını direkt yahut dolaylı olarak belirlemek
suretiyle sosyo ekonomik hayatı tanzim ettiğini belirtmişlerdir. Allah’ın
sosyal tanzim ettiğini beyan eden diğer isimler İbn Haldun (ö. 808/1406) Adam
Smith (ö. 1790) ve John Bates Clark (ö. 1938) gibi sosyoloji veya iktisat sosyolojisi
konusunda mütehassıs olan şahsiyetlerdir. Bu isimlere ve bazı kelamcılara göre
her insanın beşerî ve tabiî ihtiyaçları onu iş bölümüne zorlar. Bu etken ile
insanlar ihtiyaçlarını gidermeye çalışırken tüm sosyal hayatın düzen içerisinde
devam etmesini sağlarlar. Bu konuya münhasır bazı âyetler ekseninde tefsir
literatürünü tahlil ettiğimizde sosyologların beyan ettiği görüşün hâkim
olduğunu görmekteyiz. Allah insanları ekonomik imkânlar ve yetenekler
bakımından birbirinden farklı yaratmış, bu farklılıklar sosyal hayatın düzenini
sağlamıştır. Makalenin gayesi tefsir literatürünce çalışmamıza konu olan olguya
dair beyan edilen hususları tafsil etmektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Âyet, Tefsir Literatürü, Sosyal Hayat, Tanzim, Rızık

The Matter of Allāh's Regulation of Socioeconomic Life in the Context of Tafsīr Literature

Öz

The matter of regulation of socioeconomic life
by Allah firstly has been discussed by the theologians. These theologians have
expressed that Allah regulates socioeconomic life by determiningthe price of
goods directly or indirectly. The other persons who say that Allāh intervenes
in social life are Ibn Khaldūn, Adam Smith and John Bates Clark who are
proficient in sociology and economy sociology. According to these names and theologians,
every human’s natural needs enforce them to the work-sharing. Because of this
factor when humans try to resolve their needs, they provide continuing social
life in order. When we analyze tafsîr literature in the context of some verses
exclusive to this matter we saw that sociologist's opinions dominate. Allah has
created human different with regard to their economic opportunities and
abilities. This diversity has supplied the order of social life. The aim of
article is elaborate the matters which has been subject to the article put into
words by the literature of tafsīr about the regulation of socioeconomic life by
Allah.  

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, verse, tafsīr literature, social life, regulation, sustenance

Kaynakça

• Abay, Ahmet. Kur’ân’da Kişilik Eğitiminin İlkeleri. İstanbul: Düşün Yayınclık, 2015.
• Abdurrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru’l-Ḳur’ân. thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1989.
• Abdülcebbâr, Kadî Ebu’l-Hasan. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîdi ve’l-‘adli. thk. Muhammed Mustafa Hilmi. 20 Cilt. Kâhire: el-Müessesetu’l-Mısriyye, ts.
• Abdülcebbâr, Kadî Ebu’l-Hasan. Şerhu Usûli’l-Ḫamse. thk. Abdulkerîm Osman. Kâhire: Mektebetu Vehbe, 1996.
• Ahmed b. Hanbel. Musnedu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaûd. 4 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtubâ, ts.
• Arslan, Mahmut. “İktisat Sosyolojisi Bakımından Adam Smith”. İstabul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 3/2 (1991), 153-210.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 11 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Temhîd. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübis’s-Sekâfiyye, 1957.
• Barber, Wilhelm. History of Econimic Thought. London: Penguen, 1972.
• Bardakçı, Sefa. “Mezheplere Göre Hür İrade ve Fiyat İlişkisi”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 3/1 (2010), 105-128.
• Beġavî, Ebû Muhammed Hasan b. Mesûd. Tefsîru’l-Beġavî: Me‘âlimu’t-tenzîl. thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 1989.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebu’l-Hayr Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl: Tefsîru’l-Beyḍâvî. thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, ts.
• Brennan, Harry Grignon&Waterman&Anthony Michael Charles. Economics and Religion: Are They Distinct?. Boston: Kluwer Academic Press, 1994.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru Ruhi’l-Beyân. b.y.: Matbaatu Usmâniyye, h. 1330/1914.
• Clark, John Bates. The Distribution of Wealth. London: The Macmilan Company, 1908.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed Seyyid Şerîf. Kitâbu’t-ta‘rîfât. thk. İbrâhim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’r-Reyyân li’t-Turâs, ts.
• Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Adullah b. Yûsuf. Kitâbu’l-İrşâd ilâ kavâidi’l-edilleti fî usûli’l-‘itikâd. thk. Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih. Kâhire: Mektebetu’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2009.
• Çelik, Ömer. İktisat ve Ahlak. İstanbul: Liberte Yayıncılık, 2003.
• Çitil, Abdulkadir. “Ehli Sünnete Göre Rızık”. Gümüşhane Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 8/8 (Haziran 2019), 20-34.
• Dâvudî, Tayyib. “Taksîmu’l-‘amel: el-Yedu’l-hafiyye inde ve’l-hâfizu’l-iktisâdi beyne İbn Haldûn ve Adam Smith”. Mecelletu ‘Ulûmu’l-İnsâni 13/2 (2005), 1-14.
• Durmuş, Zülfikar. “Kur’an Bağlamında İmân-Rızık İlişkisi”. İslâmî Araştırmalar 16/4 (2003), 582-595.
• Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş’âs. Sünenu Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaûd. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 2009.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. Tefsîru’l-baḥri’l-muḥît. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâil. el-İbâne an usûli’d-dîn. thk. Sâlih b. Abdullah el-‘Useymîn. Riyad: Medâru’l-Müslim li’n-Neşr, 2011.
• Fazlî, Abdulhâdî. Hulâsatu ‘ilmi’l-kelâm. Kum: Müessesetu Dâri’l-Ma‘ârif, 2007.
• Gölcük, Şerafettin. Kelam Açısından İnsan ve Fiilleri. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1979.
• Gül, Ali Rıza. “İslam İktisat Düşüncesinin Kur’ân’daki Temelleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010): 27-78.
• Halil b. Ahmed, Ebu Abdurrahman el-Ferâhidî. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Abdulhamid Hendevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Harrison, Peter. “Adam Smith and The History of The İnvisible Hand”. Journal of the History of İdeas 72/1 (2011). 29-49.
• Huvvâri, Hûd b. Muhakkem. Tefsîru Kitâbillâhi’l-‘azîz. thk. Belhâc b. Said Şerifî.4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdullah b. Gālip. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Abdusselam Abduşşâfî. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed el-Hemedânî. Mu’cemu mekâyîsi’l-luġa. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr. Mücerredü Makâlâti'ş-şeyh Ebi'l-Hasan el-Eş'arî. Nşr. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru'l-Meşrik, 1987.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. çev. Halil Kendir. 2 Cilt. Ankara: İmaj Yayıncılık, 2004.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-‘aẓîm. thk. Sâmî b. Muhammed es-Sellâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe li’n-Neşr, 1997.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te’vîlu müşkili’l-Kur’ân. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Mektebetu Dâri’t-Turâs, 1973.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, ts.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali. Zâdu’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2002.
• Îcî, Adûduddîn Abdurrahman b. Ahmed. Mevâkıf fi ilmi’l-kelâm. Beyrut: ‘Âlemü‟l-Kutub, ts.
• Kallek, Cengiz. “İhtikâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21: 560-565. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Karaman, Hayrettin – Çağrıcı, Mustafa – Dönmez, İbrahim Kâfi- Gümüş, Sadreddîn. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 3. Basım, 2007.
• Kâşifu’l-Gıta, Âyetullâh. Caferi Mezhebi ve Esasları. çev. Abdulbâki Gölpınarlı. İstanbul: Milenyum Yayınları, 2006.
• Kazgan, Gülten. İktisadi Düşünce ve Politik İktisadın Evrimi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016.
• Kuleynî, Ebu Cafer Muhammed b. Ya‘kûb. Usûlu’l-Kâfî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Murtazâ, 2005.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Hişâm Semir el-Buhârî. 21 Cilt. Riyad: Dâru ‘Âlemi’l-Kutub, 1372/1952.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân. çev. Bekir Karlığa. İstanbul: Hikmet Yayınları, ts.
• Mâturîdî, Ebû Mansur Muhammed. Tevilâtu ehli’s-sünne: tefsîru’l-Mâturîdî. thk. Mecdî Basillûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn: Tefsîru’l-Mâverdî. thk. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mert, Muhit. "Kelam İlminde Fiyat Konusundaki Tartışmalar: Bâkıllânî ve Kâdı Abdulcebbâr Örneği". EKEV Akademi Dergisi 15/2 (1998), 161-171.
• Mevdûdî, Ebu’l-‘Alâ. Tefhimu’l-Ḳur’ân. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Mukātil b. Süleymân, Tefsîru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullah Muhammed Şehhâte. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetu’t-Târîhi’l-‘Arabî, 1423/2002.
• Muvahhid, Seyfuddîn. İman. çev. İbrahim Özsoy. İstanbul: Hak Yayınları, ts.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Tefsiru’n-Nesefî: Medâriku’t-tenzîl ve hadâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedîvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelâmi’t-Tayyib, 1997.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Bahrü’l-kelâm. thk. Veliyyuddîn Sâlih el-Farfûr. Dımaşk: Mektebetu Dâru’l-Farfûr, 2000.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-din. Nşr. Hüseyin Atay, Saban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Nielsen, Wilhelm. The Theology of Calvin. Cambridge: James Clark Cooperation, 2002.
• Okumuş, Ejder. “İbn Haldun’da Kur’ân’ı “Sosyolojik” Okuma”, Diyanet İlmî Dergi, -Kur’ân Özel Sayısı- 2/53 (Ankara 2012), 331-366.
• Önday, Özgür. Dinlerin Ekonomisi. Ankara: Karınca Yayınları, 2017.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah. Ankara: Fecr Yayınevi, 2018.
• Pezdevî, İmam Ebu Yusr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akaidi. trc. Şerafeddîn Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınlan, 1988.
• Platon. Devlet. çev. Yılmaz Dağlı. İstanbul: Anonim Yayıncılık, 2016.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb: Tefsîru’r-Râzî. 32 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr Li’t-Tabaa ve’n-Neşr, 1981.
• Sa’lebî, Ebu İshak Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân: Tefsîru’s-S‘alebî. thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-‘Arabî, 2002.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddin Ahmed b. Mahmûd. Kitâbu’l-bidâye mine’l-kifâye fi’l-hidâye fî usûli’d-dîn. thk. Fethullah Halîf. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif bi Mısır, 1969.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nuruddin Ahmed b. Mahmûd. Matüridiye Akaidi. trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 2000.
• Sadr, Muhammed Bâkır. İslâm Ekonomi Sistemi. çev. Mehmet Keskin – Sadettin Ergün. Ankara: Rehber Yayınları, 1993.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed İbrahim. Tefsîru’s-Semerkandî: Baḥru’l-‘ulûm. thk. Muhammed Muavvız-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Sıddîkî, Mazharuddîn. Kur’ân’da Tarih Kavramı. trc. Süleyman Kalkan. İstanbul: Pınar Yayınları, 1990.
• Sincer, Esra. “İktisat ve Din İlişkisi: Literatür Değerlendirmesi Zihinsel Arka Plan ve Kurgu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 22/3 (2017), 927-944.
• Smith, Adam. Ahlaki Duygular Kuramı. çev. Derman Kızılay. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
• Smith, Adam. The Theory of Moral Sentiments. Sao Paulo: Metalibri, 2006.
• Smith, Adam. Ulusların Zenginliği. çev. Haldun Derin. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2006.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahman. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezu Hicr li’l-Buhûs, 2004.
• Tabatabaî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed. el-Mîzân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 22 Cilt. Beyrut: Müessesetu’l-A‘lamî, 1997.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ’an te’vîli âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezu’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiye, 2001.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fadl b. Hasan. Mecmeu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘Ulûm, 2005.
• Tarakçı, Muhammed. “Kalvinizmde Kader Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Dergisi 19/2 (2010), 93-119.
• Tatar, Hüsniye Canbay. “Din ve Kapitalizm”. Journal of Economy Culture and Society 45/1 (2012), 149-168.
• Teftazânî, Mes’ûd b. Ömer b. Abdulah Sadu’ddîn. Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kâhire: Mektebetu’l-Külliyyeti’l-Ezheriyye, 1988.
• Tirmîzî, Muhammed b. İsa. Sünenu’t-Tirmîzî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyaî’t-Turasi’l-‘Arabî, 2001.
• Torun, İshak. “Kapitalizmin Zorunlu Şartı: Protestan Ahlak”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 3/2 (2002), 89-98.
• Tûsî, Ebu Cafer Muhammed b. Hasen. el-İktisad el-hâdî ila tarîki’r-raşâd. Tahran: Mektebetu’l-Câmia, h. 1400.
• Tûsî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî Tefsîri’l-Ḳur’ân. thk. Şeyh Âğa et-Tahrânî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-A‘rabî, ts.
• Ukberî, Ebu Abdillah Muhammed b. Muhammed. el-İrşâd fî ma’rifeti hucecillâhi ala’l’ibâd. 2 Cilt. Beyrut: Müesssesetu Âli Beyt, 1995.
• Ülgener, Sabri Fehmi. Darlık Buhranları Ve İslam İktisat Siyaseti. Ankara: Mayaş Yayınları, 1984.
• Von Hayek, Friedrich August. The Constitution of Liberty. USA: University of Chicago Press, 1960.
• Weber, Max. Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. çev. Milay Köktürk. Ankara: Bilgesu Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Yalçın, Aydın. İktisadi Sistemler ve Doktrinler Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Siayasal Bilgiler Yayınevi, 1983.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2006.
• Yıldırım, Arif. “Kelâm Açısından Fiyatların Yükselişi ve Düşüşü”. EKEV Akademi Dergisi 15/2 (1998), 147-160.
• Zeccâc, Ebu İshâk İbrahim. Me’âni’l-Ḳur’ân ve i‘râbuhû. thk. Abdulcelil Şulbî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.
• Zemahşerî, Cârullah Ebu’l-Kāsım Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf ’an haḳāiḳi ġavâmidi’t-tenzîli ve ‘uyûni’l-eḳval fi vucûhi’t-te’vîl. thk. Adil Ahmed Abdulmevcud. 6 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Abikan, 1998.