İslâm Savaş Hukûkunda Nefîr-i Âmm (Genel Seferberlik)

Yıl 2019, Sayı: 34, 353 - 384, 31.12.2019

Alimcan Buğda

https://doi.org/10.35209/ksuifd.626888

Öz

İslâm savaş hukukunda cihâd konusu içinde önemli konumu
teşkil eden nefîr-i âmm, İslam hukukçularının “Cihâd, Siyer ve
el-Ahkâmu’s-Sultâniyye” gibi başlıklar altında inceledikleri önemli bir
kavramdır. Prensip olarak barışı tercih ve teşvik eden İslâm dini savaşa ancak
zorunlu ve gerekli durumlarda izin vermektedir. Âlimler, Kur’ân ve Sünnetten
yola çıkarak Cihâd ve Nefîr-i âmm ilânı için birtakım şartlar ve durumlar
belirlemişlerdir. Türkçede “seferberlik” kavramına karşılık gelen “nefîr”
terimi, devlet başkanının nefîr-i âmm (genel seferberlik) ilan etmesiyle, Cihâd’ın
farz-ı kifâye olan türünden farz-ı ayin olan türüne dönüşür. Bu ilân
neticesinde Müslüman toplum, kadını-erkeği, çocuğu-ihtiyarı, fakiri-zengini,
kısacası tüm fertleri ile söz konusu genel seferberliğe iştirak etmek ve
üzerine düşen vazifeyi yapmak zorundadır. İlk örneği Hz. Peygamber zamanında
gerçekleştirilen Tebük seferinde görülen nefîr-i âmm’a, Müslümanlar tarihi
süreçte zorlu ve zorunlu savaşlar ile sıkıntılı durumlarda başvurulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku, cihâd, savaş, farz-ı ayn, nefîr-i âmm

Nefīr-i ʿĀmm in Islamic War Law (General Mobilizaion)

Öz

Military mobilization, which is
a type of jihād in Islamic war law, is an important
concept that the scholars of Islamic jurisprudence study under the titles “jihād, Siyar
and al-Aḥkām as-Sultaniyya”. The
religion of Islam, which prefers and encourages peace as a principle, allows
war only when necessary and compulsory. Scholars have determined from the Qurʾān and the Sunna, the number of
conditions and requirements for the declaration of jihād and
general military mobilization. The term of nefīr, the
equivalent of mobilization, is transformed and pass from the kind of jihād which
is the farḍ-i kifaya into the kind of farḍ-i ʿayn
when the head of a state declares it as nefīr-i ʿāmm (general
mobilization). As a result of this declaration, the Muslim society has to
participate in the general mobilization and carry out its duty with all its
members, namely the men-women, children-old, poor-rich. The first example of it
took place in the era of the prophet Muḥammad, who declared Tabuk war
as a general mobilization. In the history, the Islamic states have put into
practice the general military mobilization only in tough war conditions and in
difficult situations.

Anahtar Kelimeler

: Islamic jurisprudence, jihād, war, farḍ-i ʿayn, general mobilization

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Basım, 2011.
• Asimetrik Savaşlar.
• “https://asimetriksavaslar.wordpress.com/2011/03/31/100/”. Erişim: 10 Aralık 2018. asimetriksavaslar.wordpress.com.
• Aynî, Ebû Muhammed Muhammed b. Ahmed. Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîh-i Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, 2001.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukuk-ı İslâmiyye Kâmusu. Ankara: Gündüz Yayınları, 1996.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. Sahîh-i Buhârî. Beyrut: Beytu’l-Efkâr Yayınları, 1994.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâu Terâsi Arabî Yayınları, 1992.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Farz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo-pedisi. 12/184. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Fayda, Mustafa. “Fetih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/467-470. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Haber Yirmi. “http://www.haberyirmi.net/2017/08/isid-deyr-ez-zorda-seferberlik-ilan-etti.html”. erişim: 03 Aralık 2018. www.haberyirmi.net
• Heyet. Mu‘cemu’l-Vasît. Kahire: Mektebetu’ş-Şurûku’d-Devliyye Yayınları, 4. Basım, 2004.
• İbni Ârabî, Muhammed b. Abdullah. Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, 3. Basım, 2003.
• İbni Battâl, Alî b. Halef b. Abdulmelik. Şerhu Sahih-i Buhârî li İbni Battâl. Dimeşk: Mektebetü’r-Rüşd Yayınları, ts.
• İbni Hacer, Ahmed b. Alî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîh-i Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rafe Yayınları, ts.
• İbni Hişâm, Sîretü’n-Nebeviyye. Kahire: Turâsü’l-İslâm Yayınları, ts.
• İbn Hümam, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, 2003.
• İbni Kudâme, el-Makdisî. el-Muğnî. Lübnan: Beytu’l-Efkâru’d-Devliyye Yayınları, 2005.
• İbni Kudâme, el-Makdisî. el-Kâfî. Riyad: Dâru’l-Hicr Yayınları, 1997.
• İbni Manzûr. Lisânu’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Maârif Yayınları, ts.
• İbnü’l-Esîr. İslâm Tarihi. çev. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Bahar Yayınları, ts.
• İkkî, Halid Abdurrahman. Teshîlu’l-Vusûl ilâ Ma‘rifetu Esbâbu’n-Nüzûl. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rafe Yayınları, 1998.
• Karâfî, Şihabüddin Ebu’l Abbas Ahmed b. İdrîs. el-Zehîra. Beyrut: Dâru Karbu’l-İslâmiyye Yayınları, 1994.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesûd. Bedâiu’s-Sanâi fî Tertîbu’ş-Şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, 2. Basım. 1986.
• Kaya, İsmail. “Seferberlik”. Şamil İslâm Ansiklopedisi. 7/152-153. İstanbul, Akit Yayınları, 2000.
• Mâverdî, Ebû Hasan Ali b. Muhammed b. Habib, el-Havi’l-Kebîr fî Fıkhı Mezhebû İmam eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye Yayınları, 1994.
• Muhammed Hayr Heykel, el-Cihâd ve’l-Kıtâl fi’s-Siyâsetu’l-Şer‘iyye, Beyrut: Dâru İbni Hazm Yayınları, ts.
• Müslim b. Haccâc. Sahîh-i Müslim. Riyad: Beytu’l-Efkâr Yayınları, 1998.
• Ordaf. “http://ordaf.org/libyaya-uluslararasi-mudahale-olur-mu/”. erişim: 25 Kasım 2018. http://ordaf.org
• Özel, Ahmet. “Cihâd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/527-528. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Özkan, Selim Hilmi. “XVII. Yüzyılın Sonları ile XVIII. Yüzyılın Başlarında Osmanlı-Rus İlişkileri ve Karadeniz’in Güvenliği Meselesi”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 14 (Yaz 2007), 47-62.
• Özkan, Selim Hilmi. “II. Viyana Kuşatması Sonrası Türk-İngiliz İlişkileri”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Araştırmaları Dergisi 18 (Ağustos 2007), 189-204
• Serahsî, Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 3. Basım, 2015.
• Suyûtî, Muhammed el-Hudayrî. Esbâbü’n-Nüzûl. Beyrut: Müessesetu Kütübü’s-Sekâfiyye Yayınları, 2002.
• Şâfiî, Muhammed İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Vefâ Yayınları, 2001.
• Şeyh Nizâm, Burhanpurlu. el-Fetavâ’l-Hindiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye Yayınları, 2000.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü’l-Evtâr min Esrâri Münteka’l-Ahbâr. Beyrut: Dâru el-Kelime’t-Tayyib Yayınları, 3. Basım, 2005.
• Şîrâzî, İbni İshâk. el-Mühezzeb fî Fıkhi İmam Şâfiî. Dimeşk: Dâru’l-Kalem Yayınları, 1996.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî. Mısır: Dâru’l-Maârif Yayınları, 2. Basım, ts.
• TDK.“http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.G-TS.5c0e8f7cbb4384.96679049”. erişim: 10 Aralık 2018. www.tdk.gov.tr
• Tuğluca, Murat. “Osmanlı’da Nefîr-i âmmm Uygulamasının Erken Dönem Örnekleri ve Toplumsal Dinamizme Yansıması”. Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi 80/289 (Aralık 2016), 773-796
• Tuğluca, Murat. “ ‘Kutsal İttifak’a Karşı ‘Kutsal Çağrı’: Osmanlı’da cihâd ve Nefîr-i Âmm İlanı(1686) ”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1/9 (Haziran 2016). 299-318. doi: http://dx.doi.org/10.17218/husbed.61099
• Yazır, Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Azim Yayınları, 1992.
• Yiğit, İsmail. “Tebük Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklo-pedisi. 40/228-230. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Yücesoy, Hayrettin. “Kâdisiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/136-137. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Zerkâ, Ahmed b. Muhammed. Şerhu’l-Kavâ‘idu’l-Fıkhiyye. Dimeşk: Dâru’l-Kalem Yayınları, 2. Basım, 1989.
• Zühayli, Vehbe. el-Alâkâtu’d-Devliyye fi’l-İslâm. Dimeşk: Dâru’l-Mektebî Yayınları, 2000.
• https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/osmanli-arsivi-yayin-lar/130_osmanli_belgelerinde_birinci_d%C3%BCnya_harbi_1.pdf (09.05.2019) 2941 Sayılı Seferberlik ve Savaş Hali Kanunu,
• http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/2.5.90500.pdf (17.10.2019).