Tefsir ve Şerh İlimlerinin Mukayesesi

Yıl 2020, Sayı: 35, 1 - 28, 30.06.2020

Necmeddin Şeker Rıza Toz

https://doi.org/10.35209/ksuifd.711339

Öz

İslâm
tarihinde en çok yoruma tâbi tutulan iki kaynak Kur’ân ve Sünnet’tir. Tarihî
süreçte bu yorumları ifade etmek üzere Kur’ân için tefsir ilmi, hadisler için
de zengin bir şerh edebiyatı oluşmuştur. Her iki ilim dalı için kullanılan
kavramlar ile bunların dindeki konumu, önemi ve gelişimi bakımından birtakım
benzerlikler ve farklılıklar vardır. Bu makalede Kur’ân ve Sünnet’in anlaşılmasını
ve yorumlanmasını konu edinen tefsir ve şerh ilimleri için kullanılan kavramlar
açıklanmış ve ana hatlarıyla genel bir değerlendirme yapılmıştır. Bu bağlamda
her iki ilim dalının ortaya çıkışı ve gelişim süreci, anlama ve yorumlarda
kullanılmak üzere ihdas edilip geliştirilen kavramlar, bilimsel parametreler
için kullanılan malzeme ve takip edilen metotlar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, tefsir, tevil, Kur’ân, şerh, yöntem

Comparison of Exegesis (Tafsīr) and Annotation (Sharḥ) Sciences

Öz

The two sources that have been mostly interpreted in
the history of Islam are the Qurʾān and Sunna. In the historical process, in order to express these
interpretations, a scientific exegesis (tafsīr) for the Qurʾān and a rich literature of ḥadīth commentary (sharḥ) are
produced. For both sciences, one notes some similarities and differences in
terms of the concepts which are used and in terms of their position, their
importance and their development in the framework of religion. In this article,
a general evaluation has been made with the outlines of the concepts used for
the tafsīr and commentary sciences that are the subject of understanding and
interpretation of the Qurʾān and
Sunna. In this context, we discuss the emergence and development process of
both branches of science, the concepts created and developed for comprehension
and interpretation, the materials used for scientific parameters and finally,
the methods which are followed.

Anahtar Kelimeler

Hadith, tafsīr, taʾwīl, Qurʾān, commentary, method

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuad. el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1364.
• Ahmed Yahya, İsmail “Mukaddime”. Suyutî. el-Luma’ fi esbâbi vurûdi’l-hadis. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1404/1984.
• Ali el-Kārî, Ebü’l-Hasan Nûreddîn Ali b. Sultan Muhammed el-Herevî. Şerhu şerhi nuhbeti’l-fiker fî mustalatâti ehli’l-eser. Takdim: Abdülfettâh Ebû Gudde, thk. ve ta‘lîk: Muhammed Nizâr Temîm-Heysem Nizâr Temîm. Beyrut: Dârü’l-kalem ts.
• Âmidî, Seyfeddin. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. nşr. İbrâhim el-Acûz. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1405/1985.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü, 8. Baskı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, 1-25. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2001.
• Barlas, Yılmaz. Kur’ân-ı Kerim’de Te’vil Kavramı ve İlgili Âyetler Bağlamında Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi 2013.
• Bilgin, Recep. Bir Müfessirin Hadisçiliği: Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Örneği. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2019.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Tefsir Tarihi, Ankara: Diyanet İşleri Reisliği, 1974.
• Bolay, M. Naci. “Delâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/119. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi (I-II). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. 22. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed. et-Ta’rifât. Thk. İbrâhim el-Ebyârî. Beyrut: Dârü’r-reyyân li’t-türâs, 1403/1982.
• Çakan, İ. Lütfi. Hadis Edebiyâtı. 23. Baskı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• Çalışkan, Necmettin. Habenneke ve Nüzûl Sıralı Tefsiri. İstanbul: Şule Yayınları, 2017.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. 17. Baskı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Derman, M. Uğur. “Ta’lik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39/507. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Beyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 6/23-25. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Durmuş, İsmail. “Remiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/556-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Efendioğlu, Mehmet. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/559-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Erul, Bünyamin. Sahâbenin Sünnet Anlayışı. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
• Fîrûzâbâdî. Kāmus Tercümesi. Beyrut: Dârür-risâle,1406/1986.
• Gelgeç, Sevim. “16/Nahl 44 Bağlamında Hz. Peygamber’in Tebyin Görevi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 15/1 (2015), 275 -299.
• Görmez, Mehmet. Gazali’de Sünnet, Hadis ve Yorum, 1. Baskı. Ankara: Otto Yayınları, 2014.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanma-sında Metodoloji Sorunu, 2. Baskı. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Gümüş, Sadreddin. Kur’ân Tefsirinin Kaynakları. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1990.
• Hatîb el-Bağdâdî. Takyîdü’l-ʿilm. nşr. Yûsuf el-Iş. Dımaşk. Dârül-istikâme, 1974.
• İbn Cüzeyy el-Kelbî. et-Teshîl li ulûmi’t-tenzîl. Kahire: Dâru’l-kütübi’l-hâdise, 1973.
• İbn Ebi Cemre el-Ezdî. Behcetü’n-nüfûs ve tehallîhâ bi ma’rifeti mâ lehâ vema aleyhâ I-II. Beyrut: Dârü’l-cîl, 1972. İbn Manzûr, Ebü’l Fadl Cemâleddin Muhammed. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. Beyrut: Dâru sadr, 1414/1993.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu Usûli’l-Hamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Kâsımî, Cemaleddin Muhammed b. Muhammed Saîd. Kavâidü't-tahdis min fünûni mustalahı'l-hadis. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-ilmiyye, ts.
• Kettanî. Risâletü’l-müstatrefe (Hadis Literatürü). İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vilâtül-Kur’ân. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005-2010.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2012.
• Sâlih, M. Edîb. Tefsîrü’n-nusûs fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Mektebetü'l-İslâmî, 1404/1984.
• Sakallı. Talat. Aynî ve Hadis Yorum/Şerh Yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları, 2013.
• Sancaklı, Saffet. Sünneti Doğru Anlamak. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Sehavî, Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiye-ti’l-hadis, I-IV. thk. Hüseyn Ali. 2. Baskı. Beyrut: Dârü’l-imâm et-Taberî, 1412/1992.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûlün Rolü, İstanbul: Şule Yayınları,1994.
• Sıcak, Ahmet Sait. Kur’an Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Şeker, Necmeddin. İbn Ebû Cemre el- Ezdî ve Behcetü’n-nüfûs. K. Maraş: Noya Medya, 2015.
• Taberî, Câmiu’l-beyân. 24 Cilt. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Riyad: Dârü't-tayyibe, 1424/2003,
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/419-422. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Türcan, Zişan. Hadis Şerh Geleneği. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman. “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/315-317. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Beyrut: Dârü’l-Erkâm, ts.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l Kur’ân. thk. Ebü’l-Fadl ed-Dimyâtî. Mısır: Dârü’l-hadîs, 1427/2006.