Kur’an’da Ulûhiyyet Açısından Allah-İnsan Münasebeti

Yıl 2020, Sayı: 36, 407 - 442, 31.12.2020

Hasan Peker

https://doi.org/10.35209/ksuifd.802922

Öz

Felsefede önemli tartışmalara konu olan Tanrı dinde merkezi öneme sahiptir. İnsan da hem felsefe hem din için varlık şartı olacak kadar önemlidir. Zira insan olmadan ne felsefeden ne de dinden söz edilebilir. Bununla beraber felsefe ve dine ihtiyaç duyan da yine insanın kendisidir. Genelde varlığın, özelde kendi varlığının kökeni, nedeni, değeri konusunda sorgulama yaparak anlam arayışına giren insana din aradığını -Tanrı eksenli olarak- hazır verir. Tanrı’nın gerek zihinsel gerekse sezgisel olarak varlığından haberdar olunabileceği kimi düşünürlerce dile getirilmiş olsa da O vahiyle kendinden haberdar etmiştir. Kendini vahyin son ve evrensel temsilcisi olarak tanıtan Kur’an’a bakıldığında, ilâh olarak Allah’ın, kul olarak insanın öne çıktığı ve birbirleriyle karşılıklı münasebetlerinin olduğu görülür. Bu münasebetin Allah’tan insana yönelik olanı “ulûhiyyet”; insandan Allah’a yönelik olanı da “ubûdiyyet” olarak kavramsallaşmıştır. Biz bunlardan ilkini konu edinerek, tabi ki insana yönelik bağlamıyla ve Allah’ın şu sıfatları üzerinden ele aldık: Allah hayat veren, hayatta tutan, hayata yön veren ve hesap görendir.
Anahtar Kelimeler: Din Felsefesi, Allah, İnsan, Münasebet, Ulûhiyyet, Ubûdiyyet.

Anahtar Kelimeler

Allah, İnsan, Münasebet, Ulûhiyet, Ubûdiyet

Teşekkür

Teşekkür Ederim

The Relationship between God and Man within the Context of Divinity in the Qurʾān

Öz

God, subject to important problems in philosophy, is central to the religion. The human being is also indispensable for both philosophy and religion. Because without him, neither philosophy nor religion can be discussed. However, it is still human who needs philosophy and religion. Theocentrically, the religion gives to the man readily, who searches for meaning by making inquiries about the origin, reason and value of the being in general and his own existence in particular, what he looks for. Although some experts have stated that God can be known both mentally and intuitively, he informed human being about himself by revelation. When the Qurʾān, which introduces itself as the last and universal representative of revelation, is examined it is seen that God as deity and man as servant stand out and have mutual relations with each other. This relationship is conceptualized as “divinity” from God to man and as “worship” from man to God. We dealt with the first one within the context of human and through the following certain acts, which are the signs of God’s divinity: God is he who gives life, keeps alive, di-rects life, and judges.
Keywords: Philosophy of religion, God, man, relationship, divinity, worship

Anahtar Kelimeler

God, Man, Relation, Divinity, Worship

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tevhîd. trc. Sabri Hizmetli. Ankara: Fecr Yayınları, 1986.
• Abdulbâkî, Muhammed Fuad. el-Mu‘cemu’l-muferes li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1986.
• Akkad, Abbas Mahmud. Kur’ân Felsefesi. trc. Hüseyin Atay. Ankara: Nur Yayınları, ts.
• Albayrak, Halis. Kur’an’da İnsan-Gayb İlişkisi, (İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
• Atay, Hüseyin. Kur’ân’a Göre Araştırmalar-I. Ankara: y.y., 1993.
• Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerîm ve Yüce Meâli. Ankara: Kılıç Kitabevi, ts.
• Ay, Mehmet Emin. Çocuklarımıza Allah’ı Nasıl Anlatalım. İstanbul: Timaş Yayınları, 1993.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2.Basım, 1990.
• Baljon, J. M. S. Kur’ân Yorumunda Çağdaş Yönelimler. trc. Ş. Ali Düzgün. Ankara: Fecr Yayınları, 1994.
• Boutroux, Emile. Çağdaş Felsefede İlim ve Din. trc. Hasan Kâtipoğlu. İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Bulaç, Ali. İslam Düşüncesinde Din-Felsefe/Vahy-Akıl İlişkisi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1994.
• Bûtî, Said Ramazan el-. İslâm Akâidi -Yaratıcının Varlığı, Yaratılanın Görevi-. trc. Mehmet Yolcu. İstanbul; Madve Yayınları, 1986.
• Coşkun, Ahmet. “Maturidi’nin Rızıkla İlgili Ayetleri Tefsiri”. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1986.
• Ebu Zehra, Muhammed. Son Peygamber Hz. Muhammed. trc. Mehmet Keskin. 2 Cilt. İstanbul: Birleşik Yayınları, 1993.
• Eflatun, Devlet. trc. Sabahattin Eyyüboğlu ve M. Ali Cimcoz. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Eren, Hasan vd. Türkçe Sözlük. 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu, Yeni Baskı,1988.
• Farûkî, İsmâil Râci el-. İbrahimî Dinlerin Diyaloğu. trc. Mesut Karaşahan. İstanbul: Pınar Yayınları, 1993.
• Fazlurrahman (Ensarî) İlimden, Felsefeden Dine, trc. Kemal Kuşçu. Ankara: Nur Yayınları, 1967.
• Fazlurrahman, Ana Konularıyla Kur’ân. trc. Alparsan Açıkgenç. Ankara: Fecr Yayınları, 1987.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed bin Ahmed el-. Esmâü’l Hüsnâ Şerhi. trc. M. Ferşat. İstanbul: Merve Yayınları, ts.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 23. Basım, 1991.
• Gölcük, Şerafettin. Kuran’da insanın Değeri. İstanbul: Pınar Yayınları, 1983.
• Havva, Said. İslâm’da Allah İnancı. trc. Ramazan Nazlı. İstanbul: Hilal Yayınları, ts.
• Hoffer, Eric. Kesin İnançlılar -Kitle hareketlerinin Anatomisi-. trc. Erkil Günur. İstanbul: Arıkan Yayınları, 4.Basım, 1988.
• İbn Haldun. Mukaddime. trc. Zakir Kadiri Ugan. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, 1986.
• İkbal, Muhammed. İslâm’da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü. trc. Sofi Huri. İstanbul: Kırkambar Yayınları, 1999.
• İzzetbegoviç, Ali. Doğu ve Batı Arasında İslâm. trc. Salih Şaban. İstanbul: Nehir yayınları, 1993.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Allah ve İnsan. trc. Süleyman Ateş. Ankara: Kevser Yayınları, ts.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Dini ve Ahlaki Kavramlar, trc. Selâhattin Ayaz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2.Basım, ts.
• Keklik, Nihat. Muhyiddîn İbn’ül Arabî, el-Futûhât el-Mekkiyye. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Kutub, Seyyid. Fîzilâl-il- Kur’an -Kur’an’ın Gölgesinde-, trc. M. Emin Saraç vd. 16 Cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları, 3.Basım, ts.
• Küçük, Hasan. Mukayeseli İslâm ve Batı Felsefelerinde Sistematik Problemler. İstanbul: Fatih Yayınları, 1974.
• Lawrence, T. E. Bilgeliğin Yedi Direği. trc. Yusuf Kaplan. İstanbul: Rey Yayıncılık, 1991.
• Lazslo, Ervin. Evrensel Düşünmek -Küçülen Dünyanın Yeniden Şekillenişi-. trc. İbrahim Serhat. İstanbul: İşaret Yayınları, 1992.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. Felsefeye Giriş. İstanbul: Remzi Kitabevi, 4. Basım, 1993.
• Mustafa, Nevin Abdulhalık. İslam Siyasî Düşüncesinde Muhalefet. trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ el-. Tefhimu’l-Kur’an (Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri). trc. Muhammed Han Kayânî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Münevver, Muhammed. İkbal ve Kuran’î Hikmet. trc. M. Ali Özkan. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Nevfel, Abdurrezzak. Allah ve Modern İlim. trc. Akif Nuri. 2 Cilt. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1979.
• Polat, Cemil. Kur’ân “Temel İlkeler”. İstanbul: İlke Yayınları, 1992.
• Rıza, Muhammed Reşid. Muhammedî Vahiy. trc. Salih Özer. Ankara: Fecr Yayınları, 1991.
• Sâbûnî, Muhammed Ali es-. Safvet ü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. İstanbul: Dersaadet, ts.
• Suruş, Abdulkerim. Biz Hangi Dünyada Yaşıyoruz. trc. Hüseyin Hatemi. İstanbul: Seçkin Yayıncılık, 1986.
• Tatlısu, Ali Osman. Esmâ’ül- Hüsnâ Şerhi. İstanbul: Akçağ Yayınları, 6. Basım, 1972.
• Ulutürk, Veli, Kur’ân-ı Kerîm Allah’ı Nasıl Tanıtıyor. İzmir: Çağlayan A.Ş., 1985.
• Ünal, Ali. Kur’an’da Temel Kavramlar. İstanbul: Beyan Yayınları, 1986.
• Watt, William Montgomery. Modern Dünyada İslâm Vahyi. trc. Mehmet Aydın. Ankara: Hülbe Yayınları, 1982.
• Yavuz, Yusuf Şevki. Kur’an-i Kerim’de Tefekkür ve Tartışma Metodu. Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1983.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hâk Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1971.
• Yeğin, Abdullah. Osmanlıca Türkçe Yeni Lügat. İstanbul: Hizmet Vakfı Yayınları, 1992.
• Yıldırım, Suat. Kur’an’da Ulûhiyet. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1987.
• Yüksel, Nevzat. Konularına Göre Kur’an-ı Kerim Fihristi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 1995.