İbn Şeref el-Kayrevânî'nin Şiirlerinde Tasvîr

Yıl 2024, Sayı: 43, 184 - 205, 30.06.2024

Veli Gizir

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1446912

Öz

İbn Şeref el-Kayrevânî, Kuzey Afrika’da (Mağrib) yaşamış önemli bir tenkitçi olmasının yanında, şiirleriyle dikkat çeken yetenekli bir şâirdir. Hayatının belli bir bölümünü refah içinde Zîrîler emiri Mu‘iz b. Bâdîs’in saray şairliğini yaparak geçirmiş ve çeşitli şiir meclislerine katılmıştır. Daha sonra Kayrevân’da büyük bir savaşın meydana gelmesiyle memleketini terk etmek zorunda kalmış, Mehdiye’ye, Sicilya’ya ve akabinde Endülüs’ün farklı şehirlerine göç ederek yaşamını sürdürmüş ve Sevilla/İşbîliye’de vefat etmiştir. İbn Şeref el-Kayrevânî, hayatında refah döneminde duygusal coşkunluk ve savaş sonrası özlemle kaleme aldığı şiirleri ile dikkat çekmektedir. Edebî haz veren şiirlerini duygu ile yeteneğini harmanlayarak yazmıştır. Bu şiirleri arasında âdetâ kelimelerle resim çiziyormuş gibi ifade ettiği tasvîr türünde şiirleri de bulunmaktadır. Herhangi bir olay, durum ya da varlığı betimlerken imgelemeleriyle tasvîr şiirindeki mahâretini ortaya koymuştur. Bu çalışmada, şiirleri hakkında çok az Türkçe çalışma yapılan İbn Şeref el-Kayrevânî’nin tasvîr şiirleri incelenerek tahlil edilmiş ve tasvîr konusundaki yeteneğine ışık tutulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Şiir, Endülüs, İbn Şeref el-Kayrevânî, Tasvîr

Kaynakça

• Avcı, Casim. “Muiz b. Bâdîs”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/95-96. Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınevi, 2020.
• Can, Süleyman. “Arap Şiirinde Tasvîr (Halil Merdem Bek Örneği)”. Amasya İlahiyat Dergisi (Haziran 2022) 18/ 49-77.
• Dayf, Şevkî. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî. 10 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1995.
• Cevherî. Tâcu’l-luga ve’s-sıhâhû’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-‘İlm Li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Elmalı, Hüseyin. “Tasvîr”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/135-136. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınevi, 2011.
• Esbahânî, Muhammed b. Muhammed. Harîdetü’l-kasr ve cerîdetü’l-‘asr kısmu şu‘arâi’l-Mağrib ve’l-Endelüs 2. thk. Âzertâş Âzernûş. Beyrût: Daru’t-Tûnusiyye Li’n-Neşr, 1971.
• Safedî. Neksu’l-himyân fî nüketi’l-‘umyân. thk. Mustafâ ‘Abdulkâdir “Atâ”. Beyrût: Dâru’l-Kutubi'l-‘İlmiyye, 2007.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmirâî. 8 Cilt. b.y.: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 2010.
• Fîrûzâbâdî, İbn Ya’kûb. el-Kâmûsu’l-muhît. thk. Muhammed Na‘îm el-‘Irksûsî. Beyrût: Müessetü’r-Risâle, 2005.
• Hâcirî, Muhammed Tâhâ. İbn Şeref el-Kayrevânî. Beyrût: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 1983.
• Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Kur’ân-ı Kerîm. çev. Ankara: Diyânet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Hamevî, Yâkût. Mu‘cemu’l-udebâ’ irşâdu’l-erîb ilâ ma‘rifet’l-edîb. thk. İhsân ‘Abbâs. Beyrût: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Husrî, Ebû İshâk. Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, ts.
• İbn ‘Abbâd. el-Muhît fi’l-lüga. thk. Muhammed Hasen el-Yâsîn. 2 Cilt. Beyrût: ‘Âlemu’l-Kutüb, 1994.
• İbn Beşkuvâl. es-Sıla fî târihi eimmeti’l-Endelüs. thk. Seyyid İzzet ‘Attâr el-Hüseynî. Mektebetü’l-Hânci, 2. Basım, 1955.
• İbn Ferhûn. ed-Dîbâcu’l-müzheb fî ma‘rifeti a‘yâni ‘ulemâi’l-mezheb. 2 Cilt. Kâhire: Dâru’t-Turâs Li’t-Tabi‘ Ve’n-Neşr, 2011.
• İbn Hallikân. Vefâyâtu’l-a‘yân ve enbâi ebnâi’z-zamân. thk. İhsân ‘Abbâs. 7 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdir, 1900.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sadir, 3. Basım, 1993.
• İbn Nâcî, Muhammed ed-Debbâğ. Me‘âlimu’l-îmân. thk. Muhammed Mâdûr. 3 Cilt. Tûnus: Mektebetü’l-Hânci, 1978.
• İbn Şeref. Dîvânu İbn Şeref el-Kayrevânî. thk. Hasan Zikrî Hasan. Kâhire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1983.
• İbnu’l-Kıftî. İnbâhu’r-ruvât ‘alâ enbâhi’n-nuhât. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekâfe, 1982.
• İhsân ‘Abbâs. Târîhu’n-nakdi’l-edebî ‘inde’l-‘Arab. Beyrût: Dâru’s-Sekâfe, 4. Basım, 1983.
• Kayrevânî, İbn Reşîk. Unmûzecu’z-zamân fi şu‘arâi’l-Kayrevân. thk. Muhammed ‘Arûsî Matvî - Beşîr el-Bekkûş. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye Li’n-Neşr, 1986.
• Kayrevânî, İbn Şeref. Resâilu’l-intikâd fî nakdi’ş-şi‘ri ve’ş-şu‘arâ’. thk. Hasan Hüsnî ‘Abdulvehhâb. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîd, 1983.
• Kılıçlı, Mustafa. “Kazzâz”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/160-161. Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınevi, 2022.
• Mahfûz, Muhammed. Terâcimu’l-müellifîn et-Tûnisiyyîn. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Mahlûf, İbn Sâlim. Şeceratu’n-nûru’z-zekiyye fî tabakâti’l-Mâlikiyye. thk. ‘Abdulmecîd el-Hayâlî. 2 Cilt. Lübnân: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Mâlikî, Ebu Bekir Abdullah b. Muhammed. Riyâdu’n-nüfûs fi tabakâti ‘ulemâi’l-Kayrevân ve İfrîkiyye. thk. Beşîr el-Bekkûş. 2 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 2. Basım, 1994.
• Neysabûrî, İbn Müslim. Sahîhu Müslim. thk. Ahmet b. Rıfat vd. Türkiye: Dâru’t-Tıbâ‘atu’l-‘Âmira, 1916.
• Önkal, Ahmet. “Benî Cüzâm”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/143. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınevi, 1993.
• Özel, Harun - Çiftçi, Faruk. “Tasvîr Şairi Olarak İbnu’l-Mu‘tez ve Hayatı”. Türk/İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 22 (2019), 115-140.
• Safedî, ‘Abdullah. el-Vâfî bi’l-vefâyât. thk. Ahmet Arnaût-Türkî Mustafâ. 29 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000.
• Sezgin, Fuat. Târîhi’t-turâs el-‘Arabî. çev. ‘Arafat Mustafâ. 2 Cilt. Yrsz: Câmi‘atu’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, 1988.
• Suyutî, Celâlüddîn. Buğyetü’l-vü‘ât. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. 2 Cilt. Lübnân: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, ts.
• Suyûtî, Celâlüddîn. Tabakâtu’l-huffâz. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1981.
• Süveysî, Muhammed. “Ebû ’İmrân el-Fâsî”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/168-169. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınevi, 1994.
• Şâkir, Muhammed İbn. Fevâtü’l-vefâyât. thk. İhsân ‘Abbâs. 4 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdir, 1974.
• Tirmizî, ‘İsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Zebîdî, Muhammed Murtezâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Dâru Hidâye, Dâru İhyâi’t-Türâs, 1965.
• Zehebî, Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt. Yrsz: Müessetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zehebî, Ahmed b. Osmân. Tezkiratu’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Ziriklî Hayreddin. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-‘İlmi Li’l-Melâyîn, 2002.