Arapçada Tonlamanın Gramer Görevleri ve Anlama Etkisi

Yıl 2024, Sayı: 44, 70 - 96, 31.12.2024

İsmail Akçay

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1517075

Öz

Dillerin farklı ve benzer yanları dilcilerin dikkatini çekmiş ve geliştirdikleri teoriyle dilleri çeşitli açılardan araştırmışlardır. Bunlardan birisi de bir dilin sistemindeki seslerin görevleridir. Dilciler bu teoriyle bir fonemi diğerinden ayırabilmişlerdir. Dilciler, anlam ayırıcı özelliği olan ses birimlerine ses veya yapısal olmayan özellikler derler. Bunlar cümlenin dilsel yapısına ait değillerdir. Bunları hecedeki vurgu ve kelimedeki tonlama temsil eder. Bu çalışmada Arapçada tonlamanın mahiyeti ve anlam oluşturma açısından Arapça cümledeki yapılara etkisi ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belȃgatı, tonlama, fonem, ses sistemi, seslerin fonksiyonları

The Grammatical Function of Intonation and its Effect on The Meaning in Arabic Language

Öz

The differences of languages have attracted linguist’s attention and they have investigated the languages from different aspect with the theory they developed. One of these is the functions of sounds in the system of any language. The linguists were able to distinguish one phoneme from another. Linguists call these phonemes, which have distinctive features, as sounds or non-structural features. These do not belong to the linguistic structure of the sentence. These are represented by the stress in the syllable and the intonation in the word. In this study, the nature of intonation in Arabic and its effect on sentence structures created for a certain task will be discussed. It will be pointed out its definition, features, important functions, types and especially its role in creating meaning and determining the context in Arabic.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and its rhetoric, Intonation, Phoneme, Sound System, Functions of Sounds

Kaynakça

• Abdulḥakîm, Vȃlî Dȃde. “en-Nabru ve’t-tenġîm fi’l-luġati’l-‘arabiyye”. Cezȃir: Cȃmi’atu Ebîbekr Belḳȃyed Ma‘hedi’l-Luġati’l-‘Arabiyye ve Ȃdȃbihȃ, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Anṭaḳî, Muḥammed. el-Vecîz fî fıḳhı’l-luġa. Beyrût: Dâru’ş-Şarḳ, 1969.
• Arcî, ‘Abdullâh b. ‘Umer b. ‘Amr b. ‘Usmân b. ‘Affân. Dîvânu’l-‘Arcî. Beyrût: Dâru’ṣ-Ṣâdır, 1998.
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Bin Mâlik, ‘Ȃmine. “Muṣṭalahâti’d-dirasâti’ṣ-ṣavtiyye fi’t-turâsi’l-‘ârabî”. Cezâir: Câmi‘atu’l-Cezâir, Ma‘hadu’l-Luġati’l-‘Arabiyye ve ’Âdȃbihȃ, Doktora Tezi, 1986.
• , “Ẕâhiratu’t-tenġîm fi’l-baḥsi’ṣ-ṣavtî beyne’l-ḳadîm ve’l-ḥadîs”. el-’Âdâb 2 (1995), 30-43.
• Bişr, Kemâl Muḥammed. ‘Ilmu’l-luġati’l-‘âm- el-’asvât. Ḳâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, 2007.
• Buḫârî, Ebû ‘Abdullâh Muḥammed b. İsma‘îl. Saḥîḥu’l- Buḫârî. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Börekçi, Muhsine. “Türkçede Vurgu-Tonlama-Ölçü-Anlam İlişkisi”. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi 12 (2005), 187-207.
• Cezerî, Şemseddîn Muhammed. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd, thk. Ġȃnim Ḳaddûrî Ḥamad. Ḳâhire: Maba‘atu’r-Risâle, 2001.
• Enîs, İbrâhîm. el-’Aṣvâtu’l-luġaviyye. Ḳâhire: Mektebetu’l-Enculû el-Mıṣriyye, 1985.
• Eşmûnî, ‘Ali b. Muḥammed b. ‘Îsâ Ebu’l-Ḥasan Nûruddîn. Şerhu’l-’Eşmûnî ‘alâ elfiye İbn Mâlik. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Ezherî, Ḫȃlid b. ‘Abdullâh. Şerhu’t-taṣrîḥ ‘ala’t-tavḍîḥ. Beyrût: Dȃru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• Farazdaḳ, Ebû Firâs Hemmâm b. Ġâlib b. Ṣa‘ṣa‘a et-Temîmî. Dîvân Farazdaḳ. şrḥ. ‘Ali Fâ‘ûr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1987.
• Ḥâfıẓ, Ebulḫayr Muḥammed b. Muḥammed. en-Neşr fi’l-ḳırâ ‘ati’l-‘aşr. tḥḳ. ‘Ali Muḥammed eḍ-Ḍabbâ‘. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l Kutub ‘İlmiyye, ts.
• Ḥassân, Temmâm. Menâhicu’l-baḥs fi’l-luġa. Kâhire: Mektebetu’l-Enculû el-Mıṣriyye, 1990.
• Ḥassân, Temmâm. Luġatu’l-‘arabiyye-ma‘nâhâ ve mebnâhâ. Maġrib: Dâru’l Beyḍâ’. 1994.
• Hatipoğlu, Vecihe. Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: y.y., 2. Basım, 1972.
• Ḥuseyin, Mezâḥim Maṭar. “’Eseru’t-teġîm fî tevcîhi’l-‘aġrâḍi’l-belâġiyye li-‘ilmi’l-me’ânî”. Mecelle Ḳâdisiyye fi’l-’Âdâb ve’l-‘Ulûmi’t-Terbeviyye 2-3/6 (2007), 39-48.
• Ḫuveysikî, Zeyn Kâmil. Lisâniyyâtun mine’l-lisâniyyât. İskenderiye: Dâru’l-Ma‘rife el-Câmi‘iyye, 1998.
• İbn ‘Aḳîl, Behâuddîn ‘Abdullâh. Şerḥ İbn ‘Aḳîl. 2 Cilt. Tahrân: İntişarât-i Nâsır-i Ḫusrev, 14. Basım, 1964.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Fetḥ ‘Usmȃn. el-Ḫaṣȃ’iṣ. tḥḳ. Muḥammed ‘Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Ḳâhire: el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Ebî Rabî‘a, ‘Umer b. ‘Abdullâh. Dîvân İbn Ebî Rabî‘a, Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1996.
• İbn Hişâm, Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf el-Ensârȋ. Muġni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘ârîb. thk. Muḥammed Muḥyiddîn ‘Abdulḥamîd. Beyrût: Mektebetu’l-‘Asriyye, 1991.
• İbn Hişâm, Cemâluddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf el-Ensârȋ. Evḍaḥu’l-mesâlik ilâ elfiye İbn Mâlik. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Mâlik, Metnu’l-elfiye. Beyrût: el-Mektebetu’ş-Şa‘biyye, ts. İbn Ya‘îş, Muvaffaḳuddîn Ebu’lbeḳâ’. Şerḥu’l-mufaṣṣal. tḥḳ. ’Emîl Bedî‘ Ya‘ḳûb. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr Muḥammed b. el-Ḳâsım b. Muḥammed el-Enbârî. Îdâḥu’l-vaḳf ve’l-ibtidâ’ fî Kitâbillâhi ‘azze ve celle. tḥḳ. Muḳyiddîn ‘Abdurramân Ramaḍân. Dımaşḳ: Matbu‘âtu Macma‘i’l-Luġati’l-‘Arabiyye, 1971.
• İmri’u’l-Ḳays, İbn Ḥucr. Şerḥ dîvân İmri’u’l-Ḳays. tḥḳ. Ḥasan es-Sendûbî – ’Usâme Salâḥuddîn. Beyrût: Dâr İhyâ’il-‘Ulûm, 1990. Ḳazvînî, Celâluddîn Muḥammed b. ‘Abdurraḥmân. el-Îdâḥ fî ‘ulûmi’l-belâġa. tḥḳ. İbrâhîm Şemseddîn. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Keşk, Aḥmed. Min vaẓȃifi’ṣ-ṣavti’l-luġavî. Ḳâhire: Dȃru Ġarîb, 2007.
• Korkmaz, Zeynep. Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
• Ḳuṣayr, İbtisȃm ‘Abdulḥuseyn Sulṭȃn. “ez-Ẕȃhiratu’s-ṣavtiyye ġayru’t-terkîbiyye fi’d-dersi’ṣ-ṣavti’l-ġarbi’l-mutercem”. Mecelle Midȃdu’l-’Âdȃb 24(2021), 135-160.
• Leylâ, Sehl. “et-Tenġîm ve eseruh fî iḫtilâfi’l-ma‘nâ ve delâleti’s-siyâḳ”. Mecelle Kulliyetu’l-’Ȃdâb ve’l-‘Ulûmi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâ‘iyye 3/7 (2010), 261-277.
• Malmberg, Bertil. ‘İlmu’l-’aṣvȃt. çev. ‘Abduṣṣabûr Şȃhîn. Ḳâhire: Mektebetu’ş-Şebȃb, 1985.
• Muḥyiddîn, Ferhâd ‘Azîz. “et-Tenğîm ve eseruhu fi’t-ta’bîr ‘ani’l-me’âni’nefsiyye”. Mecelletu Câmi ‘ati Kerkûk li’d-Dirasât İnsâniyye 10/1 (2015), 81-102.
• Mütenebbî, Aḥmed b. el-Ḥuseyin Ebu’ṭ-Ṭayyib. Dîvânu’l-Mütenebbî. Beyrût: Dâru Beyrût, 1983.
• Neccâr, Muḥammed Abdul‘azîz. Ḍiyâ’u’s-sâlik ‘ilâ evḍahi’l-mesâlik. 2 Cilt. Ḳâhire: Matb‘atu’s-Se‘âde, 3. Basım, 1983.
• Neccȃr, Nȃdiye Ramadȃn. el-Luġa ve ‘enzimetuhȃ beyne’l-ḳudamȃ’ ve’l-mudesîn. İskenderiye: Dȃru’l-Vefȃ’, 2005.
• ‘Umer, ’Aḥmed Muḫtȃr. Dirasȃtu’ṣ-ṣavti’l-luġavî. Ḳâhire: Ȃlemu’l-Kutub, 1991.
• Pei, Mario. Üsüsü ‘ilmi’l-luġa. çev. ’Aḥmed Muḫtâr ‘Umer. Ḳâhire: Ȃlemu’l-Kutub, 8. Basım, 1998.
• Râḍî, Ebû Ḫâtim ’Aḥmed Ḥamdân. Kitâbu’z-zîne. tḥḳ. Ḥuseyin b. Feyḍullâh el-Hindânî. Ḳâhire: Maba‘atu’r-Risâle, 1958.
• Ṣabbân, Muḥammed b. ‘Ali. Ḥâşiyetu’ṣ-Ṣabbân ‘alâ şerhi’l-’Eşmûnî ‘alâ elfiyeti İbn Mâlik ve ma‘ahû şerhu’ş-şevâhidi li’l-‘Aynî. tḥḳ. Ṭâhâ ‘Abdurra’ûf Sa‘d. Ḳâhire: Mektebetu’t-Tevfîḳıyye, ts.
• Ṣȃbûnî, Muhammed Ali. Ṣafvetu’t-tefȃsîr. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l- Ḳalem, 1986.
• Sevrî, Abdullâh Ali Ali. “et-Tenġîm fi’l-Kur’ân”, Mecelle Kulliyeti’l-Luġati’l-‘Arabiyye bi’l-Manṣûra 35 (2016), 1215-1244.
• Sîbeveyhi, ‘Amr b. ‘Usmân b. Ḳanber. el-Kitâb. tḥḳ. ‘Abdusselâm Muḥammed Hârûn. 5 Cilt. Ḳâhire: Mektebetü’l-Ḫancȋ, 1992.
• Suyûtî, Celâluddȋn ‘Abdurraḥmân b. Ebû Bekr. el-’Eşbâh ve’n-naẓâir fi’n-naḥv. tḥḳ. ‘Abdul‘âl Sâlim Mükerrem. 9 Cilt. Beyrût: Müessetu’r-Risâle, 1985.
• Suyûtî, Celâluddȋn ‘Abdurraḥmân b. Ebû Bekr. Mu‘terakü’l-’aḳrân fî i‘câzi’l-Ḳur’ân. tḥḳ. Muḥammed ‘Ali el-Becâvî. Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, ts.
• Şâfi‘î, Muḥammed b. İdrîs. Dîvân İmâm Şâfi‘î. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 2005.
• Şȃhîn, Tevfîḳ Muḥammed. ‘İlmu’l-lugati’l-‘âm. Ḳâhire: Mektebetu Vehbe, 1980.
• Ṭabrisî, Ebû ‘Ali el-Faḍl b. el-Ḥasan. Mecme‘ul-beyân fî tefsîri’l-Ḳur’ân. Ḳâhire: Dâru’l-‘Ulûm, 2005.
• Ṭâlib, Muḥammed Hâyil. “Ẓâhiratu’t-tenġîm fi’t- turâsi’l-‘arabî”, et-Turâsu’l-‘Arabî 91 (2003), 80-100.
• Temîmî, Ṣabîḥ. Dirâsât luġaviyye fi’t-turâsi’l-ḳadîm, sarf naḥv terkîb dilâle me‘âcim menâhicu’l-bahs. Ammân: Dâru Mecdelâvî, 2003.
• Uzrî, Cemîl b. ‘Abdullâh b. Ma‘mar. Dîvân Cemîl Buseyna. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
• Üçok, Necip. Genel Fonetik. Ankara: Yabancı Dil Yayınları, 2007. Vardar, Berke. Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Yabancı Dil Yayınları, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muḥammed b. ‘Abdullâh. el-Burhȃn fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ȃn. tḥḳ: Muḥammed Ebu’l-Faḍl İbrȃhîm. 4 Cilt. Ḳâhire: Dȃru’t-Turȃs, 3. Basım, 1984.
• Ẕu’r-Rumme, Ġaylân b. Nuheys b. Mes‘ûd b. el-‘Adevî. Dîvân Ẕi’r-Rumme. şrḥ. el-Ḫatîb et-Tebrîzî. Dâru’l- Beyrût: Kitâbi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1996.