Saçaklızâde'nin İlimler Tasnifinde Tasavvuf

Yıl 2024, Sayı: 44, 235 - 257, 31.12.2024

Cuma Ergüzel

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1517524

Öz

İslâm ilim ve düşünce geleneğinde bazı müellifler tarafından ilimler tasnif edilmiştir. Bu sayede ilimlerin öğrenme ve öğretilmesi açısından konumu belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun yanında ilimlerin dinî bakımdan hükümlerinin ne olduğu da ortaya konulmaya gayret edilmiştir. Yapılan bu çalışmalar birbirini beslemiş ve neticede ilimlerin konumları, özellikleri, amaçları, faydaları ve zararları gibi konular açıklığa kavuşturulmuştur. İlimlerin tasnif edildiği çalışmalarda kimi müellifler tasavvufa yer verirken kimileri de yer vermemiştir. Yer verenlerden biri de Saçaklızâde adıyla bilinen ve bir Osmanlı alimi olan Muhammed b. Ebî Bekr el-Maraşî’dir. İlimleri tasnif etme çalışmaları bir zincir gibi değerlendirilecek olursa, bu zincirin bir halkasını da 17-18. yüzyıl Osmanlısında yaşamış olan Saçaklızâde Muhammed b. Ebî Bekr el-Maraşî’nin kaleme aldığı Tertîbü’l-ulûm adlı eseri oluşturmaktadır. Bu makalede Saçaklızâde’nin Tertîbü’l-ulûm eserinde tasavvufun yeri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İlim, Tasnif, Saçaklızâde, Tertîbü’l-ulûm

Sufism in Saçaḳlızāde's Classification of Sciences

Öz

In the tradition of Islamic science and thought, the classification of sciences has been undertaken by some authors. Through these efforts, the position of sciences in terms of learning and teaching has been sought to be determined. Additionally, attempts have been made to clarify the religious rulings regarding these sciences. These studies have complemented each other, and as a result, aspects such as the positions, characteristics, purposes, benefits, and harms of the sciences have been elucidated. In the works where the sciences were classified, some authors included Sufism, while others did not. One of those who included Sufism is Muhammad b. Abi Bakr al-Marashi, also known as Saçaklızâde, an Ottoman scholar. If the efforts to classify sciences were to be seen as a chain, one link of this chain is the work Tertīb al-'Ulūm written by Saçaklızâde Muhammad b. Abi Bakr al-Marashi, who lived in the 17th and 18th centuries in the Ottoman Empire. This article will discuss the place of Sufism in Saçaklızâde's Tertīb al-'Ulūm.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Science, Classification, Saçaḳlızāde, Tertīb al-ulūm

Kaynakça

• Akın, Adem - Demir, Remzi. “Saçaklızâde Muhammed İbn Ebî Bekr El-Mar’aşî Ve Tertîb el-’Ulûm Adlı Eseri”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 16 (2004), 1-64.
• Albayrak, Haşim. Of ve Çevresinde İslamiyet’i Yayan Kahramanmaraşlı Saçaklızâdeler. İstanbul: Babıali Kitaplığı, 3. Basım, 2009.
• Albayrak, Kemal Ruhi. Saçaklızâde’nin Risâletü’t-Tenzîhât Adlı Eserinin Tahkîki ve İlahiyat Konularının Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Arpa, Recep. “Tibyân Tefsiri”. TDV İslam Ansiklopedisi. 41/127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Atalay, Besim. Maraş Tarihi ve Coğrafyası. İstanbul: Matbai Amire, 1339.
• Bağdâdî, İsmâîl Paşa el-. Hediyyetü’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Maarif Basımevi, 1955.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-. Sahîhu’l-Buhârî. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1311.
• Bursalı Mehmed Tahir Efendi. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, ts.
• Çetintaş, İbrahim. Saçaklızade ve İlimleri Sınıflandırması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Demirli, Ekrem. “Tasavvuf Ahlak İlmi Olarak Kabul Edilebilir mi?: Determinist Ahlaka Endeterminist Yaklaşımlar”. İslam Tetkikleri Dergisi 11/2 (2021), 419-437.
• Dikici, Recep. Saçaklızâde ve Osmanlı Dönemi Maraşlı Alimler. Konya: Çizgi Kitabevi, 2014.
• Doğrul, Ömer Rıza. İslâmiyetin Geliştirdiği Tasavvuf. İstanbul: Kapı Yayınları, 2020.
• Erkaya, Mahmud Esad. Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Fındıklılı, İsmet Efendi. Tekmiletü-ş-Şakâ’ik fi Hakki Ehli’l-Hakâ’ik. ed. Derya Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâ’ü ‘ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Gedizli, Mehmet. Saçaklı-zâde Muhammed el-Maraşî’nin Risâletü’s-Sürûr ve’l-Ferah Tercümesi (İnceleme-Metin-Tanıklı Dizin-Tıpkıbasım). İstanbul: Akademik Kitaplar Yayınevi, 2. Basım, 2015.
• Gel, Mehmet. Osmanlı Din ve İlim Hayatına Taşradan Islâhçı Bir Bakış Saçaklızâde Muhammed el-Mar’aşî ve Fikirleri. Çizgi Kitabevi, 2023.
• Gökbulut, Süleyman. “İlim Tasnîflerinde Tasavvufun Yeri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/19 (2007), 245-264.
• Günaydın, Mehmet. “Of Medreselerinin Tarihi Fonksiyonelligine Bakış”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2008), 101-136.
• Gürer, Dilaver. Düşünce ve Kültürde Tasavvuf. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Gürer, Dilaver. “Ebû Bekir eş-Şiblî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 39/125-126. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Güven, Mustafa Salim. “Saçaklızâde Mehmed Maraşî’nin Risâletü’r-Raks Adlı Eserinin Tahlil ve Tahkiki”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 899-952.
• Hizmetli, Sabri. “Karmatîler”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24/510-514. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Hücvîrî, Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî el-. Keşfu’l-Mahcûb. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kılıç, Mahmut Erol. “Bir Metodun Metodolojisi: Dini İlimler Metodu Olarak Tasavvufa Mukayeseli Bir Bakış”. Usûl: İslâm Araştırmaları 1/1 (2004), 91-109.
• Köprülü, Orhan F. “Efendi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Musakhanov, Orhan. “Saçaklızâde’nin Risâletü’l-cevâb’ının Tahkik ve Tercümesi”. Nazariyat İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/3 (2018), 149-177.
• Özcan, Tahsin. “Maraşlı Bir Osmanlı alimi: Saçaklızade Mehmed Efendi ve Eserleri”. I. Kahramanmaraş Sempozyumu. 1/53-68. İstanbul: Kahramanmaraş Belediyesi-MARAŞDER Yayınları, 2005.
• Özcan, Tahsin. “Saçaklızâde Mehmed Efendi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 35/368-370. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Özdamarlar, Kadir. “Türk Tasavvuf ve Düşünce Dünyasında Saçaklı-zâde Mehmet Efendi ve Eserleri Üzerine Bir Deneme”. I. Kahramanmaraş Sempozyumu. 1/43-51. İstanbul:Kahramanmaraş Belediyesi-MARAŞDER Yayınları, 2005.
• Özdoğan, M. Akif. “Saçaklızâde Muhammed b. Ebî Bekr el-Merâşî (v. 1145h./ 1732m.)”. Kahramanmaraş Kültürü (Tarih, Coğrafya, Edebiyat, Sanat). ed. lyas Gökhan vd. 345-356. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Kahramanmaraş ve Yöresi Kültür Değerlerini Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2012.
• Saçaklızâde, eş-Şeyh Muhammed b. Ebî Bekr el-Mer’aşî. Tertîbü’l-Ulûm. çev. Zekeriya Pak - M. Akif Özdoğan. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı, 2009.
• Sandaloğlu, Osman. Maraş’ta Saçaklızâdeler ve Eski Maraş Alimleri. Kahramanmaraş: Ukde Yayınevi, 2009.
• Serrâc, Ebû Nasr es-. el-Lüma’. çev. H. Kâmil Yılmaz. İstanbul: Altınoluk Yayınları, 1996.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. 6 Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Süyûtî, Celâlüddîn. İtmâmü’d-dirâye li-kırâü’n-nikâye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Uludağ, Süleyman. “Bâtın İlmi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 5/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
• Yâfiî, Abdullah b. Es’ad. Ravdü’r-reyâhîn fî hikâyâti’s-sâlihîn. b.y.: el-Mektebetü’t-tevfîkiyye, 2001.
• Yılmaz, H. Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.
• Ziriklî, Hayriddin. el-A’lâm : Kâmûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l- müsta’rebîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-’İlmi li’l-Melayîn, 15. Basım, 2002.
• Kur’an Yolu Meâli. thk. Hayrettin Karaman. Ankara: DİB Yayınları, 2. Basım., 2020.