Kıraat İlminde İşmâm ve Hüccetleri

Yıl 2024, Sayı: 44, 46 - 69, 31.12.2024

Ali Temel

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1532027

Öz

Kıraat ilminin Arap dili ile ilişkisi bilinen bir durumdur. Kıraat ilminin temel kavramları bağlamında bu ilişkiyi görmek mümkündür. Kıraat ilminde usule dair kavramlardan olan işmâm, kaynaklarında gerek tanım, gerekse amaç, fayda ve hüccet açısından farklı uygulamalar için kullanılmaktadır. Kıraat ilminde işmâm olarak tabir edilen farklı uygulamalar göz önüne alındığında bu kavram için yapılan tanımların bütün işmâm çeşitlerini kapsayıcı nitelikte olmadığı görülmektedir. Bu tanımlarda işmâm örneklerinden yaygın bir veya birkaç çeşidi esas alınmış diğer işmâm çeşitlerini de kapsayan bir işmâm tanımı yapılmamıştır. Yapılan bu tanımlardan hareketle işmâmı bütün çeşitleriyle kavramak mümkün değildir. Dolayısıyla işmâm kavramıyla ifade edilen uygulamaların tespit edilerek her birinin ayırt edici niteliklerinin ortaya konması elzemdir. Gerek dil gerekse kıraat kaynaklarından hareketle işmâm kavramını bütün yönleriyle ortaya koymayı amaçlayan bu çalışma, işmâmın kavramsal tahlilini yaparak bu kavrama dair kaynaklarda yer alan tanımları işmâm örnekleri açısından değerlendirmekte ve bütün işmâm çeşitlerini kıraatlerin ihticâcı bağlamında incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Kıraat, işmâm, ihticâc, Vakf

The Ishmām and Its Proofs in The Science of Qirā‘āt

Öz

The relationship between the qirā‘āt studies and the Arabic language is well known. It is possible to see this relationship in the context of the basic concepts of the qirā‘āt studies. İshmām, one of the basic concepts related to the method in the qirā‘āt studies, is used for different applications in terms of definition, purpose, benefit and proof. Considering the different applications called ishmām in the qirā‘āt studies, it is seen that the definitions made for this concept are not inclusive of all types of ishmām. In these definitions, one or a few common types of ishmām examples are taken as basis and a definition of ishmām that includes other types of ishmām is not made. It is not possible to understand all the varieties of ishmām based on these definitions. Therefore, it is essential to identify the practices expressed with the concept of ishmām and to reveal the distinctive qualities of each practice. This study, which aims to reveal the concept of ishmām in all its aspects in both linguistic and sources of qirā‘āt, makes a conceptual analysis of ishmām, evaluates the definitions in the sources related to this concept in terms of ishmām examples and examines all ishmām types in the context of the ihtijāj al-qirāʾāt.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Ishmām, Qirā‘āt, Ihtijāj, Waḳf

Kaynakça

• Abdulfettah Pâlûvî. Zübdetü’l- İrfân. İstanbul: el-Mektebetu’l-Hanîfiyye, ts.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2017), 217-251.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6-31.
• Balcı, Yahya. Kıraat ve Tecvîd Terimleri Sözlüğü (İbnü’l-Cezerî’nin Usûlü’l-Kırâât Eseri Özelinde Bir Inceleme). Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed. İthâfu fuzalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erba‘ate ‘aşer = Müntehe’l-emânî ve’l-meserrât fî ‘ulûmi’l-kırâât. thk. Şa’bân Muhammed İsmâ‘îl. 2 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 2007.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafûr el-Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2. Basım, 1979.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 26. Basım, 2014.
• Çollak, Fatih. “Revm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/31-32. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Dabbâ‘, Ali Muhammed. el-i̇dâe fî beyâni usûli’l-kırâe. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 1999.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Devserî, İbrahim b. Sa‘d. Mu‘cemu’l-mustalahât fî ‘ilmeyi’t-tecvîd ve’l-kırâât. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye Fihristü Mektebeti’l-Melik Fehd el-Vataniyye, 2004.
• Devserî, İbrâhîm b. Sa‘îd. Muhtasaru’l-‘ibârât li mu‘cemi mustalâhâti’l-kırâât. Riyad: Dâru’l-Hadâra li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2008.
• Ebû Alî el-Fârisî, Ebû Alî Hasan b. Ahmed b. Abdülgaffâr. el-Hücce fî ‘ileli’l-kırââti’s-seb‘a. thk. Muhammed İbrâhîm Sünbül vd. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Turâs, 2009.
• Ebû Şâme, Ebû’l-Ḳâsım ʿAbdurrahman b. İsmail el-Maḳdisî ed-Dimeşḳî. İbrâzu’l-Meʿânî min Ḥirzi’l-Emânî. thk. İbrahim Atve Avz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Endelûsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1990.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Kitâbu me‘âni’l-kırâât. thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2010.
• Feyizli, Hasan Tahsin. Kırâat-i aşere. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İlkharf Yayıncılık, 2018.
• Hafeyân, Ahmed Mahmûd Abdüssemî‘. Eşheru’l-mustalahât fî fenni’l-edâi ve ‘ilmi’l-kırâât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Halebî, Ahmed b Yûsuf es-Semîn. ed-Dürrü’l-masûn fî ’ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ali Muhammed Muavvız. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1994.
• Hamevî, Ahmed b. Ömer b. Muhammed b. Ebü’r-Rızâ. el-Kavâid ve’l-işârât fî usûli’l-kırâât. thk. Abdülkerîm b. Muhammed el-Hasan el-Bekkâr. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1986.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2006.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. el-Hücce fi’l-kırââti’s-seb‘a. thk. Cemâleddîn Muhammed Şeref. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Turâs, 2010.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâder, 1990.
• İbn Mücâhid, Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-seb‘a fi’l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 2010.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmâîl. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a‘zam. thk. ‘Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
• İbn Zencele, Ebû Zür’a Abdurrahman b. Muhammed. Hüccetü’l-kırâât. thk. Sa‘îd el-Afgânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1997.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2006.
• Kâdî, Abdulfettâh. el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırâati’l-‘aşri’l-mutevâtira min tarîkayi’ş-Şâtıbiyye ve’d-Dürrâ. thk. Ahmed İnâye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2005.
• Karabâşî, Abdurrahman. Musahhah Tecvîd (Karabaş Tecvîdi). Dersaâdet, 1330.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Nasr. Şevâzzü’l-kırâât. thk. Şemrân el-Acelî. Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, ts.
• Koyuncu, Recep. Kıraat ilmi ve takrîb usûlü. Konya: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2018.
• Kudât, Muhammed Ahmed Müflih vd. Mukaddimât fî ‘ilmi’l-kırâât. Umman: Dâru ‘Ammâr, 2001.
• Mekkî b. Ebî Talib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Talib el-Kaysî. el-Keşf an vücûhi’l-kırâ’âti’s-seb’ ve ’ilelihâ ve hucecihâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Mes’ûl, Abdul‘alî. Mu‘cemu mustalahâti ‘ilmi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Sarı, Mehmet Ali. “İmâle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/177. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celalüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi Cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Ahmed Şemsüddîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 2006.
• Sümmâtî, İbnü’t-Tahhân. Mürşidü’l-kâri’ ilâ tahkîki me‘âlimi’l-makâri’. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Kahire: Mektebetü’t-Tâbi‘în, 2007.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Temel, Nihat. Kur’an Kıraatında Vakf ve İbtidâ. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Basım, 2009.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Beyrut: Dâru’l-Hidâye, 1987.
• Zencânî, İzzeddîn Ebü’l-Meâlî Abdülvehhâb b. İbrâhîm. Tasrîfü’l-İzzî. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2013.